Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска Каменны Лог, 1970-я гады. На юбілей маці прыехаў кампазітар Сцяпан Вячорка.
У вёсцы ён сустрэў сваё былое каханне — настаўніцу Альжбету Кудзёлку.
Падчас святкавання Сцяпан пазнаёміўся з маладой бібліятэкаркай Мар'янай.
У купальскую ноч Сцяпан і Мар'яна сустрэліся ў жытнёвым полі. Яны размаўлялі пра мастацтва, жыццё і каханне. Мар'яна праспявала яму яго даўнюю песню, і Сцяпан зразумеў, што яна — дачка Альжбеты.
Мы - тройчы дзеці ў вечным крузе: Мы - дзеці роднае сям'і, І - дзеці Маці-Беларусі, І - дзеці Матухны-Зямлі. Трайны ён, круг, ды недзялімы...
Альжбета, даведаўшыся пра сустрэчу дачкі са Сцяпанам, забараніла ёй бачыцца з ім. Яна прыйшла да Сцяпана і прасіла яго пакінуць Мар'яну ў спакоі, пагражаючы праклёнам. Сцяпан паабяцаў не прыносіць ім бяды і вырашыў з'ехаць з вёскі.
У творы таксама падымаліся важныя тэмы: адказнасць чалавека перад роднай зямлёй, захаванне прыроды, павага да хлеба і працы, праблемы сучаснага грамадства і культуры. Праз лёсы герояў аўтар паказаў складаныя ўзаемаадносіны паміж пакаленнямі і неабходнасць захавання духоўных каштоўнасцей.
Паэма завяршылася развітаннем Сцяпана з роднай вёскай, дзе ён пакінуў свае няспраўджаныя мары пра новае шчасце і каханне.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на часткі — умоўнае.
Вяртанне Сцяпана ў родную вёску
Сцяпан Якубавіч Вячорка доўгі час не наведваў родную вёску Каменны Лог. Хоць і разумеў, што гэта нядобра, і ўвесь час збіраўся прыехаць, але ўсё адкладваў візіт. На шчасце, маці прыязджала сама, калі вельмі сумавала. Яна заўсёды клікала сына прыехаць улетку - на спелыя яблыкі, вішні ці маліну.
Нарэшце нагода для візіту з'явілася - маці спаўнялася семдзесят гадоў. Браты напісалі Сцяпану, што юбілей будзе на Купалле, і паклікалі яго прыехаць. Сцяпан вырашыў, што гэтым разам абавязкова наведае родны дом.
Прыехаўшы ў вёску, Сцяпан сустрэўся з роднымі. У хаце сабраліся ўсе: сястра Лёдзя з мужам Вінцусём, браты Антось, Мікіта і Тамаш. Тамаш адзіны з усіх застаўся жыць у вёсцы, працаваў у саўгасе і лічыўся ўдарнікам працы. Ён быў жанаты на Анцы, і яны мелі шмат дзяцей.
Пасля сустрэчы з роднымі Сцяпан пайшоў на могілкі наведаць магілы сястры Крысціны і брата Лёніка. Ён успамінаў, як цяжка перажываў іх страту. Крысціна выйшла замуж за цырульніка Зэліка Лазнера і пражыла з ім дваццаць шчаслівых гадоў, пакуль не памерла ад хваробы. А праз год не стала і брата Лёніка.
Для нас - прыроды болей мілай, Чым беларуская, няма. Яна ж усіх нас надзяліла Душой такою, як сама! То ж у яе натуры - чуласць, Гасціннасць, мяккасць, дабрыня...
Сустрэча з былым каханнем
На святкаванні юбілею маці Сцяпан сустрэў Альжбету Францаўну Кудзёлку - сваё былое каханне. Яна працавала ў мясцовай школе настаўніцай. Сцяпан даведаўся, што Альжбета жыла ў вёсцы ўжо пяць гадоў, была разведзеная і мела дачку. Падчас святкавання ён пазнаёміўся з маладой дзяўчынай Мар'янай, якая працавала бібліятэкарам.
Успаміны пра былое каханне ўсхвалявалі Сцяпана. Дваццаць два гады таму ён і Альжбета кахалі адно аднаго, але нейкае непаразуменне разлучыла іх. Сцяпан лічыў сябе вінаватым у тым, што пакінуў толькі горыч ва ўспамінах. Калі Альжбета выйшла замуж за іншага, ён не змог выправіць сваю памылку.
Любві і згоды панаванне Яднае з веку свет людзей. А розум ставіць спасцярожна Непераступнае 'ледзь-ледзь'... Сцяпан Якубавіч... ці можна Адну вам песню вашу спець?
У купальскую ноч Сцяпан сустрэў Мар'яну ў жыце. Яны размаўлялі пра паэзію і музыку, і дзяўчына спела яму яго даўнюю песню пра каханне. Тады Сцяпан даведаўся, што Мар'яна - дачка Альжбеты. Гэта адкрыццё ўразіла яго. Раніцай Альжбета прыйшла да яго і папрасіла не разбіваць сэрца яе дачцэ.
Роздум пра лёс роднай зямлі
Вечарам Сцяпан доўга размаўляў з братам Тамашом пра лёс роднай зямлі. Яны абмяркоўвалі, як меліярацыя змяніла краявід, як зніклі крыніцы і рэчкі. Тамаш перажываў за будучыню зямлі і лічыў, што людзі павінны больш клапаціцца пра захаванне прыроды.
Народ сябе пазнаць павінен! Народ - не зборышча, не гурт. Ён мусіць мець - інакш загіне! - Усведамлення цвёрды грунт. Калі ён сам сябе ўсвядоміў, сваю гісторыю, свой лёс...
Браты таксама абмяркоўвалі праблемы сучаснага грамадства. Антось, які працаваў філосафам і дацэнтам ва ўніверсітэце, крытыкаваў тых, хто імкнуўся да лёгкага жыцця і забываўся пра духоўныя каштоўнасці. Мікіта ж, які жыў у райцэнтры, быў больш заклапочаны матэрыяльным дабрабытам.
Сцяпан задумаўся пра свой лёс і творчасць. Ён успомніў, як яго крытыкаваў Іосіф Бэнсь, які лічыў, што мастакі павінны адмовіцца ад нацыянальных каранёў дзеля сусветнага прызнання. Але Сцяпан быў перакананы, што сапраўдная творчасць павінна быць звязана з роднай зямлёй і народам.
Без працы - школе грош цана! Каб чалавек душы не страціў - Ёсць педагогіка адна: Вучыць любові і пашане Да хлеба труднага ў жыцці...
Перад ад'ездам Сцяпан папрасіў брата Тамаша, каб калі ён памрэ, яго пахавалі на вясковых могілках, побач з сястрой і братам. Ён развітаўся з роднымі, з Альжбетай і Мар'янай, і паехаў назад у горад, разумеючы, што яго лёс назаўсёды звязаны з гэтай зямлёй і гэтымі людзьмі.