Вельмі кароткі змест
Кіеў, 1944 год. Група падлеткаў, якія перажылі акупацыю, стварыла свой атрад у адным з двароў горада. Яны змагаліся з хлопцамі з суседніх двароў і марылі пра сапраўдную барацьбу з ворагамі.
Атрад складаўся з розных нацыянальнасцей: украінец Ролік, немец Карл, яўрэй Навум, беларус Васілько і іншыя. Яны планавалі ўцячы на Заходнюю Украіну змагацца з бандытамі. Знайшлі схаваную зброю ў старых нямецкіх умацаваннях і рыхтаваліся да ўцёкаў.
Падлеткі перажывалі першае каханне. Васілько кахаў Нонку, якая падабалася і іншым хлопцам. Нонка выбрала Васілька, але ён адчуваў, што яна зрабіла гэта, каб захаваць адзінства атрада. У групе была і маленькая Лізка, якую спачатку не хацелі браць з сабой.
Калі хлопцы пайшлі шукаць зброю ў старых акопах, здарылася трагедыя. Яны трапілі на міннае поле. Выбухі выклікалі абвал пяску, які пахаваў пад сабой некалькіх сяброў.
Мы капалі да вечара... Дагарала на захадзе шафранна-залатая стужка зары. Прарочыла ясны сонечны дзень, якога мае хлопцы ніколі ўжо не пабачаць
Загінулі Багдан і Карл, а Навума, Лізку і Роліка так і не знайшлі. Праз некалькі дзён Васілько з'ехаў на Беларусь. Праз тры гады ён вярнуўся ў Кіеў і ажаніўся з Нонкай. Але з тых часоў яны пазбягалі хадзіць па горадзе восенню, калі жаўцелі каштаны, бо гэта выклікала ўспаміны пра загінуўшых сяброў.
Васілько разважаў, што яго сябры загінулі, бо хацелі змагацца з несправядлівасцю, хай сабе і па-дзіцячы. Яны былі чыстымі і вернымі сябрамі, выдатнымі хлопцамі, якія так і не змаглі здзейсніць сваю мару.
Падрабязны пераказ па частках
Назвы частак — умоўныя.
Частка 1. Нянавісць да каштанавага лісця
Нехта можа не паверыць мне, але я і сам не люблю адной з самых прыгожых з'яў на зямлі. Не люблю лістоты каштанаў. Жоўтай, асенняй, залацістай пад сонцам, лапчастай
Апавядальнік прызнаваўся, што не любіў каштанавае лісце, хаця гэта была адна з самых прыгожых з'яў на зямлі. Ён тлумачыў гэта тым, што некаторыя рэчы, прадметы ці з'явы могуць пакінуць у душы чалавека незагойную рану.
Пах, фарба, прадмет, пейзаж, успамін накладаюць часам на наша жыццё такі цень, такую пячаць, наносяць нашай душы такі ўдар, што, напэўна, успамінаюцца пасля нават у хвіліну смерці
Падчас вайны Васілько быў партызанскім сувязным. У іх атрадзе быў хлопец з ручной вавёркай, якая заўсёды ездзіла на яго плячы. Аднойчы рэшткі банды Боўбута напалі на іх пазіцыі. У выніку перастрэлкі загінуў гаспадар вавёркі, і яна доўга сакатала над яго целам. З тых часоў Васілько не мог трымаць вавёрак дома.
Нам было па чатырнаццаць - пятнаццаць - шаснаццаць год. І мы проста не дагулялі ў галодным нашым дзяцінстве... Пра іншых з нашай 'банды' я раскажу пазней
Калі пачалася вайна, сям'я не паспела эвакуіравацца і сышла ў пушчу. Бацька стаў партызанскім разведчыкам. Пазней Васілько быў адпраўлены ў тыл, на Урал. Ён некалькі разоў спрабаваў уцячы з інтэрната, нейкі час беспрытульнічаў, нават пасвіў вярблюдаў у Казахстане. Урэшце ён знайшоў бацькоў, і праз дзядзьку-вайскоўца яны трапілі ў Кіеў.
