Вельмі кароткі змест
Літва, 1914 год. На хутары жыла сям'я літоўцаў Шымкунасаў. Калі пачалася вайна з немцамі, гаспадара выклікалі ў гміну, а яго сын Блажыс служыў у войску.
Каля хутара размясцілася руская батарэя. Салдаты пасябравалі з сям'ёй, асабліва з прыгожымі дочкамі гаспадара. Пазней пачаўся бой, і сям'я хавалася ў пограбе. Рускія адступілі, і хутар занялі немцы.
Немцы прымусілі мясцовых жыхароў капаць акопы. Сярод іх была і Монця. Праз месяц, калі немцы адступілі, яна вярнулася дадому знявечаная і зганьбаваная.
Мамулечка! Няхай бы забілі мяне, чым так зрабілі мне... Цераз колькі дзён матка, баючыся, каб саўсім не выйшла з розуму дзеўка, павяла яе да кунігаса.
Праз некаторы час рускія зноў пачалі наступленне. Ян застаўся на хутары, а сям'ю адправіў у тыл. Хутар быў амаль разбураны, палова будынкаў згарэла. Калі рускія зноў адступалі, яны ўбачылі, што ад былога заможнага хутара засталіся толькі руіны, а ў хаце жылі змучаныя, зламаныя вайной людзі.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на раздзелы – умоўнае.
Пачатак вайны і мабілізацыя
На літоўскім хутары, які знаходзіўся паміж гор, выдалася цяжкае лета. Ярына выгарала, ставок амаль высах, а ў студні даўно не было вады. Па вясне хадзілі чуткі пра вялікія дзяржаўныя манёўры, але вайны ніхто не чакаў.
Калі ж познаю начою з фанаром у руках прыскакаў на хутарок конны ад гміны і забарабаніў у вакеніцу, уся сямейка мігам ускочыла і спалохалася. Нібыта прыйшло заканчэнне злыбед усяго лета.
Плакаў зморшчаны сівенькі кунігас, благаслаўляючы духоўных дзяцей на шлях брані, заказуючы храбрасць у баі і літасцівасць да зможанага ворага; плакала, уздрыгваючы ўся, колькі было людзей, бажніца.
Нямецкая акупацыя
Ля хутара размясцілася паўбатарэя, якая вартавала мост. Салдаты знаёміліся з сям'ёй Шымкунасаў, дапамагалі ім жаць авёс, жартавалі з дзяўчатамі.
Няго сюды, да мяне на хутар, можа прыйсці герман? Няго тут на маім родным полі, блізка хаты маёй страляць будуць? I тутака ляжаць будуць забітыя? Не, не можа таго быць!
Але немцы прыйшлі. Яны занялі хутар, выгналі сям'ю ў другую хату. Монцю павялі з іншымі літоўцамі нібыта акопы капаць, а Ядвіська захварэла і ляжала непрытомная.
Сляды мук, перажытага сораму і гвалту адбіліся страшным выглядам на твары. На роспыт маткі, з плачам абшчапіўшай яе, Монця прараніла шапатком некалькі слоў праз сілу.
Вяртанне рускіх і лёс хутара
Белым пакрывам пахаваў Бог бруд зямлі, апаганенай грэхам чалавека — убійства і разбурэння ў прыродзе.
Прайшла зіма. Рускія войскі вярнуліся, але зноў пачалі адступаць. Блажыс, які служыў у войску, на кароткі час забег развітацца з роднымі. Ён параіў выкапаць схованку за дваром і хавацца там падчас баёў.
Чаму? Так... не ведалі.— I па тону гэтага адказу няможна ўцяміць, чаму літовец так прыкут да свайго гнязда і ці сапраўды ён не ведаў.
Хутар моцна пацярпеў ад вайны. Палова будынкаў згарэла, толькі хата дзівам уцалела. Даміцэля амаль аслепла. Ян змарнеў, даўно не галіўся і не часаўся. Дзяўчаты вярнуліся да бацькоў, бо не маглі пакінуць іх у такі цяжкі час.