Зялёны лісток на планеце Зямля (Сіпакоў)
Вельмі кароткі змест
Эсэ пачынаецца з глыбокага звароту да Радзімы і апісання Беларусі як краіны з хлебадайнымі палямі, духмянымі лугамі і прыгожымі лясамі. Беларусь займае 207,6 тысяч квадратных кіламетраў у цэнтры Еўропы на старажытнай платформе ўзростам 2,6 мільярда гадоў.
Беларусь жа -- усяго толькі зялёны лісток на планеце Зямля, і таму, каб «прайсці» яе, касманаўтам спатрэбяцца лічаныя хвіліны.
Беларускі народ характарызуецца як добры, шчыры, працавіты і сціплы. У канцы XX стагоддзя ў краіне жыве 8,159 мільёна беларусаў (81,2% насельніцтва), яшчэ каля 4 мільёнаў жывуць за межамі. Беларуская мова належыць да індаеўрапейскай сям'і і была дзяржаўнай у Вялікім Княстве Літоўскім да XVIII стагоддзя.
Краіна называецца "сінявокай" з-за 20 800 рэк і 10 800 азёраў. Беларуская міфалогія з'яўляецца адной з найстарэйшых у індаеўрапейскім свеце з багамі Дажбогам, Пяруном, Вялесам. Краіна вядомая валунамі, прынесенымі ледавіком са Скандынавіі, з якіх будаваліся замкі і храмы.
Беларуская кухня заснавана на раслінных стравах, асаблівае месца займае бульба - "другі хлеб", з якой гатуюць больш за 200 страў. У лясах расце 28 відаў дрэў, гордасцю з'яўляецца Белавежская пушча - адзіны некрануты лес Еўропы і радзіма зубра.
Першай дзяржавай было Полацкае княства крывічоў, потым Вялікае Княства Літоўскае. 25 сакавіка 1918 года абвешчана БНР, сёння Рэспубліка Беларусь - незалежная дзяржава. Францішак Скарына першым пачаў друкаваць кнігі ва ўсходнеславянскіх землях. Сярод святых - Еўфрасіння Полацкая, Кірыла Тураўскі. Праз тэрыторыю прайшлі шматлікія войны, у апошняй загінула 2,5 мільёна беларусаў. Літаратуру ўслаўляюць Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч.
Падрабязны пераказ
Азе мы знаходзімся ў свеце
Эсэ пачынаецца з глыбокага звароту да Радзімы, дзе аўтар выказвае сваю бясконцую любоў і пашану да Беларусі. Ён апісвае яе як краіну з самымі хлебадайнымі палямі, духмянымі лугамі і прыгожымі лясамі.
Наша зямля
Беларусь займае тэрыторыю ў 207,6 тысяч квадратных кіламетраў, размяшчаючыся ў цэнтры Еўропы. Краіна ляжыць на старажытнай платформе ўзростам 2,6 мільярда гадоў і мае багатыя нетры з калійнымі солямі, торфам і іншымі карыснымі выкапнямі.
Нашы людзі
Беларускі народ характарызуецца як добры, шчыры, працавіты і сціплы. Аўтар адзначае, що беларусы ніколі не нападалі першымі, а заўсёды толькі абараняліся. Нягледзячы на шматлікія войны, народ заўсёды адбудоўваўся і адраджаўся. У канцы XX стагоддзя ў Беларусі жыло 8,159 мільёна беларусаў, што складала 81,2% насельніцтва. Каля 4 мільёнаў беларусаў жывуць за межамі краіны, уносячы свой уклад у развіццё іншых народаў. Беларусы вылучаюцца светлай скурай, тонкімі рысамі твару, светлымі валасамі і шэрымі або блакітнымі вачыма.
Наша мова
Беларуская мова займае пашаноўнае месца сярод 2977 жывых моў свету. Яна належыць да індаеўрапейскай моўнай сям'і і захавала такія старажытныя словы, як "веды" і "дзякуй". Гістарычна беларуская мова была дзяржаўнай у Вялікім Княстве Літоўскім да сярэдзіны XVIII стагоддзя. Францішак Багушэвіч заклікаў:
Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі. Бо ведаў, што знішчэнне народа часцей за ўсё пачынаецца са знішчэння яго мовы.
Наша вада
Беларусь называюць "сінявокай" краінай з-за 20 800 рэк і рэчак, а таксама 10 800 азёраў. Краіна з'яўляецца водападзелам паміж Чорным і Балтыйскім морамі. Беларусы спрадвеку шанавалі ваду як святыню.