Частка 2. Знаёмства з кампаніяй
У Кіеве сям'я пасялілася ў флігелі, які патанаў у зарасцях бэзу. Горад быў яшчэ паўразбураны, але паступова ажываў. Аднойчы Васілько ўбачыў, як некалькі падлеткаў кідалі стрэлы. Адна з іх упала каля яго ног.
Так ён пазнаёміўся з мясцовай кампаніяй падлеткаў на чале з Ролікам Дзмітрэнкам. У групу ўваходзілі таксама Жэнька Кульба, Багдан Цар і Нонка Юніцкая.
Каб праверыць новага сябра, яны павялі яго да старога моста. Васілько скокнуў з быка ў Дняпро, чым заслужыў павагу кампаніі. Ролік прапанаваў яму далучыцца да іх планаў.
Частка 3. Планы і мары
Аднойчы яны сталі сведкамі таго, як група падлеткаў на чале з Гнатам гуляла ў расстрэл, выкарыстоўваючы ў якасці ахвяры маленькую Лізу.
У гэты момант з'явіўся высокі бялявы хлопец, які дапамог ім разагнаць банду Гната. Гэта быў Карл Канецкі, немец па нацыянальнасці, былы партызан з двума медалямі.
Пазней да іх далучыўся яшчэ Навум Фінеес, які спачатку не хацеў прымаць Карла з-за яго нацыянальнасці, але пасля яны сталі сябрамі.
А помсціць? Помсціць хто будзе? За сябе яны расплацяцца! А за нас расплаціцца хто? За тваіх братоў? За майго? За соль на ранах? За тое, што яны нам лепшыя гады знявечылі?
Ролік прапанаваў план: знайсці зброю ў старых нямецкіх умацаваннях і ўцячы на Заходнюю Украіну, каб змагацца з бандамі. Усе падтрымалі гэтую ідэю.
Частка 4. Падрыхтоўка да ўцёкаў
Падчас падрыхтоўкі да ўцёкаў узнік канфлікт паміж Карлам і Ролікам праз Нонку. Абодва былі закаханыя ў яе. Нонка, каб захаваць кампанію, сказала, што кахае Васілька, хаця ён разумеў, што гэта няпраўда.
Ролік спачатку не хацеў браць з сабой Лізу, лічачы яе занадта слабой, але пасля згадзіўся. Яны рыхтаваліся да апошняга дня, збіралі правізію, сушылі шаўковіцу.
Частка 5. Трагічны фінал
У апошні дзень яны адправіліся да старых нямецкіх умацаванняў каля Цялічкі. Там былі пясчаныя слупы і яры, дзе Ролік знайшоў схаваную зброю. Калі яны пачалі яе даставаць, здарыўся выбух - спрацавалі старыя міны.
Пачаліся ланцуговыя выбухі, якія выклікалі абвал. Загінулі Ролік, Карл, Навум, Багдан і Ліза. Васілько быў кантужаны, але выжыў. Нонка таксама засталася жывая, бо была на варце.
І ў гэты журботны час наша апаленае, спаленае, наша забітае вайной, наша знявечанае юнацтва заўсёды, заўсёды ўспамінаецца мне
Праз чатыры дні Васілько ад'язджаў на Беларусь. Над Кіевам грымеў салют у гонар вызвалення нейкага горада, але яму здавалася, што гэта развітальны салют у гонар яго загінуўшых сяброў.
Што зробіш? Змагары за справядлівасць часта гінуць... І вось яны ляжаць недзе там, 'за краем чорнай вясёлкі', як кажуць нашы казкі
Праз тры гады Васілько вярнуўся ў Кіеў і сустрэў Нонку. Яны пажаніліся, але з тых часоў заўсёды пазбягалі хадзіць па горадзе ў залатую восень, калі жаўцелі каштаны. Занадта балючымі былі ўспаміны.