Бульбінка (Прокша)
Вельмі кароткі змест
Палессе, час Другой сусветнай вайны і пасляваенныя гады. У лесе жылі стары ляснік з жонкай. Аднойчы баба збірала бульбу на вячэру і знайшла незвычайную бульбінку, падобную на хлопчыка. Калі яна хацела яе абабраць, бульбінка загаварыла дзіцячым голасам і папрасіла не кідаць у чыгунок.
Бульбінка расказаў сваю гісторыю: ён жыў у вёсцы Ляды з бацькамі. Калі на вёску напалі фашысты на чале са здраднікам Альбертам, маці схавалася ў бульбяніку і пажадала, каб сын стаў бульбінкай. Дуб споўніў яе жаданне, і хлопчык ператварыўся. Ад цяпла бабіных рук Бульбінка ажыў і стаў зноў хлопчыкам.
У лесе Бульбінка пазнаёміўся з жывёламі і меў з імі розныя прыгоды. Бусел выратаваў яго з балота і паказаў родную вёску, дзе хлопчык сустрэў старую бабулю. Потым ён трапіў у міжнародны піянерскі лагер Крыжоўка, дзе пазнаёміўся з Чыпалінам з Італіі, Жанам з Францыі і Марселінам.
Разам з Чыпалінам Бульбінка паехаў у Італію, дзе дапамагаў раздаваць лістоўкі супраць фашыстаў. На караблі іх ледзь не схапіў злы боцман, але хлопчыкі ўцяклі з дапамогай дэльфінаў. Праз Іспанію і Францыю Бульбінка вярнуўся дадому. У Парыжы ён сустрэў здрадніка Альберта, які збіраўся лятець на Палессе як шпіён.
Бульбінка схаваўся ў самалёце і прыляцеў разам з Альбертам на Палессе. Альберт скочыў з парашутам, а Бульбінка пабег да дзеда паведаміць пра шпіёна. Дзед прывёў пагранічнікаў, і яны затрымалі здрадніка.
— Рукі ўгору! У ствале куля на дзіка... — Дзядуля, у яго ў кішэні зброя... — Была, дзядуля, зброя, была. Схаваў, відаць, у лесе. Але Вожык ведае, дзе.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — ўмоўны.
Чараўная зява Бульбінкі ў лесніка і яго жонкі
На Палессі ў лесе жылі дзед і баба. Дзед працаваў лесніком і ахоўваў лес, а раней служыў пагранічнікам на мясцовай заставе. За дапамогу ў ахове дзяржаўнай граніцы яго ўзнагародзілі медалём. Баба гаспадарыла дома. Праз лес праходзіла граніца, якую ахоўвалі пагранічнікі. Дзед дапамагаў ім, паказваючы дарогу заблудзіўшымся людзям проста на заставу, дзе правяралі, свой гэта чалавек ці чужы.
Аднойчы дзед вярнуўся з абходу і пачаў дапамагаць бабе падпальваць у печы. Баба тым часам назбірала амаль поўны чыгунок бульбы. Калі яна хацела ўзяць апошнюю бульбінку, то спынілася ад здзіўлення - бульбінка была незвычайная, нібы выкапаны хлопчык. Калі баба хацела яе абабраць, бульбінка раптам заказала дзіцячым голасам.
— Не распранай мяне, бабуля. Мне вельмі не хочацца трапляць у чыгунок. Дзед аж прысеў ад нечаканасці... — Не дзівіцеся. Я не простая бульбінка. Я маленькі зачараваны хлопчык.
Дзед і баба не маглі паверыць сваім вачам і вушам. Бульбінка расказаў ім сваю гісторыю. У яго былі тата і мама, жылі яны ў вёсцы Ляды. Ён быў вельмі маленькі і не рос, за што яго і празвалі Бульбінкай. Маці вельмі любіла яго і шкадавала, што ён не расце. Хлопчык добра памятаў, як ён гуляў у хованкі з дзецьмі і заўсёды знаходзіў найлепшыя месцы, каб схавацца.
Але здарылося вялікае няшчасце. На вёску наляцелі людзі ў чорных шынялях з чарапамі на шапках, якіх прывёў здраднік Альберт. Усіх жыхароў павыганялі з хат і павялі ў канец сяла. Калі гналі праз бульбяное поле, маці схавалася ў бульбяніку і плакала.
Першыя прыгоды ў лесе з жывёламі
Сядзіць маці, плача і прыгаворвае: «Лепш бы ты, маё дзіцятка, быў травінка, ці расінка, ці тая самая бульбіна. Тыя б злыдні цябе не кранулі».
