Ведзьміна тоня (Гапееў)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, пачатак 2000-х гадоў. Чатырнаццацігадовы Сяргей Корзун вярнуўся з інтэрната на лета і пабудаваў будан у садзе, каб жыць там з пяцігадовай сястрой Нэлай, пазбягаючы п'янай маці і яе прымака, які здзекаваўся з дзяўчынкі.
Нэла не размаўляла з-за перажытага страху. Сяргей клапаціўся пра яе, здабываў ежу, абараняў ад здзекаў. Дзед Васіль і баба Адарка дапамагалі дзецям, кармілі іх і давалі прытулак.
Аднойчы Віцька і Эдзік збілі Сяргея на копанцы, але потым Віцька пасварыўся з Эдзікам з-за жорсткасці апошняга да птушанят. Віцька пасябраваў з Сяргеем, а таксама з Віталем, які захапляўся картаграфіяй і марыў даследаваць Ведзьміну тоню — таямнічае возера з астравамі, дзе, паводле легенды, жыла ведзьма.
Дзед Васіль, былы партызан, прапанаваў хлопцам пабудаваць плыт і адправіцца на Савіны востраў, дзе ў вайну загінулі яго сябры-партызаны. Віцька знайшоў у інтэрнэце артыкул пра здрадніка сярод партызан, які выжыў і пасля вайны жыў у Германіі.
Хлопцы пабудавалі плыт з пластыкавых бутэлек і дошак. Да іх далучылася Жэнька, сястра Віцькі. Старшыня калгаса падтрымаў ідэю знайсці магілу партызан і перазахаваць іх да 60-годдзя вызвалення Беларусі.
Жэнь, ты мне дапаможаш?.. З вучобай. Фізіку ды матэматыку мне хлопцы патлумачаць, а вось з мовамі ў мяне зусім дрэнна... Я ў інтэрнат не паеду ўжо... Сказаў, як выдыхнуў апошняе паветра з грудзей...
Экспедыцыя адправілася на Савіны востраў, дзе знайшлі зямлянку і магілу партызан. Дзед Васіль распавёў, што адзін з партызан вярнуўся на востраў пасля вайны і памёр там. Хлопцы злавілі велізарнага шчупака, а Нэла пачала вымаўляць першыя словы. Маці Сяргея пагадзілася лячыцца ад алкагалізму, і ён вырашыў вярнуцца дадому, каб дапамагчы ёй.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы з'яўляецца рэдактарскім.
Тайны Ведзьмінай тоні
За вёскай, калі збочыць з дарогі, знаходзілася старая канава, якая вясной і ў дажджлівае лета напаўнялася вадой. Па берагах канавы рос вербалоз, з якога дзед Васіль плёў кошыкі. Калі ісці ўніз па канаве, можна было дайсці да алешніка, дзе цёк ручай, а далей па кладках з ссечаных вольхаў – да вострава Заікін.
Наперадзе знаходзілася Ведзьміна тоня – чорнае возера, дзе, як казалі, тануў чалавек, калі заходзіў у ваду. Паводле легенды, на месцы тоні раней быў лес і хутар, дзе жыла вядзьмарка. Бог пакараў яе, і лес праваліўся пад зямлю. Вакол Ведзьмінай тоні было пяць астравоў, але не да ўсіх можна было дайсці.
Дзед Васіль, які сам любіў некалі прыйсці сюды з вудай, расказвае, што стаяў тут раней лес, а сярод гэтага лесу быў хутар. Жыла ў ім жанчына, вядзьмарка... і ў адну ноч праваліўся гэты кавалак лесу пад зямлю.
Сяргей і яго маленькая сястра Нэла
Сяргея сустракалі ў вёсцы непрыветліва. Бабулькі каля прыпынку абмяркоўвалі яго вяртанне, называлі злодзеем і бандытам, мяркуючы, што дзіцячы дом нічому добраму не навучыць.
