Страла Расамахі (Чарняўскі)
Вельмі кароткі змест
Каля адзінаццаці тысяч гадоў назад на тэрыторыі Беларускага Паазер'я жыло племя паляўнічых. У племені быў юнак, які выдатна паляваў і любіў вандраваць па незнаёмых мясцінах.
Аднойчы Расамаха ўбачыў на даляглядзе незнаёмае возера. Старэйшыя паляўнічыя папярэджвалі яго пра небяспеку, бо там жылі ваяўнічыя людзі з дзіўнай зброяй. Але цікаўнасць перамагла, і юнак адправіўся да возера.
На прагаліне ён убачыў лася, мядзведзя і незнаёмага паляўнічага з дзіўнай выгнутай палкай.
Незнаёмец узняў выгнутую палку, нацягнуў сплеценую з сухажылляў вяровачку, якой былі звязаны канцы палкі, i пусціў пруток з наканечнікам. Расамаха нават не паспеў прыкмеціць...
Калі мядзведзь напаў на незнаёмца, Расамаха не разгубіўся і ўратаваў яму жыццё, забіўшы звера дзідай. У падзяку паляўнічы падарыў Расамаху лук і стрэлы. Вярнуўшыся ў сваё паселішча, юнак навучыў супляменнікаў карыстацца новай зброяй, якая значна палепшыла паляванне.
Кніга таксама распавядае пра іншыя падзеі каменнага веку: як людзі навучыліся здабываць агонь, як з'явіліся першыя гаршкі, як пачалі вырошчваць пшаніцу і прыручаць жывёл. Апісваюцца старажытныя шахты па здабычы крэменю, першыя чаўны, вераванні і пахавальныя абрады.
Аўтар, археолаг па прафесіі, стварыў гэтыя апавяданні на падставе вывучэння рэшткаў старажытных паселішчаў, прылад працы і побыту, а таксама народных песень і казак, у якіх захаваліся сляды ўяўленняў першабытнага чалавека.
Падрабязны пераказ па раздзелах
Дзяленне раздзелаў на падраздзелы – умоўнае.
Кніга «Страла Расамахі» распавядае пра жыццё людзей у каменным веку на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Аўтар, археолаг па прафесіі, дзеліцца сваімі ўражаннямі і назіраннямі з археалагічных экспедыцый.
У дзяцінстве хадзіць у школу мне трэба было кіламетры два — з нашага хутара ў суседнюю вёску. Абсаджаны старасвецкімі бярозамі гасцінец спачатку вёў з узгорка на узгорак...
Я быў шмат у якіх археалагічных экспедыцыях... Часта хацелася ўявіць жывымі нашых даўно зніклых з зямлі далёкіх продкаў: каля агнішчаў, на паляванні, на рыбнай лоўлі...
Што такое каменны век
Каменны век — самы старажытны перыяд у гісторыі чалавецтва. Да таго ж ён i самы працяглы, бо пачаўся больш як мільён гадоў таму назад...
Каменны век атрымаў сваю назву таму, што людзі тады не ўмелі выплаўляць метал і рабілі прылады працы з крэменю і іншых камянёў. Крамянёвымі былі нажы, скрабкі, наканечнікі дзідаў і стрэл, сякеры. У канцы каменнага веку з'явіліся крамянёвыя сярпы. Некаторыя рэчы выраблялі з косці і рога.
Вучоныя падзяляюць каменны век на тры перыяды: старажытны (палеаліт), сярэдні (мезаліт) і новы (неаліт). У палеаліце людзі авалодалі агнём, пачалі будаваць жыллё, апранацца ў звярыныя шкуры. Асноўным заняткам было паляванне і збіральніцтва. У мезаліце з'явіліся лук са стрэламі. У неаліце людзі вынайшлі гліняны посуд, пачалі займацца земляробствам і жывёлагадоўляй.
Старажытны каменны век
Першыя людзі і агонь
Малпалюдзі ўжо былі знаёмыя з агнём у час лясных пажараў або калі вывяргаліся вулканы. I баяліся яго, бо не раз бачылі, як вогненная навала з ровам імчала па зямлі...
