Бацькі і дзеці (Тургенеў)
Вельмі кароткі змест
Расія, 1859 год. Маладыя людзі Аркадзій Кірсанаў і Яўгеній Базараў прыехалі ў маёнтак Мар'іна да бацькі Аркадзія, Мікалая Пятровіча.
Базараў быў нігілістам, які адмаўляў усе аўтарытэты і прынцыпы. Ён адразу сутыкнуўся з дзядзькам Аркадзія, Паўлам Пятровічам, арыстакратам старога складу. Паміж імі ўзніклі спрэчкі пра арыстакратыю, нігілізм і будучыню Расіі.
Аркадзій і Базараў паехалі ў горад, дзе пазнаёміліся з багатай удавой Аннай Сяргееўнай Адзінцовай. Базараў раптам закахаўся ў яе, што супярэчыла яго перакананням. Ён прызнаўся ёй у каханні, але яна адхіліла яго.
Ну, што-ж мне вам сказаць... я кахаў вас! — гэта і раней не мела ніякага сэнсу, а цяпер пагатове. Каханне — форма, а мая ўласная форма псуецца ўжо.
Пасля гэтага Базараў і Аркадзій вярнуліся ў Мар'іна. Базараў пацалаваў Фенічку, палюбоўніцу Мікалая Пятровіча. Павел Пятровіч убачыў гэта і выклікаў Базарава на дуэль. Падчас дуэлі Базараў параніў Паўла Пятровіча ў нагу.
Пасля дуэлі Базараў паехаў да бацькоў. Аркадзій жа вярнуўся да Адзінцовай і закахаўся ў яе сястру Кацю. Яны пасватаўся. Мікалай Пятровіч ажаніўся з Фенічкай.
Базараў, працуючы ў бацькі, парэзаўся падчас ускрыцця памерлага ад тыфу мужыка і заразіўся. Ён паслаў па Адзінцову. Яна прыехала, і Базараў прызнаўся ёй у каханні перад смерцю. Ён памёр, а яго бацькі часта наведвалі яго магілу.
Аркадзій ажаніўся з Кацяй і пасяліўся ў Мар'іне, дзе займаўся гаспадаркай. Павел Пятровіч паехаў жыць у Дрэздэн. Адзінцова выйшла замуж па разліку за разумнага чалавека.
Падрабязны пераказ па главах
Назвы глаў з'яўляюцца рэдакцыйнымі.
Глава 1. Чаканне Мікалая Пятровіча на пастаялым двары. Сустрэча з сынам
20 мая 1859 года на ганачку пастаялага двара чакаў свайго сына Мікалай Пятровіч Кірсанаў, памешчык каля сарака гадоў. Ён валодаў маёнткам у дзвесце душ і з нецярпеннем чакаў прыезду Аркадзія, які скончыў універсітэт.
Глава 2. Знаёмства з Базаравым і паездка ў Маріна
Аркадзій прыехаў не адзін, а з сябрам Базаравым - высокім, худым чалавекам з разумным тварам і самаўпэўненай усмешкай.
Глава 3. Дарога да маёнтка. Гутаркі пра рэформы і беднасць
Па дарозе ў Мар'іна Мікалай Пятровіч дзяліўся з сынам сваімі клопатамі: сяляне не плацілі аброк, наёмныя работнікі дрэнна працавалі. Аркадзій заўважаў беднасць і запусценне наваколля, што сціскала яму сэрца. Аднак вясновая прырода ўсё ж узбадзёрвала маладых людзей.
Глава 4. Прыбыццё ў Маріна. Знаёмства з Паўлам Пятровічам
У маёнтку госцей сустрэў Павел Пятровіч Кірсанаў - элегантны мужчына каля сарака пяці гадоў, брат Мікалая Пятровіча. Ён прывітаў пляменніка, але з Базаравым паводзіў сябе халодна і недаверліва.
Глава 5. Фенічка і Міця. Размова пра нігілізм
За сняданкам Аркадзій даведаўся пра Фенічку - маладую жанчыну, якая жыла з Мікалаем Пятровічам і мела ад яго сына Міцю. Калі Павел Пятровіч спытаў пра погляды Базарава, Аркадзій аб'явіў, што той нігіліст.