Мы спрадвек пакланяліся вадзе -- рэкам, азёрам, крыніцам, студням. Пакланяліся як Багам. Чаго не разумелі і чаму здзіўляліся нашы госці: «славяне вероваша кладзем и рекам».
Нашы грошы
У пачатку гісторыі беларусаў ролю грошай выконвалі тавары: збожжа, футра і соль. Вавёрчынае футра служыла грашыма, а плацёжная адзінка называлася "вавярыца". З развіццём гандлю з'явіліся металічныя манеты. У Вялікім княстве Літоўскім чаканіліся сярэбраныя аболы, дынарыі, грошы і талеры.
Наша міфалогія
Беларуская міфалогія з'яўляецца адной з самых старажытных у індаеўрапейскім свеце. Асноўнымі героямі былі багі: Дажбог, Пярун, Вялес, Ярыла, Лёля, Цёця, Жыцень і іншыя. Акрамя багоў, існавалі ніжэйшыя істоты - духи, якія засялялі дом, лес, раку. Беларусы імкнуліся жыць з імі ў міры, лічачы іх сваімі сямейнікамі.
Нашы камяні
Беларусь вядомая як краіна валуноў, прынесеных апошнім ледавіком са Скандынаўскіх гор. З гэтых камянёў будавалі замкі, палацы, царкоўныя храмы. У язычніцкія часы камяням пакланяліся, называючы іх імёнамі багоў. У Мінску існуе ўнікальны Музей камянёў пад адкрытым небам, дзе сабраны 2134 валуны з усёй Беларусі.
Што мы ядзім
Беларуская кухня заснавана на раслінной ежы, бо беларусы спрадвеку былі земляробамі. Асаблівае месца займае бульба, якая стала "другім хлебам" і нацыянальным далікатэсам. З бульбы гатуюць больш за 200 страў. Першым хлебам для беларусаў з'яўляецца Яго Вялікасць Хлеб, які лічыцца гаспадаром у хаце і займае самае пачэснае месца на стале.
Нашы лясы
У беларускіх лясах расце 28 відаў дрэў і каля 50 відаў кустоў. Лясы падзяляюцца на хвойныя, шыракалістыя і дробналістыя. Асаблівая гордасць - Белавежская пушча, якая ўключана ЮНЕСКА ў спіс біясферных запаведнікаў свету. Яна з'яўляецца адзіным і апошнім натуральным некранутым лесам Еўропы і радзімай зубра.
Нашы песні
Беларуская песня нарадзілася разам з чалавекам і суправаджала яго ўсё жыццё. Асаблівае месца займаюць працоўныя песні, якія выраслі з працы. Беларускую народную песню на высокі ўзровень паднялі "Песняры" пад кіраўніцтвам Уладзіміра Мулявіна.
Нашы замкі
Беларусь называлі краінай замкаў, якія размяшчаліся не далей за 30 кіламетраў адзін ад аднаго. Мірскі замак, як першы беларускі помнік, унесены ў Спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Замкі былі найперш абарончымі збудаваннямі, месцам, дзе можна было схавацца ад ворага.
Нашы кнігі
Першым рукапісным помнікам XI стагоддзя было "Тураўскае евангелле". Узнікненне друкаванай кнігі звязваецца з імем Францішка Скарыны з Полацка, які быў першым ва ўсходнеславянскіх землях, хто пачаў друкаваць кнігі.
У XVI стагоддзі на Беларусі было надрукавана 400 назваў кніг, у той час як на Украіне - 30, а ў Расіі - 10. Беларуская кніга перажыла росквіт у СССР, калі былі выдадзены дзясяткі збораў твораў, шматтомныя слоўнікі і энцыклапедыі.
Як мы апранаемся
Беларускае адзенне эвалюцыянавала ад звярыных шкур да сучасных модных тэндэнцый. Лапці, якія лічацца сімвалам беднасці, насамрэч былі не толькі абуткам, але і аздобай. Асноўным адзеннем была кашуля з самаробнага палатна. Асаблівае значэнне мелі слуцкія паясы, якія вырабляліся не толькі ў Слуцку, але і ў іншых гарадах Беларусі. Нацыянальны касцюм адлюстроўваў душу і светапогляд беларускага народа.
З чаго мы смяемся
Смех падаецца як шчаслівы дар Божы чалавеку. Беларус найперш смяецца з самога сябе, са сваіх недахопаў. Смяяцца з сябе можа толькі разумны, мудры і ўпэўнены ў сабе чалавек. Беларускі гумар характарызуецца самаіроніяй, дабрадушнасцю і мудрасцю.
