Дзікі голуб (Адамчык)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, 1960-я гады. Малады чалавек вяртаўся дадому з горада і ўспамінаў падзеі дваццацігадовай даўніны.
У той час на хутары жыў бедны селянін з дзецьмі.
Аднойчы пасля моцнага граду Марцін і апавядальнік знайшлі параненага дзікага голуба. Марцін папрасіў аддаць яму птушку, каб выхадзіць. Праз некалькі тыдняў ён выпусціў голуба на волю.
Я глядзеў на шэры знак, што варушыўся, мільгаў, пераварочваючыся, над поплавам, над алешнікам пад мястэчкам, аж пачало ўсё кружыцца і мігцець у вачах.
У тую ж восень Марціна забіў сусед Клемус Война, западозрыўшы яго ў крадзяжы бульбы. Цяжка паранены Марцін прыпоўз да апавядальніка і яго маці, якія вартавалі сваю бульбу ў полі. Яны дапамаглі яму дабрацца да хаты, дзе ён памёр.
Праз дваццаць гадоў, вярнуўшыся ў родную вёску, апавядальнік даведаўся пра смерць Клемуса Войны. На месцы былога Марцінавага хутара ён знайшоў толькі рэшткі падмурка, зарослыя травой і маладымі бярозкамі.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на раздзелы – умоўны.
Вяртанне дадому праз дваццаць гадоў
Апавядальнік ляцеў дадому на самалёце АН-2. Пад крыламі раскінуліся чорныя палеткі, блішчастыя рэчкі і маленькія вёскі. Стаяла восень, і лес быў ужо жаўтаваты ад асін і бярэзін. Каля Наваградка самалёт пачаў зніжацца, і кабеты з гародаў глядзелі на пасажыраў у ілюмінатарах.
На аўтобуснай станцыі ён сустрэў мужчыну ў суконным фрэнчы з кішэнькамі, які ехаў з жонкай і маленькай чорнай сучкай Мушкай. Гэты чалавек нагадаў яму Марціна Дзікуця з роднай вёскі.
Цяпер жа цягне бліжэй да зямлі, і знайшлася ўжо нейкая жаднасць цвярдзей і мацней чуць яе пад нагамі.
Сустрэча з Марцінам Дзікуцем
Успаміны вярнулі апавядальніка ў мінулае. Марцін Дзікуць жыў на хутары з дзецьмі. Яго жонка памерла, і ён гадаваў дзяцей сам. На яго хутары не было ні гумна, ні хлява, толькі хата з зялёным мохам на страсе і кошыкам для галубоў на шчыце.
Марцін быў бедным і не вельмі гаспадарлівым чалавекам. Яго зямля ляжала аблогам, і толькі каля хаты зелянеў загон жыта і цвіла картопля. У вёсцы з яго часта смяяліся і дражнілі пытаннем 'сечку жнуць?', бо аднойчы ў маленстве ён так адказаў на пытанне, што робяць яго бацькі.
Жыццё Марціна і яго хутар
Хутар Марціна знаходзіўся ў прыгожым месцы каля рэчкі. За рэчкай быў поплаў, які ўвесну жаўцеў ад курачай слепаты, а ўлетку - ад пяску. За вербамі і алешнікам віднеліся местачковыя хаты, чуўся грукат цягніка і голас з рэпрадуктара.
Малому ўсё хацелася зрабіцца птушкаю, каб гэтак высока і вольна лётаць над зямлёю; усё заманьвала вышыня, якой цяпер не зношу.
Град і выратаванне дзікага голуба
Аднойчы летам, калі пажалі жыта, над мястэчкам з'явілася цёмная хмара з папяловымі краямі. Пачаўся моцны град. Апавядальнік схаваўся пад Марцінаву хату разам з яго каровай. У хаце ён сустрэў Клемуса Войну, які сядзеў з бізуном у руках.
Пасля граду Марцін знайшоў двух падбітых дзікіх галубоў. Адзін быў ужо мёртвы, а другі яшчэ жывы. Марцін папрасіў хлопчыка аддаць яму галуба, каб падлячыць. Праз некалькі тыдняў ён паклікаў хлопчыка і выпусціў галуба на волю.
Як усё любіць волю, — сказаў Марцін, тручы вочы: яму, мусіць, таксама заслязіла. Адышоўся пад хату, аглянуўся і спытаў яшчэ: — Шкада, нябось, га?
Трагічная смерць Марціна
Марціна Дзікуця ўжо не было на свеце. Яго забілі ў той год, як выпаў град. Гаварылі, што Марцін капае чужыя картоплі, і ўсе бегалі прыцемкамі на поле.
Аднойчы ўвечары апавядальнік з маці пайшлі пільнаваць свае мяхі з бульбай на полі. Яны пачулі нейкі тупат і стогны. Гэта быў Марцін, якога моцна збіў Клемус Война. Маці дапамагла параненаму дайсці да хаты.
Вяртанне на месца Марцінавага хутара
Праз дваццаць гадоў апавядальнік вярнуўся ў родную вёску. Ён сустрэў састарэлых бацькоў і даведаўся пра смерць Клемуса Войны. Маці расказала, што сын Марціна вывучыўся на геолага і стаў прыгожым маладым чалавекам.
І мне зрабілася тужліва, што няма хаты, раптоўнага брэху сабак, старое алешыны — усяго таго, што было памяткаю малых год.
І мне зноў падалося, як недзе там, на грудку Марцін клікаў сваіх сабак: — Цю-цю на-а, цю-цю на-а! Я, здаецца, выразна чуў яго голас.