Сяргей, прывыклы да такіх выказванняў, не звяртаў на іх увагі. Інтэрнат навучыў яго хаваць крыўду, трываць боль і голад, не баяцца холаду, біцца за сябе і сяброў.
Калі табе чатырнаццаць і калі з гэтых чатырнаццаці палову — сем год — праводзіш у школе-інтэрнаце 10 месяцаў у годзе, ты навучышся не зважаць на едкія слоўцы. Ты, увогуле, многаму навучышся.
Сяргей ішоў па вясковай вуліцы да свайго дома, ведаючы, што маці зараз у полі, а дома яго чакае сястра Анжэла. Ён знайшоў пяцігадовую Анжэлу, прывязаную вяроўкай да грушы. Яна не размаўляла з ім. Высветлілася, што яе прывязаў прымак.
Сяргей вызваліў сястру і ўбачыў, што ў яе ёсць толькі вада, хлеб і бульба. Раней Анжэла добра размаўляла, але потым перастала. У хаце Сяргея жыў прымак, былы зэк, які здзекаваўся з маці і Анжэлы.
Віцька, Жэнька і сутыкненне з Сяргеем
Віцька быў засмучаны разбітым носам, які здаваўся яму велізарным. Ён расказаў маці, як усё адбылося. Маці пачала сварыцца на яго за тое, што ён звязаўся з Сяргеем, якога назвала бязбацькаўшчынай.
Бацька дадаў, што не чакаў ад Віцькі, што той будзе біцца ўдвух на аднаго. Маці запратэставала, кажучы, што Сяргей першы пачаў і мог пакалечыць іх дзяцей. Бацька спытаў у Віцькі, што яны збіраліся зрабіць з Сяргеем і яго сястрой.
Віцька назваў Сяргея злодзеем, які краў яблыкі, клубніцы і яйкі ва ўсёй вёсцы. Бацька растлумачыў, што крадзеж ёсць крадзеж, незалежна ад таго, што крадуць. Жэнька нагадала бацьку, як ён у маладосці краў яблыкі з саду аднаногага Піліпа.
Віцька варочаўся ў ложку, хочучы хутчэй заснуць, каб хутчэй прачнуцца. На самай справе яны з Эдзікам збіраліся не на рыбалку, а каб разабрацца з Сяргеем.
Жыццё ў будане і рыбалка
Сяргей вырашыў пабудаваць будан для сябе і Нэлы ў садзе, каб схавацца ад п'янай маці і прымака. Ён знайшоў сякеру і выбраў месца пад вішнямі. Сяргей высек слівы-самасейкі, каб зрабіць з іх калкі для будана. Ён кажа Нэле, што яны будуюць дом, і просіць яе дапамагчы.
Нэла радасна дапамагала Сяргею, і ён успамінаў, як яны маглі б будаваць будан разам з бацькам. Яны ставілі калкі, звязвалі іх дротам і рабілі каркас будана. Нэла залезла ўнутр і засмяялася, што вельмі ўзрадавала Сяргея, бо гэта былі першыя гукі, якія ён пачуў ад сястры пасля доўгага маўчання.
Прымак вярнуўся і ўбачыў Нэлу, якая несла сена. Ён злаваўся, што яна не прывязаная да грушы, і загадаў ёй вярнуцца на месца. Прымак заўважыў Сяргея і пачаў пагражаць яму. Сяргей кінуўся на прымака з віламі і пагражаў забіць яго, калі той будзе чапаць Нэлу.
Дзед Васіль папярэдзіў прымака, каб той не чапаў дзяцей, і сорамаў маці Сяргея за тое, што яна прывяла ў дом такую погань. Сяргей застаўся з Нэлай і зразумеў, што больш не пераступіць парог свайго дома, пакуль там жыве прымак.
Сорам згубіла! Твой дзед разам са мной на гэтай зямлі погань выводзіў, паліцаяў біў і недзе у чужой зямлі ляжыць, каб і во гэтыя праўнукі яго жылі шчасліва, а ты такую погань у двор прывяла!