Нашы хаты
Беларусы спрадвеку будавалі хаты з дрэва на стагоддзі, разлічваючы, што ў ёй будуць жыць некалькі пакаленняў. Заканчэнне будаўніцтва новай хаты заўсёды было вялікім святам - улазіны. Выбар месца для будаўніцтва быў вельмі адказным працэсам. Беларусы пазбягалі месцаў з высокай вільготнасцю і "благіх" месцаў. Хата дзелілася на чатыры часткі: печ, стол, палаці і покуць - самае шаноўнае месца з абразамі.
Нашы святыні і сімвалы
Святыні апісваюцца як надзейны падмурак і жыватворная кроў народа. Першай святыняй з'яўляецся крыж Еўфрасінні Полацкай, створаны майстрам Лазарам Богшам у 1161 годзе, які бясследна знік у Вялікую Айчынную вайну.
Святыні нельга знішчыць, бо яны ў душы -- а як можна іх звесці, не звёўшы самую душу? Святыні нельга ўкрасці, бо, нават украўшы, ты ўсё роўна не будзеш іх мець.
Нашы вятры, дажджы, маразы
Клімат Беларусі ўмерана-кантынентальны, без экстрэмальных з'яў. Зімой пераважаюць паўднёва-заходнія і заходнія вятры, летам - паўночна-заходнія. Дождж лічыўся "золатам", якое спрыяе росту ўсяго жывога. Беларуская зіма доўжыцца ад 105 да 145 дзён. Беларус за стагоддзі навучыўся прадказваць надвор'е па прыкметах: чырвоны золак - да пагаршэння надвор'я, вясёлка пасля дажджу хутка знікае - да яснага надвор'я.
Наша флора
Беларуская флора ўключае шматлікія кветкі, якія маюць лацінскія назвы, але ў народзе называюцца па-свойму. Асаблівая ўвага надаецца ружы, "царыцы кветак" і сімвалу кахання. Многія "заморскія" кветкі сталі часткай беларускага побыту. Флора - гэта і трава, якая таксама цвіце, і збожжа, якое шанавалася як святое, і ягады, і лясы з грыбамі. Беларуская флора ў асноўным мірная, з'яўляючыся "зялёнай аптэкай" і "шчырым доктарам".
Наша фаўна
Беларуская фаўна ўключае як свойскіх жывёл - коней, кароў, авечак, так і дзікіх. Асабліва вылучаецца зубр - магутны цар беларускіх лясоў, гаспадар Белавежскай пушчы. Сярод птушак сімвалам Беларусі з'яўляецца бусел, які любіць беларускія дрэвы і хаты. З раслін сімвалам стаў васілёк, сінявокі, як беларусы і іх азёры. Чалавек ва ўсе часы ваяваў з прыродай, знішчаючы віды жывёл і птушак. Згадваецца Чырвоная кніга Беларусі і віды, якія ў яе занесены. Фаўна - гэта не толькі буйныя жывёлы, але і пчолы, матылькі, жабы, слімакі.
Нашы святы
Беларускія народныя святы караняцца ў язычніцтве і цесна звязаны з земляробчым цыклам. Сярод апісаных язычніцкіх святаў вылучаюцца Багач, Каляды, Масленіца і Купалле. Каляды адкрывалі год і суправаджаліся песнямі, скокамі, варажбой. Купалле было самым вольным і разгульным святам летняга сонцавароту. Хрысціянства з цяжкасцю змагалася з язычніцкімі традыцыямі, і ў выніку многія хрысціянскія святы былі прымеркаваны да язычніцкіх дзён. Акрамя вялікіх агульнанацыянальных святаў, у кожнага чалавека ёсць свае асабістыя святы.
Нашы гарады і мястэчкі
Самым старажытным горадам на беларускай зямлі з'яўляецца Полацк, які ўпамінаецца пад 862 годам. З ім звязаны імёны Усяслава Чарадзея, святой Еўфрасінні, Францыска Скарыны. Першым летапісным полацкім князем быў Рагвалод, з імем якога звязана трагічная гісторыя "крывавога вяселля".
Віцебск быў заснаваны ў сярэдзіне X стагоддзя вялікай кіеўскай княгіняй Вольгай. У Віцебску нарадзіўся Марк Шагал, які вельмі любіў яго і адлюстроўваў у сваіх творах.
