Вельмі кароткі змест
Беларусь, пачатак XX стагоддзя. Міхал працаваў леснікам у панскім лесе і марыў пра ўласную зямлю.
Разам з ім жыў яго брат Антось, які дапамагаў выхоўваць дзяцей і весці гаспадарку.
Сям'я жыла ў леснічоўцы, дзе Міхал выконваў свае абавязкі. Яны займаліся гаспадаркай, выхоўвалі дзяцей, лавілі рыбу і збіралі грыбы. Міхал усё больш задумваўся пра набыццё ўласнай зямлі, якая б дала сям'і незалежнасць і лепшую будучыню.
Адзін ён ёсць: зямля, зямля, Свой пэўны кут, свая ралля: То — наймацнейшая аснова І жыцця першая умова. Зямля не зменіць і не здрадзіць, Зямля паможа і дарадзіць.
Пасля смерці старога ляснічага новы ляснічы, пан Ракоўскі, аказаўся жорсткім і дэспатычным чалавекам. Міхал і яго сям'я перажывалі цяжкія часы пад яго кіраўніцтвам. Нарэшце, Міхал вырашыў пакінуць службу і набыць уласную зямлю.
Антось паехаў у Вільню, каб аформіць дакументы на куплю зямлі. У горадзе ён сутыкнуўся з бюракратыяй і цяжкасцямі гарадскога жыцця, але не здаўся. Аднак лёс распарадзіўся інакш: Міхал цяжка захварэў.
Перад смерцю Міхал прасіў жонку Ганну і брата Антося працягваць яго справу і здзейсніць мару пра ўласную зямлю. Ён памёр, не паспеўшы ажыццявіць сваю мару, пакінуўшы сям'ю ў смутку і з незавершанымі планамі на будучыню.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на раздзелы – умоўнае.
Жыццё ў лясніцтве і мары пра ўласную зямлю
У пачатку паэмы аўтар звярнуўся да свайго роднага краю, успамінаючы яго прыгажосць і тыя пачуцці, якія ён выклікаў у яго душы.
Мой родны кут, як ты мне мілы!.. Забыць цябе не маю сілы! Не раз, утомлены дарогай, Жыццём вясны мае убогай, К табе я ў думках залятаю І там душою спачываю.
Галоўным героем паэмы з'яўляўся Міхал, які працаваў леснікам і марыў пра ўласную зямлю.
Разам з ім жыла яго жонка Ганна, якая падтрымлівала мужа ва ўсіх яго пачынаннях і клапацілася пра сям'ю.
Важную ролю ў жыцці сям'і адыгрываў дзядзька Антось, брат Міхала, які быў не толькі дарадцам, але і добрым сябрам для дзяцей.
Міхал і яго сям'я жылі ў лясніцтве, дзе ён служыў пад кіраўніцтвам старога ляснічага. Жыццё было няпростым, але спакойным. Міхал добрасумленна выконваў свае абавязкі, даглядаў лес, сачыў за парадкам. Аднак у яго душы жыла мара пра ўласную зямлю, якая магла б забяспечыць лепшую будучыню для яго дзяцей.
Была б свая зямля і хата!.. Ды будзь ты тры разы праклята І служба панская і ласка І доля вечная падпаска!
Сямейны побыт і традыцыі
Штодзённае жыццё сям'і Міхала было напоўнена працай і клопатам. Раніцай усе збіраліся за сталом, дзе Ганна частавала іх смачнымі блінамі. Дзеці дапамагалі па гаспадарцы: Костусь, разумны і дапытлівы хлопчык, цікавіўся кнігамі і прыродай.
Яго брат Алесь быў больш жвавым і непаседлівым, заўсёды гатовым дапамагчы бацькам у гаспадарцы.
Дзядзька Антось быў любімцам дзяцей. Ён вадзіў іх у лес, вучыў збіраць бярозавы сок, расказваў цікавыя гісторыі. Асаблівай падзеяй для сям'і было святкаванне Вялікадня, калі ўсе збіраліся разам, спявалі песні і дзяліліся радасцю. Зімой дзеці з захапленнем слухалі казкі дзядзькі каля цёплай печы.
Пераезд у Парэчча і новыя выпрабаванні
Жыццё сям'і змянілася пасля смерці старога ляснічага. На яго месца прыйшоў новы ляснічы, пан Ракоўскі, чалавек жорсткі і дэспатычны.
Міхал атрымаў загад перабрацца на новую пасаду ў Парэчча. Сям'я была вымушана пакінуць абжытае месца і пераехаць у новую мясцовасць. На новым месцы іх чакалі цяжкасці: пажар знішчыў іх хату і маёмасць, і яны былі вымушаны жыць у зямлянцы. Нягледзячы на гэта, яны не губляліся духам і працягвалі працаваць, спадзеючыся на лепшую будучыню.
О родны край! О край пакуты, Нягодай цяжкаю прыгнуты! Калі ж ты збудзеш тое гора, Што і цяпер там, як і ўчора, Як і даўней, цябе знішчае І горкім смуткам авявае?
Навучанне дзяцей і сямейныя радасці
Міхал і Ганна вырашылі наняць настаўніка для сваіх дзяцей. Іх выбар спыніўся на маладым чалавеку, Яську Базылёве, які нядаўна скончыў школу.
Дзеці з цікавасцю пачалі вучыцца. Алесь сутыкнуўся з цяжкасцямі ў вывучэнні закона Божага, але з дапамогай настаўніка і падтрымкай сям'і пераадолеў іх. Вечарамі ўся сям'я збіралася разам, дзеці дзяліліся сваімі поспехамі ў вучобе, а дарослыя расказвалі гісторыі і казкі.
Дарогі, вечныя дарогі! Знаць, вам спрадвеку самі богі, Калі красёнцы жыцця ткалі, І вашы лёсы вызначалі, Няма канца вам, ні супыну; Вы жывы кожную часіну...
Канфлікты з панствам і пошукі зямлі
Адносіны з новым ляснічым станавіліся ўсё больш напружанымі. Пан Ракоўскі патрабаваў ад Міхала выканання розных загадаў, часта несправядлівых і цяжкіх. Міхал усё больш разумеў, што трэба шукаць свой шлях, і яго мара пра ўласную зямлю станавілася ўсё мацнейшай.
Разам з братам Антосем яны пачалі шукаць зямлю для куплі. Іх увагу прыцягнула зямля Фядоса Хадыкі, якая здавалася ім прыдатнай для гаспадаркі.
Дзядзька Антось адправіўся ў Вільню, каб аформіць дакументы на куплю зямлі. У горадзе ён сутыкнуўся з бюракратыяй і абыякавасцю чыноўнікаў, але не здаваўся. На Замкавай гары ён разважаў пра няроўнасць у грамадстве і марыў пра лепшую долю для сваёй сям'і.
Апошнія падзеі і смерць Міхала
Міхал цяжка захварэў. Хвароба падарвала яго сілы, але ён не пераставаў марыць пра ўласную зямлю і лепшую будучыню для сваёй сям'і.
Канец... Як проста гэта слова І мнагазначна, заўжды нова! Як часта мы пад крыжам мукі Ў тамленні духу ўзносім рукі І вочы, поўныя гарэння, І прагнем мігу вызвалення!
Перад смерцю Міхал паклікаў да сябе брата Антося і даручыў яму клапаціцца пра сям'ю і працягваць справу набыцця зямлі.
Антоська!.. родны мой! канаю... Перагарэў, адстаў, знікаю... Вядзі ж ты рэй, вядзі... адзін... Як лепшы брат, як родны сын.