Вельмі кароткі змест
Украіна, XVIII стагоддзе. У славутым месце Берастэчку жыла прыгожая дзяўчына Бандароўна.
Аднойчы ў карчме, дзе Бандароўна весялілася з казакамі, з'явіўся пан Патоцкі са сваёй світай.
Пан пачаў заляцацца да дзяўчыны, але яна адмовіла яму і нават ударыла па твары. Раз'юшаны Патоцкі загадаў злавіць яе. Бандароўна спрабавала ўцячы, але яе схапілі і прывялі да пана.
Патоцкі прапанаваў ёй выбар: альбо стаць яго каханкай, альбо памерці. На гэта гордая дзяўчына адказала:
Не прадасць яна дзявоцтва, Як ты, пан, сумленне; Твае ўгрозы ёй не страшны, Не страшна цярпенне... За мной праўда і народ мой, За табою жа — грошы!
Раз'юшаны пан застрэліў дзяўчыну. Пасля смерці Бандароўны ўзнялося народнае паўстанне. Бандарэнка сабраў войска і пачаў паліць панскія сядзібы. Пралілося шмат крыві, але памяць пра Бандароўну засталася ў народных песнях.
Падрабязны пераказ па частках
Назвы частак — умоўныя.
Частка 1. Пан Патоцкі і яго ўлада
На Украіне панаваў пан Патоцкі з Канёва, які са сваёй хеўрай жорстка абыходзіўся з простым народам. Дзе б ён ні з'явіўся, усюды банкетаваў і здзекваўся з людзей.
Стогне змучана Украіна, К небу шле пракляцце, Ды Патоцкага збаўляе Хеўра і багацце. Да сягоння жыве памяць Аб злым гэтым дусе На ўсёй чыста Украіне І на Беларусі
Частка 2. Прыгажосць Бандароўны
У мястэчку Берастэчку жыў Бандарэнка, у якога была дачка незвычайнай прыгажосці.
Частка 3. Сустрэча ў карчме
Пан Патоцкі са сваёй світай прыбыў у Берастэчка і, пачуўшы пра весялосць у карчме, накіраваўся туды. Ён пачаў чапляцца да Бандароўны, але тая дала яму адпор.
Частка 4. Уцёкі Бандароўны
Разгневаны пан пагражаў помстай усёй сям'і. Старэйшыя людзі параілі дзяўчыне ўцякаць, пакуль не развіднела.
Частка 5. Пагоня за дзяўчынай
Бандароўна ўцякала праз палі, але за ёй гналіся тры гайдукі з шаблямі. Калі сілы пакінулі яе, яны схапілі дзяўчыну і павялі да пана.
Частка 6. Бандароўна ў палацы
Дзяўчыну прывялі да пана ў святліцу. Яна стаяла перад ім гордая і смелая, нягледзячы на зняважаны выгляд і растрапаныя косы.
Частка 7. Панскі баль
Пан пасадзіў Бандароўну за стол, загадаў падаць ежу і віно, паклікаў музыкаў. Але дзяўчына не верыла ў яго добрыя намеры.
Частка 8. Адказ Бандароўны
Патоцкі прапанаваў Бандароўне выбар: альбо застацца з ім і весяліцца, альбо памерці. Дзяўчына смела адказала, што лепш памрэ, чым страціць гонар.
Частка 9. Забойства
Тут як стрэліў пан Канеўскі Ў лева яе вуха,— Стала наша Бандароўна І нема, і глуха. Палілася кроў чырвона, Сэрца абамлела, Павалілась на зямельку, Як бярозка бела
Частка 10. Пахаванне
Бацькі забралі цела дачкі дадому. Яе апранулі як нявесту, у белае, заплялі косы і ўклалі ў труну.
Частка 11. Панскія ўшанаванні
Пан Патоцкі, адчуваючы віну, загадаў багата ўпрыгожыць труну, абабіць яе шоўкам і залатымі ўпрыгожаннямі. Ён загадаў выкапаць магілу з муру і пасыпаць дарогу да яе кветкамі.
Частка 12. Помста народа
Весць аб смерці Бандароўны Скрозь пайшла, як мора, Зашумела Украіна — Гора панам, гора! Бандарэнка сходы кліча, Ўсім аб крыўдзе кажа; Войска сільнае збірае
Шмат цярпець народ умее, Ўмее ж і памсціцца, Як дадзене вельмі крыўда, Як зло разгасціцца... Задымелі у пажарах Панскія сялібы, Палілася кроў ракою На лугі, на скібы
З долі ж горкай Бандароўны І з таей часіны Засталіся толькі казкі, Песні ды ўспаміны... Колькі выцекла крыві йшчэ, Не будзем казаці, Бо крывёй сваёю роднай Трэ было б пісаці
Бандарэнка сабраў войска і ўзняў паўстанне супраць паноў. Пачаліся пажары і крывавыя бітвы. Варшава спрабавала спыніць казакоў, але паўстанне працягвалася.