Наша неба, наш космас
Першабытны чалавек, прабеларус, узіраўся ў начное неба, спрабуючы зразумець прыроду зорак. Беларусы спрадвеку былі вогнепаклоннікамі, шанавалі Сонца, Дажбога і Сварога. Выдатным беларускім астраномам быў Марцін Пачобут-Адляніцкі, член Каралеўскай Акадэміі навук у Лондане. Язэп Драздовіч, названы беларускім Леанарда да Вінчы, выдаў першыя беларускамоўныя кнігі па астраноміі.
Сапраўдным першым беларускім касманаўтам стаў Пятро Клімук, двойчы Герой Савецкага Саюза, які тройчы пабываў у космасе.
З космасу, як сцвярджаюць нашы землякі-касманаўты Пятро Клімук і Уладзімір Кавалёнак, Беларусь выглядае зялёнаю-зялёнаю. З блакітнымі ўкрапінамі азёраў -- нездарма нашу краіну называюць у свеце сінявокаю.
Наш каляндар
Беларускія назвы месяцаў адпавядаюць прыродным з'явам. Студзень - сцюдзёны месяц са снегам, люты - месяц лютых маразоў, сакавік - месяц, калі сок пачынае рухацца ў дрэвах. Красавік - сярэдзіна вясны, месяц кантрастаў. Май - месяц травы і зеляніны. Чэрвень - самы светлы і спякотны месяц. Ліпень названы так з-за цвіцення ліпы. Жнівень - месяц жніва. Верасень - восень, калі цвіце толькі верас. Кастрычнік атрымаў назву ад кастрыцы. У лістападзе лісце ападае з дрэў. Снежань - першы месяц зімы, калі выпадае снег.
Нашы войны
Праз тэрыторыю Беларусі прайшлі шматлікія войны. Айчынная вайна 1812 года прынесла велізарныя страты: каля мільёна беларусаў загінула. Паўночная вайна 1700-1721 гадоў таксама была трагічнай: насельніцтва скарацілася з 2,2 мільёна да 1,5 мільёна чалавек. Грунвальдская бітва 1410 года была поўным разгромам крыжакоў. У апошняй вайне было знішчана больш за палову нацыянальнага багацця.
У апошняй вайне, якая доўжылася для нас 1113 дзён і начэй, загінула 2,5 мільёна беларусаў. Кожнага чацвёртага чалавека... страціла наша зямля.
Нашы святыя
Мошчы Еўфрасінні Полацкай вярнуліся ў Полацк у 1910 годзе пасля 743 гадоў адсутнасці. Гэта было трыумфальнае вяртанне. Акрамя Еўфрасінні, беларускімі святымі з'яўляюцца свяціцель Міна, епіскап Полацкі, манах Марцін Тураўскі, Расціслаў Мсціслававіч, Кірыла Тураўскі - выдатны прапаведнік і майстар царкоўнага красамоўства, праведная Сафія Алелькавіч, Афанасій Філіповіч і многія іншыя святыя, якія ўваходзяць у Сабор Беларускіх Святых.
Нашы межы і нашы дзяржавы
Першай беларускай дзяржавай было Полацкае княство, дзяржава крывічоў. Другім значным дзяржаўным утварэннем стала Вялікае Княства Літоўскае, якое ў XIV-XVIII стагоддзях было вядома свету як Беларусь. Заснавальнікам і першым вялікім князем ВКЛ быў Міндоўг. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай беларускія землі ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года была абвешчана незалежная БНР. Сёння Рэспубліка Беларусь - вольная і незалежная дзяржава.
Наша культура і літаратура
Культура - гэта тое, што застаецца пасля ўсяго, што зберагаецца і захоўваецца. Помнікі культуры - гэта адлюстраванне гісторыі народа. Беларуская культура ўключае археалагічныя помнікі, архітэктурныя шэдэўры, тэатральнае мастацтва, музыку і літаратуру.
Культура -- гэта тое, што застаецца пасля ўсяго. Яна -- наша будучыня. Што зберажэцца, захаваецца пасля таго, як мы ўсё паядзім, што насеялі і пажалі...
Літаратура называецца "царыцай культуры". Вылучаюцца тры "волаты прыгожага пісьменства": Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч. Беларуская культура і літаратура - гэта наша гордасць і спадчына, якую трэба шанаваць і любіць.
Любая Радзіма! Вельмі шаноўная мая Беларусь! Маці наша родная -- усіх нас разом і кожнага паасобку! Нізка схіляюся перад табою ў пашане ўжо толькі за тое, што ты заўсёды была, заўсёды ёсць і заўсёды будзеш.