Вельмі кароткі змест
Сярэднявечная Беларусь, часы татара-мангольскага нашэсця. Орды Батыя рушылі на рускую зямлю, пакідаючы за сабой толькі папялішчы.
Каля возера войска знайшло скіт, дзе жыў стары манах.
Хан прапанаваў старцу выратаваць столькі палонных, колькі змесціцца ў скіце. У размову ўмяшаўся п'яны паэт Юсуфі.
У скіт увайшло нечакана шмат людзей, і ўсе яны ператварыліся ў белых лебедзяў, якія паляцелі да родных мясцін. Перад смерцю стары прамовіў:
Ляціце, белыя лебедзі, ляці, птаства. Падымуцца вашыя хаты, і кветкі пакрыюць пажар. Не шкадуйце аба мне, бо слёзы вашыя ў камень абярнулі мяне, у камень, які плача
Старац ператварыўся ў камень, які плакаў, а хан са сваім войскам пакінуў гэтую зямлю. З тых часоў Белая Русь стала называцца белай — ад белага апярэння лебедзяў.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на часткі — умоўны.
Нашэсце Батыя
Даўным-даўно дзень аднойчы ўзышоў не ў сонечным святле, а ў зараве пажараў і чорная копаць паняслася на захад. Гэта рознапляменныя орды ўладара Батыя пайшлі навалай на рускую зямлю
Войскі Батыя спусташалі ўсё на сваім шляху, пакідаючы за сабой толькі чорную пустэчу. Калі яны вярталіся назад, іх коні пачалі падаць ад голаду. Хан паслаў нукераў шукаць пашу, і адзін з іх знайшоў возера з зялёнымі лугамі, дзе стаяў скіт і завіхаўся нейкі старац.
Выратаванне палонных
Хан сустрэўся са старцам, які не спалохаўся яго. У размове з ханам удзельнічаў і п'яны паэт Юсуфі, які смела казаў праўду пра жорсткасць заваёўнікаў.
Я ўсё жыццё рабіў не тое, што трэба, і хачу хоць смерцю саслужыць на карысць сваёй зямлі. Я моцна жадаю гэтага, а калі моцна жадаеш — усё будзе па-твойму
Хан прапанаваў старцу ўмову: ён адпусціць столькі палонных, колькі змесціцца ў скіце. Здарылася цуда - у невялікі скіт увайшло некалькі соцень людзей. Калі хан хацеў спыніць гэта, Юсуфі нагадаў яму пра дадзенае слова. Людзі працягвалі заходзіць у скіт, пакуль не засталася толькі варта.
Калі хоць адзін чалавек астаўся на роднай зямлі — яна не загіне. І зямля паслухалася мяне — яна не дала згінуць дзеткам сваім. На родных гняздоўях зноў у людзей ператварацца яны
Легенда пра Белую Русь
Калі варта ўвайшла ў скіт, яны ўбачылі, як апошняя пара ператварылася ў белых лебедзяў і выляцела праз акно. Старац тлумачыў, што ўсе палонныя ператварыліся ў лебедзяў і паляцелі да родных гнёздаў, дзе зноў стануць людзьмі.
Едзем з гэтай страшнай зямлі, дзе плачуць нават камні і змагаюцца нават слабыя... Едзем з гэтай добрай зямлі, хай светлае сонца ззяе над ёю
Хан загадаў пакараць старца, але той пачаў каменець, і меч не змог адсекчы яму галаву. Праз паўгадзіны на месцы старца стаяў камень, які плакаў, і слёзы яго збягалі ў возера. Над каменем і возерам кружлялі белыя лебедзі.
Самы моцны гнеў хана слабейшы за самую ціхую ўдзячнасць народа. Хіба калі ён узнімаецца — не дрыжыць твая кібітка
Хан з войскам пакінуў гэтую зямлю. Юсуфі сказаў, што нават самы моцны гнеў хана слабейшы за самую ціхую ўдзячнасць народа. За гэтыя словы хан паабяцаў яму смерць.
Кажуць, з таго часу Белая Русь і празываецца 'белай'. Ад лебядзінага апярэння стала белай вопратка ў яе людзей
Паводле іншай версіі, назва 'Белая Русь' пайшла ад таго, што гэтая зямля не была пад татарамі. Аўтар заканчвае аповед заўвагай, што калі хто не верыць гэтай гісторыі, можа сам адшукаць ля галошаўскага возера мясцовасць 'лебядзіны скіт'.