Каноны (Марчук)
Вельмі кароткі змест
Беларускае мястэчка Давыд-Гарадок, канец XX стагоддзя. Пісьменнік успамінаў сваё дзяцінства і маладосць, апісваючы жыццё роднага горада праз шэраг канонаў - замалёвак пра Бога, раку Гарынь, школу, вуліцу, базар і маці.
У канонах ён распавядаў пра глыбокую веру жыхароў у Бога, іх штодзённыя малітвы і царкоўныя святы. Апісваў раку Гарынь як сімвал вечнага жыцця і памочніцу гарадчукоў. Успамінаў школьныя гады, першае каханне і настаўнікаў-усходнікаў, якія прыехалі ў мястэчка і засталіся там назаўсёды.
Асаблівае месца ў яго ўспамінах займала маці, якая рана пайшла з жыцця.
Мамо, не було і дня, каб я не ўспамінаў цябе... Ты прывяла мяне на Божы свет, узяла за руку, паказала вуліцы, царкву, вадзіла на навагоднюю ёлку і да прычасця, прывяла ў школу.
Завяршаў свае ўспаміны аўтар апісаннем мясцовага базару - месца, дзе збіраліся ўсе жыхары мястэчка, дзе панавала асаблівая атмасфера еднасці і ўзаемапавагі. Праз усе каноны праходзіла галоўная думка - глыбокая любоў да роднага кута і яго жыхароў, якія захоўвалі свае традыцыі і веру.
Падрабязны пераказ па канонах
Канон Богу
У Давыд-Гарадку вера ў Бога была неад'емнай часткай жыцця. Без Божага благаславення людзі не выбіраліся ў дарогу, не пачыналі справы, не садзіліся да стала. Гэтая еднасць Бога і людзей адчувалася штодня, перадаючыся ад аднаго да другога праз простыя словы: "Уратуй, Госпадзі", "Бог у помач", "Дай Божа".
У святочныя дні людзі дабрэюць. I не толькі таму, што баяцца рабіць у святы, бо гэта ганьба, грэх. У такія дні прысутнасць Бога поўная... усе як бы трымаюць адказ перад Ім за паводзіны.
Людзі былі звыклыя да цяжкасцей, не прасілі і не плакаліся, самастойна змагаліся з нялёгкай доляй. У святочныя дні яны хацелі адчуць плячо суседа, сябра, быць бліжэй да Бога. Нават самыя занятыя не забываліся перахрысціцца, калі чулі царкоўны звон.
Ад дзіцячага, наіўнага жаху перад Усявышнім з гадамі ўсе пераходзілі да пакоры і нават набожнасці. Калі паміраў чалавек, казалі: "Бог прыбраў". Мужчыны не любілі ставіць свечкі ў царкве. Да жыцця не адносіліся як да Божага дару, не ўмелі сябе шкадаваць. Толькі ў старасці больш згадвалі пра пекла.
Тых, хто не верыў у Бога, шкадавалі - не прынята было спрачацца пра існасць Бога. Самы прыемны і ўзнёслы камплімент быў: "Вочкі, як на іконе". У хрысціянскія святы ля царквы больш абазнаныя мужчыны на свой лад пераказвалі старонкі Евангелля. Бог давыдгарадчукам не надаваў сілы, але яны цвёрда верылі, што з ім жыць лягчэй і надзейней.
Канон Гарыні
Рака не чалавек, яна злой не бывае. Шуміць, бяжыць вада Гарыні, і куды яна нясе нашыя гады? Так, відаць, думае рыбак, што сядзіць у носе лодкі з вудаю ў руках.
Рака была неад'емнай часткай жыцця гарадка. Яе някідкую прыгажосць ацэньвалі ў сталым узросце, добра павандраваўшы па свеце. Спачувалі гаспадару дома, які стаяў над ракой - заўсёды трэба было думаць, каб вада не знесла. У векавой барацьбе вады і сушы найчасцей перамагала вада.