Паляванне на птушак і смерць сарачаняці
Эдзік і Віцька два дні рыхтаваліся да паходу ў лес. Эдзік прынёс медыцынскі бінт, з якога зрабілі рагаткі. У лесе птушак было чуваць, але бачна не было. Эдзік сказаў, што ім патрэбны сойкі і дзятлы.
Яны знайшлі гняздо на невысокай хваіне. Дзве дарослыя сарокі пачалі крычаць. Эдзік загадаў Віцьку лезці на дрэва, а сам пачаў страляць з рагаткі па птушках. Віцька залез на дрэва і ўбачыў у гняздзе птушанят. Эдзік загадаў яму кідаць іх уніз.
Віцька выцягнуў адно сарачанё і кінуў яго на зямлю. Птушаня пабегла, трапечачы крыламі. Эдзік пачаў страляць у яго з рагаткі і забіў. Эдзік страляў у птушку зблізку. З птушкі ішла кроў. Віцька адчуў сорам. Ён падумаў, што яны забіваюць слабую і маленькую істоту.
Столькі непакорнасці, столькі волі і прагі да жыцця было ў постаці птушаняці, што Віцька як прырос да аднаго месца. У гэты момант ён гатоў быў паклясціся, што сарачанё ўсё-ўсё разумела...
Экспедыцыя на Ведзьміну тоню: планы і падрыхтоўка
Віталя з дзяцінства захапляўся картаграфіяй, складаючы планы вёскі і нават калгаса. Яго дакладны план калгаса зацікавіў старшыню Мікалая Рыгоравіча, які набыў яго для патрэб калгаса.
Цяпер Віталя апанавала новая ідэя - скласці план Ведзьмінай тоні, каб разгадаць яе загадкі. Ён даведаўся пра яе ад дзеда Васіля, які расказваў пра партызан, што хаваліся там у вайну.
Віталь вырашыў параіцца з дзедам Васілём. Дзед Васіль пляце кошыкі і згаджаецца пагаварыць з Віталём. Віталь расказвае пра сваю задуму з Ведзьмінай тонню. Дзед Васіль расказвае пра тое, што раней там жылі людзі і што ён сам хаваўся там з партызанамі.
Дзед Васіль кліча Сяргея, які жыве ў будане ў садзе Зойкі-п'яніцы. Сяргей збіраецца рыбачыць на Ведзьмінай тоні.
Дзед Васіль прапануе Віталю і Сяргею стаць напарнікамі і абяцае дапамагчы зрабіць плыт. Ён расказвае пра сваіх таварышаў, якія зніклі ў балоце падчас вайны, і просіць дапамагчы яму пабываць там і памаліцца.
Віцькава знаходка і прымірэнне з Сяргеем
Віцьку мучаць думкі пра тое, чаму ўсё складваецца не так, як ён хоча. Ён спрабуе чытаць "Таямнічы востраў", але не можа засяродзіцца, успамінаючы збітага Сяргея і крык Нэлы, а таксама забітых сарачанят.
Віцька ідзе ў школу, каб дапамагчы маці пераставіць мэблю ў кабінеце. Ён выходзіць у Інтэрнэт і шукае інфармацыю пра Ведзьміну тоню. Віцька знаходзіць нямецкі пошукавік і з дапамогай настаўніцы нямецкай мовы знаходзіць спасылку на нейкі невядомы рэсурс, дзе згадваецца "Wedzmina tonay".
Віцька і Жэнька ідуць да Сяргея і Віталя. Сяргей з злосцю сустракае Віцьку, але той працягвае яму вуду. Сяргей вагаецца, але бярэ вуду. Жэнька просіць узяць іх з сабой на Ведзьміну тоню. Віталь згаджаецца, калі яны будуць дапамагаць збіраць бутэлькі.
