Меч князя Вячкі (Дайнека)
Вельмі кароткі змест
Полацкая зямля, пачатак XIII стагоддзя. У Кукейносе, горадзе на Дзвіне, княжыў Вячка, які змагаўся з тэўтонскімі рыцарамі за захаванне сваёй зямлі і веры.
Тэўтоны выкралі дачку Вячкі, Соф'ю, каб прымусіць яго здацца. Вячка паехаў у Рыгу да епіскапа Альберта, які паабяцаў вярнуць дзяўчынку ў абмен на палову зямлі і горада. У Рызе Вячка сустрэў клірыка Генрыха, які павінен быў выхоўваць Соф'ю ў каталіцкай веры.
У палоне Вячка сустрэў пруса, які сказаў яму важныя словы:
Не дачку тваю яны надумаліся ўкрасці, а душу тваю. ... Тады ніколі не аддадуць табе тэўтоны дачку. Ніколі. Разумееш мяне? Не дачку тваю яны надумаліся ўкрасці, а душу тваю.
Вярнуўшыся ў Кукейнос, Вячка прытварыўся, што прыняў умовы тэўтонаў, але насамрэч рыхтаваўся да барацьбы. Ён напаў на тэўтонскіх дойлідаў, якія будавалі ўмацаванні ў горадзе, і перабіў іх. Разумеючы, што Кукейнос не ўтрымаць, Вячка спаліў горад і сышоў з дружынай да эстаў. Соф'я засталася ў тэўтонаў і выйшла замуж за аднаго з іх. Вячка адрокся ад дачкі і працягваў змаганне. У апошняй бітве за Юр'еў ён загінуў, але не здаўся ворагам. Меч Вячкі і летапіс выратавалі Якаў і Мірон, якія пайшлі на ўсход.
Падрабязны пераказ па раздзелах і падраздзелах
Назвы раздзелаў і падраздзелаў – умоўныя.
Раздзел 1. Здрада ў Кукейносе
Падраздзел 1. Начное пранікненне ў замак
Ноччу да замка Кукейнос падплылі два чалавекі. Адзін з іх быў тэўтон, другі - здраднік Браціла, былы мураль. Яны прабраліся ў горад, дзе Браціла сустрэў жанчыну, якая чакала свайго мужа. Ён адправіў яе дадому і разам з тэўтонам накіраваўся да княжацкага церама. Браціла звярнуўся да свайго знаёмага Сцегіса, які працаваў у цераме, і папрасіў дапамогі, схлусіўшы, што прынёс лекі для князёўны Соф'і. Сцегіс пагадзіўся дапамагчы, але потым здрадзіў ім, і Браціла з тэўтонам трапілі ў пастку.
Падраздзел 2. Князь Вячка і яго дачка
Князь Вячка дрэнна спаў, непакоячыся пра ўзмацненне тэўтонаў і хваробу дачкі Соф'і.
Ён наведаў дачку, якая спала ў калысцы, і яе карміцельку Тадору. Яны размаўлялі пра Дарыя і Аляксандра, а таксама пра магчымую здраду слуг. Соф'я папрасіла бацьку не жаніцца з Дабранегай, але Вячка патлумачыў, што княству патрэбна княгіня. Прыйшла зялейніца Домна і пачала лячыць Соф'ю. Вячка выйшаў з апачывальні, і рында Няздзіл паведаміў пра злоўленых лазутчыкаў з Рыгі. Князь загадаў дапытаць іх, асабліва Брацілу.
Падраздзел 3. Паядынак з Пірмонтам
Князь Вячка рыхтаваўся да паядынку з тэўтонам, графам Гадзескалькам Пірмонтам. Пачаўся паядынак: вершнікі накіраваліся адзін на аднаго, біліся кап'ямі, потым мячамі. Вячка перамог, але не забіў Пірмонта, бо дачка Соф'я прасіла пашкадаваць тэўтона. Брацілу, здрадніка, зашылі ў мяшок і кінулі ў раку.