Нігіліст, гэта чалавек, які не схіляецца ні перад якімі аўтарытэтамі, які не прымае ніводнага прынцыпу на веру, як-бы ні паважалі гэты прынцып.
Глава 6. Першая спрэчка паміж Базаравым і Паўлам Пятровічам
Паміж Базаравым і Паўлам Пятровічам адразу ўзнікла ўзаемная непрыязнасць. Павел Пятровіч лічыў Базарава нахабным плебеем.
Глава 7. Гісторыя Паўла Пятровіча і княгіні Р.
Аркадзій расказаў Базараву гісторыю свайго дзядзькі. Павел Пятровіч быў прыгожым афіцэрам з бліскучай кар'ерай, але закахаўся ў загадкавую княгіню Р. Яна была складанай натурай - то смяялася, то плакала, то была блізкай, то халоднай. Калі яна ахаладзела да яго, Павел Пятровіч выйшаў у адстаўку і чатыры гады пераследаваў яе па Еўропе. Пасля яе смерці ён страціў сэнс жыцця і пасяліўся ў брата ў вёсцы.
Глава 8. Клопаты Мікалая Пятровіча. Гісторыя знаёмства з Фенічкай
Мікалай Пятровіч пакутаваў ад гаспадарчых клопатаў: мужыкі не плацілі аброк, работнікі кралі, машыны ламаліся. Тры гады таму ён пазнаёміўся з Фенічкай, калі начаваў у гасцініцы яе маці Арыны Савішны. Пасля смерці маці Фенічка засталася з Мікалаем Пятровічам і нарадзіла яму сына.
Глава 9. Базараў знаёміцца з Фенічкай у альтанцы
Базараў пазнаёміўся з Фенічкай і яе сынам Міцем. Дзіця не баялося яго, што здзівіла Фенічку. Базараў выказаў захапленне прыроднасцю Фенічкі.
Прырода не храм, а майстэрня, і чалавек у ёй работнік.
Глава 10. Ідэалагічная спрэчка паміж Паўлам Пятровічам і Базаравым
Праз два тыдні адбылася вялікая спрэчка паміж Паўлам Пятровічам і Базаравым. Павел Пятровіч абараняў арыстакратыю і прынцыпы, а Базараў заяўляў, што яны ўсё адмаўляюць. Павел Пятровіч абвінаваціў нігілістаў у абразе рускага народа, а Базараў адказваў, що іх кірунак выкліканы народным духам.
Арыстакратызм, лібералізм, прагрэс, прынцыпы... Рускаму чалавеку яны задарма не патрэбны. Што-ж яму патрэбна па-вашаму? Мы адмаўляем. Усё.
Спрэчка завяршылася тым, што Базараў і Аркадзій пайшлі "жаб рэзаць". Браты Кірсанавы засталіся адны, абмяркоўваючы новае пакаленне. Нікалай Пятровіч параўнаў іх з "пілюляй", якую трэба праглынуць.
Глава 11. Меланхалічныя роздумы Мікалая Пятровіча ў садзе
Мікалай Пятровіч сядзеў у альтанцы і перажываў пра нарастаючае разыходжанне з сынам. Ён успамінаў сваю нябожчыцу жонку Марыю і іх першае каханне. Яго роздумы перарвала Фенічка, якая шукала яго.
Глава 12. Паездка ў горад. Знаёмства з Сітнікавым
Базараў прапанаваў Аркадзію паехаць у горад. Там яны сустрэлі Сітнікава - маладога чалавека, які лічыў сябе вучнем Базарава. Ён запрасіў іх да мясцовай "эмансіпэ" Кукшыны.
Глава 13. Візіт да Еўдаксіі Кукшыны
Кукшына аказалася растрапанай дамай, якая імкнулася выглядаць прагрэсіўнай. Яна размаўляла пра жаночае пытанне, хімію і эмансіпацыю, але робіла гэта неестественно. Пасля шампанскага яна пачала спяваць цыганскія песні. Базараў і Аркадзій хутка сышлі, не развітаўшыся.
Глава 14. Баль у губернатара. Знаёмства з Адзінцовай
На балі ў губернатара Аркадзій пазнаёміўся з Аннай Сяргееўнай Адзінцовай - прыгожай удавой дваццаці дзевяці гадоў. Яна зацікавілася Базаравым і запрасіла абодвух маладых людзей да сябе ў госці.
