Кулак (Сіпакоў)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска Кросніца, 1929 год. Заможны селянін забіваў дошкамі вокны сваёй хаты, рыхтуючыся да перасялення ў Сібір.
Яго жонка Юстына галасіла і прасіла не пакідаць родную хату, абдзірала твар аб сцены, грэбла зямлю і клала сабе за пазуху. Ціт упарта працягваў забіваць вокны і дзверы, развітваўся з хатай. Ён прадаў амаль усю маёмасць, пакінуўшы толькі хату пад нагляд суседа.
Калі ўсё было гатова да ад'езду, Ціт сілком пасадзіў жонку на сані і выехаў з двара. Па дарозе на станцыю ён успамінаў, як яго абвінавачвалі ў кулацтве, як здзекаваліся з яго дачкі Любкі, як абразалі зямлю і як цяжка было жыць пад ціскам мясцовых актывістаў.
Сустрэўшы па дарозе суседа, які распавёў пра цяжкасці іншых перасяленцаў на станцыі, Ціт задумаўся пра няпэўнасць свайго лёсу ў Сібіры. Юстына зноў спрабавала ўцячы з саней і вярнуцца дадому.
Ворашань, замест таго каб радавацца – дамоў жа вяртаецца! – плакаў... Калі б хто-небудзь мог убачыць зараз зблізку і Ціта, заўважыў бы, што ў яго вачах стаялі слёзы.
У канцы Ціт нечакана развярнуў каня і паехаў назад у вёску, разумеючы, што жыццё там будзе яшчэ цяжэйшым, чым у Сібіры. Праз шэсцьдзясят гадоў яго дачка Любка, ужо старая, таксама адмовілася пакідаць родную хату падчас эвакуацыі з зоны радыяцыйнага забруджвання.
Падрабязны пераказ па часавых пластах
Падзел першага часавага пласта на падраздзелы - умоўны.
Зіма, 1929 год
Забіванне вокнаў і развітанне з хатай
Халодным зімовым днём 1929 года гаспадар забіваў вокны сваёй хаты перад ад'ездам у Сібір. Ён узяў новы цвік са скрынкі і пачаў прыбіваць дошкі да акон.
А хатачка ж ты мая родная... З самаробнай драўлянай скрынкі, што стаяла на снезе, ён узяў у пальцы бліскучы, новенькі цвік – во яшчэ цвікі купляў: жыць тут збіраўся!
Каля хаты галасіла жонка, абдымаючы вугал будынка і драпаючы яго кіпцюрамі. Яна церлася аб бярвенні тварам, не адчуваючы, што ўжо паабдзірала яго да крыві.
На вуліцы стаялі трое саней, нагружаных рэчамі для перавозкі ў Сібір. Ціт не стаў прадаваць хату, спадзеючыся, што пасля заканчэння перасялення яна набярэ цану. Ён папрасіў суседа Васіля прыглядзець за ёй і прадаць, калі знойдзецца добры пакупец.
Прычыны перасялення і канфлікт з вясковымі актывістамі
Галоўнай прычынай ад'езду Ціта была варожасць з боку вясковых актывістаў. Яны пастаянна пісалі на яго даносы, абвінавачвалі ў эксплуатацыі батракоў і называлі кулаком.
Загналі, піхума, Ціта ў кут, ой загналі. I выйсця ніякага няма. Батракамі папікалі. Скажыце, а хто б вашых батракоў карміў, каб не мы, гаспадары?
Асабліва цяжка было перажыць тое, што сына Ягорку выключылі з Чырвонай Арміі як сына кулака. Гэта адбылося пасля чарговага даносу Шрубянка.
Чым лепш і больш стараўся працаваць, тым горш было. Дык, а можа, увогуле гэтай уласці не падабаецца, калі чалавек добра працуець?
Новая ўлада падтрымлівала беднякоў і выступала супраць заможных сялян. У вёсцы з'явіліся бядняцкія сходы, куды не пускалі гаспадароў. Старшыня сельсавета Сымон Поклад і іншыя актывісты пастаянна павышалі падаткі для заможных і вызвалялі ад іх беднякоў.
Гісторыя з Шабунем і іншыя выпадкі несправядлівасці
Адным з самых цяжкіх выпадкаў несправядлівасці была гісторыя з Шабунем. Па даносах Шрубянка яго пасадзілі ў турму. Жонка засталася адна з гаспадаркай, захварэла на сухоты. Калі ў яе павыздыхалі свінні і ўкралі коней, Шрубянок пачаў пагражаць, што іх маёмасць аддадуць беднякам.
Не вытрымаўшы здзекаў, жонка Шабуні падпаліла сваю хату разам з дзецьмі. Толькі адзін з пяці дзяцей выратаваўся, выскачыўшы праз акно. Пасля гэтага яе яшчэ абвінавацілі ў тым, што яна знарок хацела спаліць суседзяў-беднякоў.
Цяжка было і дачцэ Ціта, Любцы. Яе зняславілі ў суседняй вёсцы Целяшова, дзе яна пайшла на калядныя ігрышчы. Пасля гэтага бацька Казябы яшчэ і здзекаваўся, прапаноўваючы выдаць яе за свайго сына.
Роздум пра лёс гаспадароў і вяртанне дадому
Божа мой, чаму ж нам на сваёй зямлі не даюць жыць так, як мы хочам?! Ага, хадакі, канечне, добра, з хадакамі яно лепш, але ж і з імі не зусім спакойна гаспадару.
Па дарозе на станцыю Ціт сустрэў Гаўрылу Рыжанькага з Дзяднёў, які расказаў пра праблемы іншага перасяленца - Ігната Дамарада. Той прыехаў на станцыю, а яго дакументы аказаліся несапраўднымі, бо ў даведніку не было такой станцыі прызначэння.
Я люблю работаць. Араць люблю, сеяць люблю, жаць люблю, малаціць люблю. Гной вазіць люблю. Як пахніць гной, люблю. Некаторыя насы вернуць, а я люблю.
Юстына некалькі разоў спрабавала збегчы з дарогі дадому, але Ціт вяртаў яе на сані. Урэшце, калі яна зноў саскочыла і пабегла, ён сам развярнуў каня. Ён разумеў, што дома будзе яшчэ цяжэй, чым у Сібіры, але не змог працягваць шлях.
Што ж гэта за пракляцце такое нада мною вісіць, што за кляймо нязводнае – кулак. Няўжо не толькі мне, але і дзецям маім, унукам маім, усё сваё жыццё з гэтым кляймом жыць?!
1989 год
У 1989 годзе з вёскі эвакуіравалі жыхароў з-за аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Старая Любоў Цітаўна, дачка Ціта Ворашня, адмовілася пакідаць родную хату. Яна ўспамінала, як яе бацьку гвалтоўна адарвалі ад роднай зямлі і вывезлі ў Сібір, дзе ён і загінуў. Жанчына схавалася ў хаце, зачынілася і не хацела нікуды ехаць, жадаючы памерці ў роднай хаце і ляжаць у роднай зямлі.