Мы не трава і не пясок, якія можна таптаць беспакарана. У нас ёсць свая зямля, свой Бог, свая мова. Толькі так! З Рыгі ідзе Альберт. Уладзімір спіць у Полацку. Мы — адны.
Раздзел 2. Гарэлая Весь
Падраздзел 1. Мірошка і яго свет
У Гарэлай Весі жыў хлопчык Мірошка з бацькамі. Аднойчы ён злавіў матылька, але маці сказала, што гэта душа продка. Разам са стрыем Якавам яны хадзілі ў лес, дзе бачылі мядзведзя. Пазней яны знайшлі труп старога з абламанай стралой у грудзях.
Падраздзел 2. Сватанне Дабранегі
У двор князя Рагвалода Свіслацкага прыбылі купцы з Кіева. Князёўне Дабранезе сніўся сон пра залатога сокала. Купец Нажыр падарыў ёй залаты бранзалет-абярэг. На Каляды прыехалі паслы ад князя Вячкі, Халадок і Грыкша, якія прасілі яе рукі.
Падраздзел 3. Разбурэнне Гарэлай Весі
Стрый Якаў прывёз мёртвага Рацібора ў Гарэлую Весь. Настасся, жонка Рацібора, галасіла, а дзеці, Мірошка, Дамажыр і Тэкля, стаялі каля санак. Пачалося цяжкае жыццё для Настассі і дзяцей. На вёску напалі друцкія князі. Дамажыр і Тэкля загінулі. Якава забралі ў палон. Настасся звар'яцела ад гора. Мірошка застаўся адзін. Яму здавалася, што ён бачыць маці. Потым ён убачыў воя на кані, які аказаўся Халадком. Халадок выратаваў Мірошку.
Раздзел 3. Полацкае веча
Падраздзел 1. Князь Уладзімір і яго ўлада
У Полацку князь Уладзімір Валадаравіч рыхтаваўся да веча. Да яго прыйшлі тысяцкі Жыраслаў і епіскап Дыянісій з навіной пра тэўтонскіх купцоў, якія хацелі пабудаваць у Полацку сваю царкву.
Падраздзел 2. Якаў у палоне
Якаў трапіў у палон да баярына Івана, які падтрымліваў князя Вячку і абяцаў выкаваць меч Усяслава. Баярын запрасіў тэўтона Фердынанда для кавання мяча. Фердынанд згадзіўся выкаваць меч, але прасіў добрыя ўмовы. Якаў і каваль Чухома шукалі балотную руду і выплаўлялі крыцу. Фердынанд сказаў, што з балотнага жалеза нельга зрабіць меч Усяслава, і купіў свейскае жалеза.
Падраздзел 3. Меч Усяслава
Меч рабілі доўгі, двухручны, з выявай святога Юрыя і надпісам "Усяслаў". Баярын Іван сказаў, што ў рукаяць трэба ўкласці мошчы святой Ефрасінні Полацкай. Фердынанд вымае камень і кладзе мошчы. Якаву і Чухоме забаранілі бачыць гэта. Урачыстая працэсія з мячом рушыла ў Полацк. Якаў бачыў, як Фердынанд размаўляў з баярынам Доўбнем, які загадаў замяніць мошчы на барсуковую костку.
Меч кароткі. Слова доўжыцца ў людскіх пакаленнях... Нам трэба бачыць і глыбока, і далёка, шанаваць родную зямлю. Помні, князь: дарагі той куток, дзе рэзалі пупок.
Раздзел 4. Рыга і Юр'еў
Падраздзел 1. Епіскап Альберт
У Рызе епіскап Альберт арганізаваў містэрыю, паказваючы сцэны з біблейскіх войнаў. Ён успамінаў сваё прыбыццё ў Рыгу, як заснаваў горад і пабудаваў гавань.