Першыя людзі навучыліся здабываць агонь некалькімі спосабамі. Спачатку яны проста падтрымлівалі агонь ад прыродных крыніц - маланкі ці вулканаў. Пазней навучыліся здабываць яго трэннем драўляных палачак і высяканнем іскраў з крэменю. Агонь дапамагаў абараняцца ад драпежнікаў, гатаваць ежу і сагравацца ў халодную пару года.
Паляванне на маманта і першае мастацтва
Паляванне на маманта было важнай падзеяй у жыцці старажытных людзей. Яны выкопвалі глыбокія ямы-пасткі на мамантавых сцежках або падпільноўвалі жывёл каля абрываў. Забіты мамант даваў шмат мяса, костак для паліва і будаўніцтва жылля, шкуры для вопраткі, біўні для вырабу прылад і ўпрыгожванняў.
У познім палеаліце з'явілася першабытнае мастацтва. Людзі пачалі маляваць на сценах пячор, вырабляць з косці і каменю фігуркі жывёл і людзей. Узнікла вера ў надпрыродныя сілы, з'явіліся першыя рэлігійныя ўяўленні. Людзі верылі ў духаў і багоў, якія маглі дапамагаць або шкодзіць.
Новы каменны век
Першыя рамёствы і вынаходніцтвы
У неаліце людзі навучыліся рабіць гліняны посуд. Яны змешвалі гліну з травой, пяском або тоўчанымі ракавінамі, каб посуд не трэскаўся пры абпале. З гліны ляпілі розныя пасудзіны - вялікія для захоўвання прадуктаў і меншыя для гатавання ежы. Посуд упрыгожвалі ўзорамі.
Важным заняткам была апрацоўка крэменю. На Беларусі існавалі майстэрні, дзе здабывалі крэмень шахтавым спосабам і выраблялі з яго розныя прылады. Адным з такіх майстроў быў Скол.
Паляванне і рыбалоўства
Паляванне заставалася важным заняткам і ў неаліце. Адным з самых спрытных паляўнічых быў малады Расамаха.
Расамаха быў яшчэ юнак, але на паляванні з ім мала хто мог параўнацца. Ён дзідаю трапляў пад самую лапатку бягучаму аленю, збіваў каменем вавёрку з высокага дрэва.
Расамаха сустрэў незнаёмага паляўнічага, які карыстаўся лукам і стрэламі - новай зброяй, невядомай яго племені. Ён выратаваў незнаёмца ад мядзведзя, і той падарыў яму лук са стрэламі. Так Расамаха прынёс у сваё племя новую паляўнічую зброю.
Рыбалоўства таксама было важным заняткам. Адным з самых умелых рыбакоў быў малады Другак.
Земляробства і жывёлагадоўля
У неаліце людзі пачалі займацца земляробствам і жывёлагадоўляй. Яны навучыліся вырошчваць пшаніцу, ячмень і іншыя злакі. Для апрацоўкі зямлі выкарыстоўвалі матыкі, для жніва - крамянёвыя сярпы. Першымі свойскімі жывёламі сталі сабакі, а потым і іншыя жывёлы - каровы, козы, авечкі.
Важную ролю ў жыцці людзей адыгрываў абмен. Яны абменьваліся рознымі таварамі - крэменем, бурштынам, соллю. Абмен часта адбываўся на спецыяльных месцах - напрыклад, на астравах пасярод ракі. Так пазнаёміліся з бурштынам жыхары берагоў Дзвіны, сярод якіх была прыгожая дзяўчына Куніца.
Людзі верылі ў розных духаў і багоў. Яны прыносілі ім ахвяры, прасілі аб дапамозе і добрым ураджаі. Так, Куніца ахвяравала рацэ Дзвіне бурштынавыя каралі, просячы мір і дабрабыт для свайго племені.
У неаліце людзі пачалі хаваць сваіх памерлых па пэўных абрадах. Так было і з паляўнічым Стронгам.
Дагарэлі першабытныя вогнішчы. Тыя, хто грэўся каля ix, адплылі ў нябыт па Рацэ часу. Але жылі яны не марна i зніклі не бясследна...