Будаўніцтва плыта для экспедыцыі
Віталь, як на дакладзе, прадстаўляе Віцьку і Жэньку дзеду Васілю, просячы дазволу ўзяць іх з сабой на Ведзьміну тоню. Дзед Васіль згаджаецца, адзначаючы, што чым больш людзей, тым весялей.
Віцька зачытвае артыкул, у якім апісваецца інтэрв'ю з Пітэрам Даўчэлем, былым партызанам Андрэем Кульжам, які ваяваў у раёне Ведзьмінай тоні і быў пакінуты паміраць, але выжыў і пасля вайны апынуўся ў Германіі. Даўчэль распавядае пра трагічныя падзеі на Савіным востраве, дзе загінулі яго таварышы.
Дзед Васіль мяркуе, што загінулыя партызаны пахаваны на Савіным востраве. Ён пытаецца ў астатніх, што яны думаюць пра гэта і што рабіць далей. Віталь прапануе плыць на востраў і шукаць магілу. Сяргей дадае, што трэба паставіць крыж ці помнік.
Бацька Віталя прывозіць дошкі для плыта, і хлопцы пачынаюць іх разгружаць. Яны вырашаюць зрабіць плыт яшчэ большым, з парэнчамі і вялікімі вёсламі. Дзед Васіль робіць вёслы, а хлопцы іх зачышчаюць. У праект плыта дадаюць адсекі для камер з колаў, якія прывозіць старшыня.
Жэнька складае спіс неабходных рэчаў, але Віталь лічыць, што яны не вытрымаюць вагі. Жэнька настойвае на неабходнасці ўсяго, уключаючы аптэчку. Два дні праходзяць у падрыхтоўцы да экспедыцыі.
Здрада Эдзіка і фотаздымкі ў газеце
Эдзік, пакрыўджаны на Сяргея, два дні жыў толькі думкамі пра помсту. Ён хацеў атруціць копанку, каб сапсаваць вяскоўцам рыбалку. Баба Наста расказала яму, што дзед Васіль з хлопцамі збіраюцца рыбачыць на Ведзьмінай тоні і будуюць плыт.
Эдзік вырашыў паехаць дадому, да дзядзькі Юрыя, рэдактара газеты, у якога ў рэдакцыі ёсць камп'ютары. Эдзік расказаў дзядзьку пра плыт з бутэлек і пра дзяцей, якія жывуць у будане. Дзядзька Юрый зацікавіўся гэтай інфармацыяй і вырашыў адправіць карэспандэнта Валодзю ў вёску, каб зрабіць здымкі будана і дзяцей.
Раніцай яны зрабілі здымкі Сяргея і Нэлы каля будана. У рэдакцыі Юрый Барысавіч быў задаволены здымкамі. Ён вырашыў надрукаваць іх у газеце. Эдзіку ён дазволіў гуляць на камп'ютары і даў ганарар.
Новы будан для Сяргея і Нэлы
У будане было сыра і холадна. Сяргей не мог заснуць, чакаючы хлопцаў. Нягледзячы на некамфортныя ўмовы, яны ўсё ж пайшлі на рыбалку. Віцька запэўніваў, што пасля спёкі карасі будуць добра клеваць, і аказаўся мае рацыю.
Вярнуўшыся да будана, Сяргей убачыў, што хлопцы і Жэнька разабралі стары будан. Віцька патлумачыў, што яны прынеслі плёнку і дошкі, каб зрабіць новы, большы і трывалы будан. Сяргей быў здзіўлены, але рады дапамозе.
Газетная ўвага і далейшыя падрыхтоўкі
Маці Жэнькі прынесла дзве газеты, у якіх напісана пра іх. У раённай газеце надрукаваны артыкул ад імя Жэнькі пра пошукі магілы партызан, але яна гэтага не пісала. У недзяржаўнай газеце надрукаваны здымак Сяргея і Нэлы каля будана з загалоўкам пра цяжкае жыццё дзяцей пры жывых бацьках.