Тады зашумеў лісцем дуб і сказаў, што споўніцца воля маці - будзе яе сын бульбінкай, перачакае ў зямельцы ліхалецце, а потым трапіць да добрых людзей, якія ажывяць яго зноў сваёй любоўю. І хлопчык адразу стаў бульбінкай. Маці знайшлі злыя людзі і пагналі ў агонь, а ён застаўся ляжаць у баразне да таго часу, пакуль дзед не выкапаў яго.
Баба ўзяла Бульбінку і прытуліла да грудзей, кажучы, что тое ліхалецце мінула і ніколі больш не вернецца.
Ад цяпла бабульчыных спрацаваных рук і чулага сэрца Бульбінка ажыў. Засвяціліся яго, як абмытыя расой, блакітныя вочкі, завіхрыліся белыя, як лянок, валасы.
З'явіўся асыпаны рабаціннем носік і расцягнуліся ва ўсмешцы чырвоныя губы. Толькі вопратка была на ім адны лахманы. Хлопчык ад шчасця закружыўся на стале і заспяваў танюсенькім галаском.
Дзякуй, баба,
Дзякуй, дзед:
Мне адкрыўся белы свет...
Баба і дзед хутка пашылі яму новую вопратку. Калі Бульбінка апрануўся, ён стаў вельмі прыгожы. Іх радасная гамонка абудзіла лес, і да акон прыбеглі яго жыхары: Ліса, Заяц і Вожык. Бульбінка з цікавасцю прыглядаўся да звяркоў, хоць крыху і баяўся іх. Пасля вячэры дзед пайшоў адпачыць, а Бульбінка вырашыў пагуляць. Ён ускочыў на падаконнік і выскочыў у лес.
Ліса, Заяц і Вожык яшчэ не паспелі далёка адысціся. Ліса прадставілася самай праўдзівай у лесе, Заяц - самым адважным, а Вожык сказаў, што не верыць лгунам і таму носіць калючы кажух. Ліса запрапанавала Бульбінку пайсці з ёй у куратнік. Хлопчык згадзіўся, не ведаючы пра яе хітрыя планы. Калі гусі кінуліся да Бульбінкі, Ліса выкарыстала момант і схапіла гуску. Бульбінка зразумеў яе падман і пайшоў далей адзін.
Ідучы па лесе, ён заблудзіўся і пачаў гукаць дапамогі. З'явіўся Заяц і запрапанаваў паказаць свет, а вечарам завесці дадому. Яны ўзышлі на ўзгорак, дзе Заяц паказаў балота. Раптам з'явіўся Воўк і люта завыў, каб Бульбінка сыходзіў з дарогі. Хлопчык смела адказаў, што ён мала месца займае. Воўк штурхнуў яго, і Бульбінка пакаціўся з гары ў балота.
Наведванне роднай вёскі і сустрэча з бабуляй
У балоце хадзіў Бусел, які падышоў да хлопчыка і здзівіўся, убачыўшы такога дзіўнага малога. Бульбінка папрасіў вынесці яго на сухое месца. Бусел згадзіўся, і хлопчык сеў яму на спіну. Яны ўзляцелі над балотам, пераляцелі раку і апынуліся над лесам.
Бульбінка глядзеў навокал, і сэрца ў яго замірала ад шчасця.
— Ах, якая зямля вялікая, і няма ёй, здаецца, ні канца, ні краю. Які ты шчаслівы, Бусел! Ты можаш лётаць колькі хочаш.
Бусел адказаў, што не можа лётаць колькі хоча, бо ў яго дзеткі, якія хочуць есці. Бульбінка ўспомніў сваю маму і спытаў, ці ведае Бусел, дзе вёска Ляды. Неўзабаве яны ўбачылі родную вёску хлопчыка. Ён не пазнаў яе - усе дамы былі новыя, толькі адна хатка, самая крайняя, старая. Бусел апусціўся на ўскраіне лесу і паляцеў на балота шукаць дзеткам жаб.
Бульбінка пашыбаваў да старой хаткі, дзе ў градах працавала бабуля. Яна сеяла ў ямкі гурочкі і прысыпала зярняткі зямлёй. Хлопчык прывітаўся з ёй, і бабуля, якая дрэнна бачыла, здзівілася, убачыўшы такога маленькага. Яна расказала, што хату яго сям'і спалілі фашысты разам з людзьмі. Здраднік Альберт нават страляў у яе, калі яна выпаўзла з агню. Бабуля пачаставала Бульбінку малаком і семкамі, а потым паказала дарогу да леснічоўкі.
