Вельмі кароткі змест
Палеская вёска, 1920-я гады. Малады настаўнік прыехаў працаваць у глухую палескую вёску Цельшына.
Лабановіч пазнаёміўся з мясцовымі жыхарамі: старой знахаркай Мар'яй, святаром айцом Кірылам, пісарам і яго сям'ёй. Ён пачаў выкладаць у школе, імкнучыся абудзіць у вучнях крытычнае мысленне. У доме падлоўчага Баранкевіча Лабановіч сустрэў яго дачку.
Паміж маладымі людзьмі пачалося збліжэнне. Яны сустракаліся, размаўлялі пра кнігі, музыку і жыццё. Лабановіч усё больш захапляўся Ядвісяй, хоць часам яе паводзіны выклікалі ў яго сумненні і расчараванні. У той жа час ён спрабаваў знайсці сваё месца ў вясковым жыцці, наведваў сялянскія хаты, назіраў за мясцовымі звычаямі і традыцыямі.
Пасля школьных экзаменаў Ядвіся нечакана з'ехала з вёскі, не развітаўшыся з Лабановічам. Ён быў глыбока ўражаны яе ад'ездам.
Вас ужо няма тут. Вы паехалі, разам з сабою забралі ўсё, што звязвала мяне з гэтым месцам, з гэтым кутком Палесся. Цяпер ён не жыве для мяне, бо ўсё тое, што прыдавала яму прыгоства і нейкую чароўнасць, забралі вы.
Лабановіч знайшоў запіску ад Ядвісі, у якой яна прасіла яго наведаць панну Людмілу. Ён напісаў ёй ліст, але не ведаў, куды яго адправіць. Разумеючы, што адзін раздзел яго жыцця скончыўся, Лабановіч вырашыў пакінуць Цельшына і шукаць новае месца працы.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на раздзелы – умоўнае.
Прыезд Лабановіча ў Цельшына
Малады настаўнік Андрэй Лабановіч прыехаў у палескую вёску Цельшына. Ён адразу пазнаёміўся з бабкай Мар'яй, якая жыла ў школе і займалася знахарствам.
Што ні кажы, а жыццё, ужо само па сабе, ёсць радасць, вялікае шчасце, бясцэнны дар. Ёсць важныя дзве часціны, з якіх складаецца жыццё і яго глыбокі сэнс і хараство - чалавек і прырода.
Першыя ўражанні ад вёскі і яе жыхароў
Лабановіч пачаў знаёміцца з вёскай і яе жыхарамі. Ён сустрэў Сцяпана Рылку, які распавёў яму пра жыццё палешукоў, пра змены ў лесе і знікненне звяроў. Настаўнік назіраў за жыццём вёскі, якая складалася з адной вуліцы і выглядала непрыкметна і непрытульна. Ён заўважыў знакі нядбаласці і недаробленасці ў гаспадарцы.
Нейкае нездаваленне, няяснае адчуванне бяссэнснасці такога жыцця, якім жыве ён, пачуццё адзіноты пачынала закрадацца ў душу.
Знаёмства з мясцовымі ўладамі і настаўнікамі
У валасным праўленні Лабановіч пазнаёміўся з настаўнікам Саханюком, які паказаў яму сваю кватэру і пазнаёміў з мясцовымі ўладамі.
Разам з Саханюком яны наведалі айца Кірыла, мясцовага святара. Айцец Кірыл сустрэў іх з вялікай прыветнасцю, але хутка пачаў выказваць сваю непрыхільнасць да мясцовых сялян, называючы іх гультаямі і п'яніцамі. Лабановіч спрабаваў абараніць сялян, але святар застаўся пры сваёй думцы.
Пачатак працы ў школе
Лабановіч пачаў працу ў школе. Стараста вёскі Раман Круглы загадваў сялянам пасылаць дзяцей у школу. Падчас размовы Лабановіч спрабаваў пераканаць старасту, што дзяўчаткам таксама трэба вучыцца, але той лічыў, што навука больш патрэбна мужчынам.
У гэтым абуджэнні крытычнае думкі Лабановіч бачыў пачаткі таго вялікага сацыяльнага зруху, які павінен пралажыць прасторную дарогу да новых форм жыцця.
Знаёмства з панамі Баранкевічамі
Лабановіч пазнаёміўся з панам падлоўчым Баранкевічам і яго сям'ёй. Баранкевіч ганарыўся сваім ліцвінствам і любіў добрае грамадства. У яго доме Лабановіч сустрэў дачку Ядвісю і яе сястру Габрыньку.
Жыццё вёскі і школьныя справы
У вёсцы ўзнікла спрэчка аб тым, калі святкаваць свята Уводзін Прасвятое Багародзіцы. Жыхары падзяліліся на два станы - святочны і будны. Спрэчка закранула і школу, бо палова вучняў не прыйшла на заняткі.
І было штось незвычайна прыемнае ў гэтых першых светла-бліскучых іскрынках абуджэння жыцця, у гэтым зямлістым паху прэлых леташніх лісцяў, дзе-нідзе шарэўшых на зямлі.
Сустрэчы з Турсевічам і роздумы пра жыццё
Лабановіч наведаў свайго сябра Турсевіча. Яны правялі вечар у вясёлых успамінах і смеху, абмяркоўваючы філасофскія пытанні жыцця і прыроды.
Адносіны з паннай Ядвісяй
Лабановіч усё больш захапляўся паннай Ядвісяй. Яна пакінула яму букецік вясенніх красак і запіску з надпісам «мілы... дурань». Іх адносіны развіваліся, але Ядвіся была непрадказальнай у сваіх паводзінах.
А ўсё ж такі гэта каханне ёсць нейкая хвароба, боль і пакута. Яно захапляе ўсяго, не дае спакою, параджае нейкія няясныя парыванні і вялікі смутак.
Пасля экзаменаў Ядвіся з'ехала, не развітаўшыся з Лабановічам. Ён знайшоў яе запіску, дзе яна прасіла яго наведаць панну Людмілу.
Лабановіч адчуваў, што адзін раздзел яго жыцця скончыўся. Ён вырашыў пакінуць Цельшына і рухацца далей.