Жэнька ў роспачы, бо разумее, што гэта падстава. Маці спрабуе яе супакоіць. Прыходзяць Віцька і Віталь і кажуць, што Сяргей падумаў, што гэта Жэнька паслала фота ў газету. Яны падазраюць Эдзіка, які з'ехаў у раён да рэдактара газеты.
Дзед Васіль выслухоўвае іх і кажа, што ведае рэдактара. Ён асуджае тое, што людзям важна толькі напісаць пра чужое гора, а не дапамагчы. Ён расказвае пра тое, як жыў падчас вайны, і пра тое, як яму дапамагалі іншыя людзі.
Памятайце, што чым больш сталее чалавек, тым больш подласці ён можа нарабіць. І яшчэ памятайце: як бы вы ні жылі, а асобна жыць не атрымаецца. Бачыш, Сяргей, ты вось хацеў ад усіх адгарадзіцца...
На наступны дзень маці Жэнькі тэлефануе і просіць Віцьку прыйсці ў школу, каб забраць палатку. Яна кажа, што гэта ўклад школьнай арганізацыі БРСМ у справу ўвекавечання памяці герояў вайны.
З'яўленне атрада "Пошук" і хвароба дзеда Васіля
Раніца пачынаецца з прыезду міліцыі, якая забірае прымака Фёдара па падазрэнні ў крадзяжы цяля. Маці Сяргея засмучаная, бо прывыкла да яго. Сяргей жорстка адказвае маці, што яна прывыкла да гарэлкі, а не да Фёдара, і пагражае сысці з сястрой, калі яна не кіне піць.
Не буду я цябе такую шкадаваць! Кідай піць, едзь, закадзіруйся. Столькі людзей піць кідае, едзь і ты! Няма грошай — я пайду да людзей, пазычу, адраблю, мне дадуць! Але не пі больш!
Да дома дзеда Васіля пад'язджае аўтамабіль, з якога выходзіць энергічная жанчына Лідзія Камуліна, камандзір рэгіянальнага атрада «Пошук» пры райкаме саюза моладзі. Яна паведамляе, што іх атрад будзе шукаць магілу партызан разам з дзедам Васілём і яго памочнікамі.
Падарожжа да астравоў Ведзьмінай тоні
Сябры сядзяць каля будана і абмяркоўваюць сітуацыю з прыездам атрада «Пошук». Віталь засмучаны тым, што яны могуць застацца без трактара. Віцька спрабуе супакоіць яго, нагадваючы, што яны з Сяргеем збіраліся займацца іншай справай, а не пошукамі магілы.
Сяргей заяўляе, што не аддасць ім плыт, бо ніхто не мае права браць чужое. Ён прапануе дзейнічаць так, як быццам іх і няма. Віцька тлумачыць, што становішча Сяргея дае яму больш свабоды, чым ім з Жэнькай, бо іх маці — настаўніца і дэпутат, і дарослыя часта вырашаюць за іх.
Праз некаторы час баба Адарка ідзе ў сад да атрада і нешта кажа камандзіршы Лідзіі Камулінай, пасля чаго ў той змяняецца твар. Сяргей занепакоены сумным выглядам бабы Адаркі і тым, што дзед не выходзіць. Яны ідуць у дзедаў сад і чуюць строкат матацыкла. На двор прыходзіць фельчарка і Жэнька, якая паведамляе, што дзеду Васілю стала дрэнна.
Усе ўваходзяць у хату, дзе дзед ляжыць на канапе. Фельчарка кажа, што ў яго высокі ціск і трэба ў бальніцу. Яна выганяе ўсіх з хаты і з двара. Лідзія Камуліна спрабуе апраўдацца, але фельчарка яе перабівае. Атрад з сумным выглядам згортвае палаткі і з'язджае.
