Адзін лапаць, адзін чунь (Стральцоў)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, пасляваенны час. У зімовы дзень маленькі хлопчык Іванка стаяў каля пограба, назіраючы за птушкамі і шкадуючы пра парваную рагатку.
У яго быў толькі адзін чунь, другі дзед Трахім абяцаў сплесці, але не прыносіў. Іванка знайшоў старыя бацькавы чаравікі і хадзіў у іх, хоць яны былі парваныя. На гульбішчы ў Аўдулінай хаце старэйшыя хлопцы, асабліва Цяўлік, здзекаваліся з яго.
Увечары дзед Трахім нечакана прыйшоў у госці і прынёс доўгачаканы чунь. За вячэрай дарослыя ўспаміналі мінулае, гаварылі пра вайну і пра нядаўна памерлую Маланню. Ноччу дзед Міхалка прачнуўся і пайшоў забраць у Іванкі самаробны наган.
Была ноч, і ён сярод ночы, перад ноччу быў адзін... Страху не было. Ён ведаў, сёння ці заўтра – гэтага не мінеш
Дзед выйшаў на двор і закінуў наган у гурбу за плот. Ён разумеў, што набліжаецца яго час, але не баяўся гэтага. У хаце спалі бабуля, маці і Іванка, які радаваўся новым чуням і не ведаў пра дзедавы начныя трывогі.
Падрабязны пераказ па раздзелах
Назвы раздзелаў у пераказе – умоўныя.
Раздзел 1. Зімовы дзень і парваная рагатка
Зімовым днём каля пограба стаяў хлопчык і назіраў за птушкамі, якія ляцелі на разлатую Піліпчыкаву лясоўку. Вераб'і, сініца і аўсянка кружылі над пуняй, але не селі і зноў паляцелі ў поле.
Іванка пашкадаваў, што ў яго парвалася рагатка. Ён дастаў яе з-за падкладкі світы і разглядваў парваную стволку. Гэта быў ужо другі раз, калі яна рвалася. У першы раз ён надтачыў яе канец тоўстым паскам з процівагаза і перацягнуў меднай драцінкай, якая пераела гуму.
Хлопчык пачаў хукаць на азяблыя рукі. Ад рагаткі пахла востра і пякуча, ад скураной латкі - прыглушана-сіратліва, а тронак быў цёплы і пахнуў так добра і знаёма, што ад гэтага балюча сціскалася сэрца.
Дзед сказаў пацярпець, бо прыдумае што-небудзь, не можа быць, каб нельга было што-небудзь прыдумаць. Дзед нават засмяяўся і весела так сказаў: 'Адзін лапаць, другі – чунь, хоць ты дома не начуй'
Раздзел 2. Здзекі Цяўліка і слёзы Іванкі
Іванка стаяў на двары і яму было холадна. Але холадна было яшчэ і таму, што нядаўна з яго здзекаваліся старэйшыя хлопцы на гульбішчы ў Аўдулінай хаце, а больш за ўсіх - Аўдулін Паўлік.
Цяўлік быў нізкарослы, з высокай грудзінай і зялёны ў твары. Ён, як і яго маці, не выпускаў з рота цыгарку і гэтак жа кашляў. Маці ягоную ў вёсцы называлі салдатам, бо яна хадзіла і гаварыла па-мужчынску, і сама паставіла новую хату пасля таго, як немцы спалілі старую.
Цяўлік хадзіў у чацвёрты клас яшчэ да вайны, і зноў пайшоў у чацвёрты, калі адкрылася школа. У пяты яго не перавялі, пакінулі на другі год - і, можа, таму ён быў такі злосны і не рос.
Раздзел 3. Гісторыя Цяўліка і яго сям'і
Летась Цяўліку капсулем ад гранаты парвала шчаку. Яго баяліся не толькі малыя, але і аднагодкі-хлопцы, бо ён надта любіў разяўляцца на ўсіх, пастыляўся нават з дарослымі, лез на кожнага, як жаба на корч.