Падраздзел 2. Генрых і Соф'я
Малады клірык Генрых атрымаў прыход у землях латгалаў. Ён сустрэў рыцараў-мечнікаў, якія паказалі яму зняволеных лэтаў у падзямеллі замка Вендэн.
Падраздзел 3. Паўстанне лэтаў
Генрых, прывязаны да ясеня, чакаў смерці. Лэты падпалілі яго царкву і танцавалі вакол яе. Вардэке адвязаў Генрыха, называючы яго Пайке, лэтам, якога выхавалі тэўтоны. Раптам з'явіліся мечаносцы і пачалі забіваць лэтаў. Генрых маліўся і дзякаваў Богу за выратаванне.
Душу я табе не аддам. Душа ў мяне адна і да скону будзе належаць зямлі, якая мяне ўзгадавала. Я ведаю, чаму ты так ненавідзіш мяне і ўсіх падобных на мяне.
Раздзел 5. Апошняя бітва
Падраздзел 1. Спаленне Кукейноса
Халадок заўважыў падазроныя цені ў лесе - гэта быў атрад мечаносцаў з князёўнай Соф'яй. Вячка, разрываючыся паміж любоўю да дачкі і абавязкам князя, выйшаў на вал. Рыцар Данііл прапанаваў Вячку адчыніць вароты і забраць дачку. Вячка згадзіўся, але гэта была пастка - яго схапілі і павезлі ў Рыгу.
У Рызе Альберт сустрэў Вячку і па казаў яму Соф'ю, якая гаварыла, што яна дачка рымскай царквы. Вячка быў у роспачы, але вырашыў цярпець і прыкідвацца пакорным. Ён абвясціў, што аддае палову сваіх уладанняў рыжскай царкве і прымае ленныя сцягі. Вярнуўшыся ў Кукейнос, ён загадаў рыхтавацца да нападу на тэўтонаў.
Я сам, уласнай рукою, запаліў свой дом, каб не пусціць у яго ворага. Ён збудуе сабе новы дом, бо ўсё ягонае пры ім — ясная галава, моцныя рукі і вольная воля, дзеля якой не страшна і памерці.
Падраздзел 2. Абарона Юр'ева
Пасля спалення Кукейноса Вячка стаў князем-ізгоем. Ён вандраваў з дружынай, Дабранегай, Клімятам, Міронам, Якавам і Кулінай. Тэўтоны называлі яго шалёным каралём і спрабавалі забіць. Вячка перайшоў на землі эстаў, дзе збліжаўся з Лембіту і яго сынам Меэлісам.
Вячка асталяваўся ў Юр'еве. Да яго прыходзілі тысячы людзей з розных земляў. Клімята паведаміў, што Соф'я выйшла замуж за тэўтона. Вячка адмовіўся ад дачкі. Тэўтоны пачалі аблогу Юр'ева. Халадок трапіў у палон і загінуў. Вячка і яго воі працягвалі барацьбу. Клімята спяваў песні, каб падтрымаць дух воінаў.
Браты! Высока я лётаю і далёка бачу! Стаіць наш Полацк і вечна будзе стаяць! І ніколі не звядзецца наш род! І сонца будзе цалаваць нашу зямлю! Бывайце, Мірошка і Клімята!
Слова на развітанне
Аўтар стаяў каля полацкай Сафіі, дзе нядаўна пачала гучаць музыка з "Полацкага сшытка", знойдзенага ў Кракаве. Ён з гонарам адзначаў, што сыны беларускай зямлі не зганьбілі меч Усяслава. Ён падышоў да сцяны Сафіі, успамінаючы Якава Палачаніна і князя Вячку. За плячыма ў яго была гісторыя і продкі.
Меч Усяславаў жыве. Слова наша жыве. Пойдзем, — сказаў Якаў, і яны пайшлі туды, дзе чырванелася між хмараў сонца — на ўсход.