Рыбак сям'ю не пракорміць, аднак гарадчукі здзекаў з рыбакоў не дазвалялі сабе. Няма такой сям'і, у якой не любілі б ці не ўмелі б варыць юшку. Рака першай выхоўвала, загартоўвала характар чалавека, не толькі дорачы штодня сотню-другую верхаводак, але і ўмацоўваючы слабыя мышцы - летам у купанні, а зімою на каньках.
На Макавея, у дзень свята кветак, жанчыны кідалі з моста кветкі, якія толькі што асвяцілі ў царкве. Плылі гладыёлусы, бархоткі, бяссмертнікі, астры. Ціха прымала дары рака. Жанчыны з незвычайнымі, прасветленымі тварамі доўга глядзелі, як знікаюць удалечыні кветкі, як сплываюць мары і надзеі.
Канон вуліцы
Свая вуліца — самая свая, самая родная. На сваей вуліцы сваіх аднагодкаў не б'юць і не крыўдзяць. На іншых вуліцах ці каля клуба — там і пабіцца можна, а тут братэрства.
Да дзевак са сваёй вуліцы хадзіць не давалі. Вулічныя мянушкі ніякімі ганаровымі званнямі і высокімі пасадамі не вытравіць. Гудзела ўся вуліца двойчы: калі на ёй вяселле і калі провады ў войска. Выносілі на вуліцу і ежу, і сто грамаў налівалі.
Зніклі размовы ля калодзежа, у якім кожны, хто чэрпаў вядро вады, бачыў свае: і месяц, і сонца. Цяпер амаль у кожным двары свой калодзеж, з якога электраматор гоніць у хату ваду. Суседкі на лаўках пад плотам збіраліся надвячоркам, калі ўсё паробяць.
Канон маці
Аўтар успамінаў сваю маці, якая пайшла з жыцця вельмі рана. Ён уяўляў, што калі б яна прыйшла на некалькі хвілін у свой дзень анёла, то першым чынам спытала б пра яго здароўе і папрасіла паказаць праўнучку, якую назвалі яе імем.
Хачу... каб палажылі ў роднай зямельцы на старэнькіх могілках, якія маўкліва ахоўваюць продкі: жвавы дзед, сціплая бабуля, ласкавая маці, працавітыя дзядзькі ды ўвішныя цёткі.
Канон базару
Не, не і яшчэ раз не: у гарадку базар не шумлівы, не крыклівы, ніхто там вас за рукаў не скубе, не патрабуе саступіць дарогу. Так, жыць без людзей кепска, з людзьмі нудна, а на базары усім добра.
На базары можна было знайсці ўсё, акрамя павукоў. Калі нешта не знаходзілася, можна было заказаць, і назаўтра купец прынёс бы тавар дахаты. Таго, хто разлічваўся далярамі, больш паважалі, але гарадчук быў хітры - не свяціў усім, што мае даляры.
На базары можна было сустрэць рабую дзяўчыну гадоў шаснаццаці, якая трымалася ўбаку, ля ганка кінатэатра. Яна з цікавасцю, без зайздрасці сачыла за гандлярамі і пакупнікамі.
Канон школе
З Усходу ў школу прыехала маладая пара настаўнікаў. З адным чамаданам, вазонам фікусам, без мэблі і посуду. Усё іх здзівіла: і адносна ладныя хаты, і звычаі, і норавы людзей.
Школа навучыла трохі ўсіх быць людзьмі, бо навучыць адразу на ўсё жыццё немажліва. Не шукайце сабе новых сяброў, лепшых за школьных, іх усё адно не будзе.
Апошні званок быў урачыстасцю не толькі школы, але і ўсяго гарадка. Ад званка да выпускнога заставаўся адзін крок, усе былі спакойныя, бо не было такога выпадку, каб на экзаменах камусьці паставілі двойку. Нервавалі больш бацькі, бо дзеці добры год ужо хадзілі парамі.
Сустракаліся ўсе выпускнікі на Царкоўнай гары, каб сустрэць усход сонца. Божа, колькі разоў сустракалі ўсход з бацькамі на рыбе, на сенажаці... Чаму ж сёння, чаму такі ён шчымлівы? Чаму пасля гучнага "ўра-а!" раптам усе замаўчалі?