Жэнька выходзіць з хаты і паведамляе, што з дзедам усё добра. Яна паказвае хлопцам язык і кажа, што дзед прыкінуўся, каб выправадзіць атрад. Жэнька тлумачыць, што дзед не дазволіць, каб іх адхілілі ад справы. Таму яны заўтра ідуць у дарогу.
Пошукі магілы партызан на востраве
Раніца на востраве выдалася ціхай і цёплай. Жэнька прачнулася ў палатцы і ўбачыла, што ўсе яшчэ спяць. Яна асцярожна вызвалілася ад рукі Нэлы і выйшла з палаткі, дзе сустрэла Сяргея, які спалохаўся, што яны праспалі рыбалку.
Пасля снедання Жэнька звязалася з дыспетчарскай і паведаміла, што ў іх усё добра і яны пачынаюць пошукі. Яны вырашылі ісці ланцугом, на адлегласці дзесяці крокаў адзін ад аднаго, каб прачасаць увесь лес у пошуках зямлянкі.
Востраў аказаўся даволі вялікім, і праз тры гадзіны пошукаў яны нарэшце знайшлі зямлянку. Гэта быў паўабвалены ўваход з рэшткамі бярвення. Дзед Васіль прысеў на выварацень і стаў нервова курыць.
Яны працягнулі пошукі і нарэшце знайшлі груду камянёў у неглыбокай яміне. Побач з камянямі ляжалі рэшткі адзення і косткі. Дзед Васіль сказаў, што гэта магіла яго сяброў і чацвёртага вяскоўца, Пітэра, які вярнуўся да іх пасля вайны.
Велізарны шчупак і завяршэнне экспедыцыі
Сяргей, Віцька і Віталь ідуць на рыбалку. Клёў аказваецца неверагодным. Карасі клююць адзін за адным, вялікія і залатыя. Віталь нават пачынае прытанцоўваць ад захаплення. Вядро хутка запаўняецца рыбай. Праз сорак хвілін клёў раптоўна спыняецца.
Віцька прапануе паспрабаваць лавіць на спінінг, думаючы, што з'явіўся шчупак. Віталь без энтузіязму згаджаецца. Яны адплываюць далей ад берага, каб было дзе размахнуцца. Пасля некалькіх няўдалых закідванняў Віцька зачапляе нешта. Ён спрабуе выцягнуць, але нешта цягне ў адказ.
Сяргей раіць не кідаць спінінг. Яны разумеюць, што нешта вельмі моцнае цягне лёску. Вецер становіцца халодным, на небе з'яўляюцца сіне-фіялетавыя хмары. Нешта нябачнае цягне лёску, вуду і самога Віцьку ў глыбіню.
Чаму так? Чаму некаму сёння лёгка і проста жыць, чаму ў некага многа сяброў, ёсць утульны дом, маці і бацька, брат і сябар? У некага сёння згатаваны абед, яму не трэба думаць аб тым, чым пакарміць малую сястрычку...
Дзед Васіль загадвае Сяргею прынесці сякеру. Ён сам заходзіць у ваду і чакае. Калі шчупак набліжаецца, ён б'е яго сякерай па галаве. Сяргей і Віцька выцягваюць аглушаную рыбу на бераг. Шчупак аказваецца велізарным, больш за метр у даўжыню.
На беразе іх чакаюць Зарэмба, старшыня райвыканкама Баркоў і атрад «Пошук». Баркоў знаёміцца з хлопцамі і прапануе дапамогу ў пошуках зброі і рамонце зямлянкі. Яны вырашаюць плыць на востраў разам з Барковым, а атрад застаецца на беразе. Ведзьміна тоня перастала быць страшнай і невядомай.
От Нэла, глядзіце: абы к каму не падыдзе. Яна сэрцайкам сваім адчувае дабрыню, сэрцайка ёй падказвае, ад каго злое чакаць. А чаму вы ўжо не так адчуваеце? Нэлу не падманеш словам, а вас ужо падманеш...