Глава 15. Візіт да Адзінцовай. Біяграфія Анны Сяргееўны
Адзінцова была дачкой разараванага аферыста, якая выйшла замуж па разліку за багатага дзівака Адзінцова. Пасля яго смерці яна стала незалежнай і багатай уладаркай маёнтка Нікольскае.
Глава 16. Жыццё ў Нікольскім. Збліжэнне Базарава з Адзінцовай
У Нікольскім Базараў і Аркадзій правялі пятнаццаць дзён. Базараў захапіўся Адзінцовай, а Аркадзій збліжаўся з яе сястрой Кацяй. Адзінцова жыла па строгім парадку, што раздражняла Базарава, але ён не мог пакінуць яе.
Базараў адчуваў да Адзінцовай пачуццё, якое мучыла і зліла яго, бо ён заўсёды лічыў каханне лухтой. Адзінцова таксама цікавілася ім, але заставалася халоднай і разважлівай.
Глава 17. Пачуцці Базарава да Адзінцовай. Расчараванне
Базараў пакутаваў ад сваіх пачуццяў да Адзінцовай. Ён не мог зразумець, чаму не можа адвярнуцца ад яе. Адзінцова таксама адчувала змены ў сабе - яна цікавілася ім і шмат думала пра яго. Аднойчы яна засталася з Базаравым сам-на-сам і спрабавала выведаць яго думкі.
Базараў абвясціў пра свой хуткі ад'езд да бацькі. Адзінцова пабялела, нібы ёй нешта кальнула ў сэрца. Яна спрабавала ўтрымаць яго, распытваючы пра яго жыццё і планы. Базараў адчуваў, што губляе кантроль над сабой.
Глава 18. Прызнанне Базарава і адмова Адзінцовай
Базараў не вытрымаў і прызнаўся Адзінцовай у каханні.
Дык ведайце-ж, што я люблю вас неразумна, шалёна... Вось чаго вы дамагліся.
Адзінцова спалохалася і адмовіла яму. Яна зразумела, што не гатовая да такіх моцных пачуццяў і цэніць свой спакой вышэй за ўсё.
Глава 19. Паездка да бацькоў Базарава
Пасля адмовы Адзінцовай Базараў і Аркадзій паехалі да бацькоў Базарава. Па дарозе Базараў быў панурым і цынічна гаварыў пра жанчын.
Кожны чалавек на нітачцы вісіць, бяздонне што хвіліны пад ім расчыніцца можа, а ён яшчэ сам прыдумвае сабе ўсякія непрыемнасці, псуе сваё жыццё.
Аркадзій не разумеў намёкаў сябра, але адчуваў яго боль. Нарэшце яны дасягнулі вёскі, дзе жылі бацькі Базарава.
Глава 20. У маёнтку бацькоў. Васілій Іванавіч і Арына Власеўна
Бацькі Базарава сустрэлі сына з вялікай радасцю. Васілій Іванавіч быў былым штаб-лекарам, а Арына Власеўна - эмацыйнай і набожнай жанчынай. Яны жылі ў сціплым маёнтку, але былі шчаслівыя бачыць сына.
Васілій Іванавіч хваліўся сваімі ведамі ў медыцыне, а Арына Власеўна не спускала вачэй з сына. Яны ўладкавалі багаты абед і паказвалі свой сад.
Глава 21. Размовы з бацькам. Нуда і адезд Базарава
Васілій Іванавіч спрабаваў размаўляць з сынам пра навуку і палітыку, але Базараў адказваў неохвотна. Ён адчуваў нуду і раздражненне. Аркадзій жа захапляўся добрасцю бацькоў Базарава, асабліва Васілія Іванавіча, які шчыра любіў сына.
Базараў спрабаваў размаўляць з мужыкамі, але яны лічылі яго "блазнам гарохавым". Ён дапамагаў бацьку ў медыцынскай практыцы, але хутка вырашыў з'ехаць, бо яму было нудна. Бацькі былі засмучаны хуткім ад'ездам сына.
Сын — адрэзаны кавалак. Ён, як сокал: захацеў — прыляцеў, захацеў — паляцеў; а мы з табой, як апенькі на пні, — сядзім побач і ні з месца.