Іванка не хацеў ісці да Цяўліка, але сядзець дома яму надакучыла - стапталіся лапці, а новых не было. Калі б была ў дзеда нянька, даўно б яму чуні сплёў. Ён і плесці быў пачаў, ды аборак толькі на адзін чунь хапіла.
Ён, Іванка, чакаў-чакаў, ды і чакаць перастаў. Успомніў, што бачыў летам на гарышчы нейкія старыя бацькавы чаравікі, паўсыханыя і пакарабачаныя
Раздзел 4. Адзін чунь і два дзяды
Нядаўна прыходзіў бацькаў дзед, які жыў на другім канцы вёскі. Даведаўшыся, што ў Іванкі няма аднаго чуня, ён усё божкаў ды божкаў, стоячы ў парозе.
Матчын дзед, і бабуля, і сама маці ўпрошвалі яго хоць трохі пасядзець, але ён адгаворваўся, што няма часу. Яму толькі ў Ганны, дачкі сваёй, быў час сядзець.
Раздзел 5. Сон Іванкі
У сне Іванка ішоў па зімовай дарозе. Ён бачыў дзеда, які ехаў на калёсах, хоць навокал быў снег. Калі Іванка азірнуўся на вёску, убачыў, як над стрэхамі стаяць дымныя слупы, а ўнізе, над зямлёю, снуецца імгліста-зыркі туман.
У сне з'явіўся чалавек з фартухом на галаве. Ён быў сумны і ціхі, і Іванку стала шкада яго. Чалавек зняў фартух і кубанку, і Іванка ўбачыў яго доўгія валасы, зачасаныя ўгору і загнутыя ад патыліцы наперад.
Раздзел 6. Малітва дзеда Міхалкі
Божа, не пакінь мяне без помачы... У мяне падбілася душа. У мяне не стала душы – засталося адно шкадаванне. Мне ўсіх шкада, жальба сціскае мне сэрца, і мне хочацца плакаць
Я доўга жыў, я бачыў, як дабро спараджала зло і як зло спараджала дабро. Ці трэба так, Божа? Чаму ты не зробіш так, каб адно дабро спараджала дабро?
Чаму я так шкадую яго? У мяне ўсё нутро аж сыходзіць болем. Ці трэба так, ці памагу я так малому? Што чакае яго? Божа, ці трэба мне так яго шкадаваць?
Раздзел 7. Дзед Міхалка і наган
Сярод ночы дзед Міхалка прачнуўся. Ён часта прачынаўся ноччу апошні час, і абуджэнне ў яго было лёгкім. Яму здавалася, што міжвольнае трымценне павек, казытліва набрынялых холадам ад настылай за ноч хаты, і будзіла яго.
Дзед устаў і пайшоў у тую палавіну хаты, дзе спала дачка з Іванкам. Ля дзвярэй, на дашчанай перагародцы, ён убачыў Іванкаву світу. Ён прыгнуўся і пачаў абмацваць у свіце кішэні, шукаючы наган.
Раздзел 8. Вячэра і размовы
За сталом сабраліся дзед Міхалка, дзед Трахім і Праскута. Бабуля Куліна сядзела на запечку, адмаўляючыся ад вячэры.
Раздзел 9. Гісторыя пра нябожчыцу Маланню
За вячэрай успомнілі нябожчыцу Маланню, якая пражыла з імі сорак гадоў і нядаўна памерла.
Раздзел 10. Дзед Трахім і чунь
Перад тым як сысці, дзед Трахім успомніў пра абяцаны чунь. Ён дастаў з кашолкі новы чунь для Іванкі.
Раздзел 11. Ноч над вёскай
Спіць бабуля, спіць Іванкава маці. Спіць Іванка. Ніхто не ведае, што сніцца яму. Пад ложкам, абкручаныя аборамі, ляжаць новыя чуні. Прачнецца заўтра Іванка, і першая ягоная думка будзе пра іх