У міжнародным піянерскім лагеры Крыжоўка
Ідучы па дарозе, Бульбінка лускаў семкі і спяваў. Раптам ён сустрэў Вожыка, які папярэдзіў яго пра Свінню, што бяжыць сюды. Вожык наставіў свае калючкі, і Свіння з разгону тыцнулася носам у іх, завішчала і кінулася прэч. Потым Бульбінка ўбачыў каскі ля дарогі. Ён залез у адну з іх і прывязаў сябе раменьчыкам, каб лепш трымацца. Каска спаўзла да раўчука і перавярнулася, і хлопчык апынуўся пад ёй.
На каску села птушка, якая абяцала спяваць, каб Бульбінку было лягчэй. Хлопчык заснуў і не чуў, як птушка крычала пра машыну, што едзе. У кузаве грузавіка было поўна жалезнага ламачча. Людзі ў кабіне заўважылі птушку і спынілі машыну. Адзін з іх узяў каскі разом з Бульбінкай. Раніцой хлопчык прачнуўся сярод металалому. Да яго падышоў дзед-вартаўнік з дубальтоўкай, які здзівіўся, убачыўшы такога незвычайнага хлопчыка.
Вартаўнік пасадзіў Бульбінку побач з сабой на лавачцы і сказаў, што будзе спаць, а хлопчык павінен глядзець і будзіць яго, калі што. Але Бульбінка не паслухаўся і дакрануўся да ружжа, націснуўшы на спуск. Грымнуў стрэл, дзед з перапалоху зваліўся, і Бульбінка кінуўся бегчы. Ён дабег да сярэдзіны горада і здзівіўся, убачыўшы шматпавярховыя будынкі.
На скрыжаванні міліцыянер кіраваў рухам. Бульбінка не ведаў, як перайсці вуліцу, але ўбачыў дзяцей з выхавальніцай, якія чакалі сігналу. Ён ухапіўся за сукенку апошняй дзяўчынкі і перайшоў вуліцу разам з імі. Ля тратуара спыніўся аўтобус, з якога пачулася песня.
Хай заўжды будзе сонца...
Да Бульбінкі падбеглі піянеры і запрасілі ехаць з імі ў лагер. Бялявая дзяўчына ў чырвоным гальштуку спачатку засумнявалася, але хлопчык сказаў, што напішэ бабулі пісьмо. У аўтобусе былі дзеці з розных краін - Італіі, Францыі, Бельгіі, Англіі. Яны прыехалі ў госці і будуць разам адпачываць. Калі аўтобус спыніўся ў лесе, усе выйшлі пабегаць і пашукаць грыбоў, а Бульбінка застаўся ў аўтобусе адпачыць.
Раптам ён пачуў тоненькі голасок з чамадана. Бульбінка адчыніў яго і ўбачыў маленькага хлопчыка, падобнага на цыбульку. Той прадставіўся Чыпаліна і растлумачыў, што хлопчык Марселіна ўзяў яго з сабой з Італіі. Яны пазнаёміліся, і Бульбінка паказаў яму, як па-беларуску гучыць слова "бульба" - "патэтэ" па-італьянску.
Хлопчыкі выйшлі з аўтобуса і пайшлі па лесе. Яны знайшлі грыбы пад елкай, за якімі сачыла вавёрка. Да іх падышоў кучаравы хлопчык Жан з Парыжа, маці якога нарадзілася ў Беларусі. Потым з'явіўся Марселіна, які таксама гаварыў па-беларуску, бо яго маці Алеся была з Палесся. Хлопчыкі пачалі гаварыць пра сваіх маці, якіх фашысты вывезлі сілай. Бульбінка ўспомніў пра Альберта-здрадніка, і Марселіна сказаў, што яго маці расказвала пра такога.
У лагеры Крыжоўка хлопчыкаў сустракалі піянеры з кветкамі. Дарослыя - кухар Федзя, урач і афіцыянтка Каця - усе здзівіліся, убачыўшы такіх маленькіх хлопчыкаў. Урач адразу здагадаўся, што адзін з іх Чыпаліна, а другі Бульбінка. Каця пасяліла іх у сваім пакоі, абяцаючы клапаціцца пра іх.
— Мы будзем клапаціцца, каб вы былі здаровенькія... — І сытыя... — А я вас уладкую хораша, каб вам было цёпла і ўтульна...
У лагеры адбылося шмат цікавых прыгод. Аднойчы Жан зайшоў у лес і заблудзіўся. Бульбінка ўспомніў, што Жан расказваў пра бабулю ў вёсцы Буда, і папрасіў Бусла дапамагчы знайсці сябра. Яны знайшлі Жана, які спаў на мху ў лесе пад Будай. Усе былі рады, што хлопчык знайшоўся. Час у лагеры праляцеў хутка, і наступіў дзень развітання.