Арына Власеўна суцяшала мужа гэтымі словамі, калі Базараў з Аркадзіем ад'ехалі. Старыя бацькі засталіся адны са сваёй журбой і любоўю да сына.
Глава 22. Другі візіт у Нікольскае. Халоднае развітанне
Базараў і Аркадзій зноў наведалі Адзінцову, але сустрэча была халоднай. Яны засталіся толькі на чатыры гадзіны. Адзінцова паводзіла сябе стрымана, а Каця хварэла. Аркадзій зразумеў, што хоче бачыць Кацю не менш, чым Анну Сяргееўну. Яны вярнуліся ў Мар'іна.
Глава 23. Зносіны Базарава з Фенічкай. Пацалунак у альтанцы
У Мар'іне Базараў пачаў часта размаўляць з Фенічкай. Яна адчувала сябе з ім свабодна. Аднойчы ў альтанцы Базараў пацалаваў яе, але ў гэты момант з'явіўся Павел Пятровіч і ўбачыў іх. Фенічка ўцякла, а Базараў адчуў сорам.
Глава 24. Дуэль паміж Паўлам Пятровічам і Базаравым
Павел Пятровіч выклікаў Базарава на дуэль. Яны біліся на пісталетах, і Базараў ранiў Паўла Пятровіча ў нагу. Базараў аказаў яму медыцынскую дапамогу. Павел Пятровіч у забыцці гаварыў пра Фенічку, выказваючы жаданне абараніць яе.
Пасля дуэлі Павел Пятровіч папрасіў брата ажаніцца з Фенічкай, а сам вырашыў з'ехаць у Еўропу. Базараў развітаўся з Кірсанавымі і адправіўся да бацькоў.
Глава 25. Развіццё адносін паміж Аркадзіем і Кацяй
Аркадзій не мог забыць Нікольскае і вырашыў паехаць туды зноў. Ён сустрэў Кацю ў садзе, і яны доўга размаўлялі. Каця расказвала пра сваё стаўленне да Базарава, якога лічыла драпежнікам, а сябе і Аркадзія - ручнымі істотамі.
Аркадзій зразумеў, што закахаўся ў Кацю, а не ў Адзінцову. Каця таксама адчувала да яго пачуцці. Яны сталі блізкімі сябрамі, а Адзінцова назірала за імі з цікавасцю.
Глава 26. Прызнанне ў каханні. Развітанне з Базаравым
Аркадзій прызнаўся Каці ў каханні, і яна адказала ўзаемнасцю. Тым часам прыехаў Базараў, каб развітацца. Ён сказаў Аркадзію, што іх дарогі разышліся. Адзінцова прапанавала Базараву застацца сябрамі, і ён згадзіўся.
Базараў развітаўся з Аркадзіем, называючы яго "мякенькім ліберальным панічом". Ён сказаў, што Аркадзій не створаны для іх "горкага, доўгага, бабыльскага жыцця". Аркадзій расплакаўся пры развітанні з настаўнікам.
Глава 27. Заражэнне і смерць Базарава
Базараў вярнуўся да бацькоў і пачаў дапамагаць бацьку ў медыцынскай практыцы. Падчас ускрыцця тыфознага мужыка ён парэзаў палец і заразіўся. Хвароба хутка прагрэсавала.
Стары, справа мая дрэнная. Я заражаны, і праз некалькі дзён ты мяне хаваць будзеш.
Базараў папрасіў бацьку паведаміць Адзінцовай пра яго смерць. Яна прыехала з доктарам, але было ўжо позна. Базараў прызнаўся ёй, што кахаў яе, і папрасіў пацалаваць яго. Ён памёр на наступны дзень, а бацькі пахавалі яго на сельскіх могілках.
Глава 28. Эпілог. Лёсы герояў праз шэсць месяцаў
Праз шэсць месяцаў адбыліся два вяселлі: Аркадзія з Кацяй і Мікалая Пятровіча з Фенічкай. Павел Пятровіч пасяліўся ў Дрэздэне. Адзінцова выйшла замуж па разліку. Бацькі Базарава часта наведваюць магілу сына і плачуць над ёй.
Ці ж іх малітвы, іх слёзы бясплодныя? Ці ж любоў, святая, адданая любоў не ўсемагутная? О, не! Якое-б падкае, грэшнае, бунтаўлівае сэрца ні схавалася ў магіле...