Падарожжа ў Італію з Чыпаліна і прыгоды на караблі
Каця плакала, развітваючыся з хлопчыкамі. Чыпаліна запрасіў Бульбінку ў Італію, але той адказаў, што яго чакаюць дзед і баба. Хлопчыкі папрасілі Бусла падняць іх над лагерам і зрабіць развітальны круг. Бусел паказаў ім сваё гняздо з бусляняткамі, а потым яны палятэлі над піянерскім кастром, дзе дзеці спявалі песню пра дзяцей розных народаў.
Марселіна ціхенька паклаў Чыпаліна ў чамадан, а побач уладкаваў і Бульбінку. Так хлопчыкі апынуліся ў Італіі. Бульбінка не збіраўся ехаць сюды і хацеў дадому, але Чыпаліна абяцаў дапамагчы яму вярнуцца. Яны пачулі размову Марчэла - тата Марселіна - пра тое, што фашысты ўзнялі галовы і трэба занесці лістоўкі рабочым на завод. Хлопчыкі вырашылі дапамагчы і ўзялі лістоўкі.
Ля брамы завода хадзіў паліцэйскі. Чыпаліна адцягнуў яго ўвагу, а Бульбінка ўзлез на браму і пачаў кідаць лістоўкі ў двор. Паліцэйскі заўважыў іх і пачаў гоніцца, але хлопчыкі ўцяклі. Яны трапілі на стадыён, дзе гуляла зборная каманда СССР са зборнай Італіі. Марак гандлёвага флоту Марціні схаваў іх ад паліцэйскага ў кішэнях сваёй курткі і запрапанаваў плыць у Францыю на караблі.
На караблі быў злосны боцман, які падчас вайны служыў фашыстам. Хлопчыкі схаваліся ў кішэнях мараковай курткі Марціні. Калі яны пачалі спяваць песню "Хай заўжды будзе сонца", боцман пачуў іх і стаў шукаць. Ён думаў, што звар'яцеў, і пайшоў да доктара, які даў яму пілюлі і пасадзіў у ізалятар. Марціні з хлопчыкамі выйшлі на палубу карміць чаек. Але боцман усё ж знайшоў іх і хацеў засмажыць на патэльні. Кок дапамог ім уцячы, і хлопчыкі скочылі ў мора да дэльфінаў.
Падарожжы праз Іспанію і Францыю
Дэльфіны падвезлі хлопчыкаў да скалістага берага Іспаніі. Там яны сустрэлі дзяўчынку Кармэн, якая збірала кветкі для магілы свайго дзеда і рускага салдата, якія разам змагаліся за волю Іспаніі. Яна папярэдзіла іх, што фашысты не любяць Чыпаліна і спалілі кніжку пра яго прыгоды. Хлопчыкі паклалі кветкі на магілу герояў і паплылі далей з дэльфінамі.
У Францыі іх сустрэў рыбак, які партызаніў на Палессі і памятаў песню пра бульбу. Ён пасадзіў хлопчыкаў у фургон, які вёз рыбу на рынак у Парыж. Там Бульбінку схапіў нейкі чалавек, які гаварыў па-беларуску. Гэта быў Альберт - той самы здраднік. Ён хацеў выведаць у хлопчыка звесткі пра Палессе, але Бульбінка ўцёк. У Парыжы ён сустрэў Жана, які даў яму грошы на дарогу і паказаў дарогу на вакзал.
Бульбінку знайшоў сабачка Піф, сябар Чыпаліна. Піф даведаўся, што Альберт збіраецца лятэць з Мюнхена на Палессе як шпіён. Хлопчык купіў білет і сеў у той жа цягнік, што і здраднікі. У Мюнхене яны трапілі ў нейкую ўстанову, а потым паехалі да лесу, дзе стаяў самалёт. Бульбінка прашмыгнуў у самалёт першы і паляцеў разам з Альбертам.
Вяртанне дадому і затрыманне шпіёна Альберта
Альберт скочыў з парашутам на Палессе і пашкодзіў нагу. Бульбінка скочыў за ім і сачыў з-за елкі. Вожык паведаміў, што трэба паведаміць на заставу пра парушальніка граніцы, але Бульбінка вырашыў бегчы да дзеда. Ён расказаў лесніку пра шпіёна, і дзед пайшоў на заставу. Баба прыняла Альберта ветліва, пачаставала блінамі, але калі вярнуўся дзед з пагранічнікамі, здрадніка затрымалі. Бульбінка крыкнуў яму на развітанне пра кошык з грыбамі, які той забыў у лесе.