Пакахай мяне, салдацік (Быкаў)
Вельмі кароткі змест
Аўстрыя, канец Другой сусветнай вайны, май 1945 года. Савецкая супрацьтанкавая брыгада стаяла пад невялікім аўстрыйскім гарадком, чакаючы канца вайны. Лейтэнант-узводны катаўся на знойдзеным ровары і трапіў у нязручную сітуацыю з камбрыгам.
Камбрыг загадаў вярнуць ровар уладальнікам. Салдат Кананок адвёз ровар у прыгожы катэдж за рэчкай, дзе сустрэў дзяўчыну. Яна аказалася зямлячкай лейтэнанта — беларускай па паходжанні.
Зьмітрок наведаў катэдж і пазнаёміўся з Франяй. Яна служыла ў сям'і прафесара біялогіі доктара Шарфа і ягонай жонкі. Дзяўчына расказала сваю гісторыю: як трапіла ў партызаны, пасьля ў Нямеччыну на прымусовую працу, дзе яе выратаваў нямецкі афіцэр.
Паміж Зьмітрокам і Франяй узьнікла каханне. Яны правялі разам вечар у вежы катэджа, дзе размаўлялі пра жыццё, веру і будучыню. Але ноччу прыйшоў загад зьнімацца з пазыцый — вайна скончылася, і войскі рушылі сустракацца з амерыканцамі.
На сустрэчы з саюзьнікамі адбылося вялікае сьвяткаванне перамогі. Зьмітрок, аднак, не мог забыць Франю і на наступны дзень самавольна вярнуўся ў гарадок на знойдзеным ровары. Ён хацеў забраць дзяўчыну з сабой.
Калі Зьмітрок прыехаў да катэджа, ён знайшоў страшную карціну.
I адразу ўбачыў яе. Яе маленькае, бы ў падлетка, цела зьнерухомела на сьлізкіх плітках падлогі якраз на сярэдзіне вэстыбюля, дзе ўчора стаяў круглы столік.
Франя і яе гаспадары былі забітыя. Зьмітрок арганізаваў пахаванне ў мясцовай кірсе і пахаваў сваё каханне ўласнымі рукамі, так і не даведаўшыся, хто ўчыніў гэты злачын.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — умоўны.
Вайсковы застой у Аўстрыі і выпадковая сустрэча з начальствам
У канцы вайны савецкія войскі апыналіся ў Аўстрыі. Бэрлін ужо быў узяты, але адна з супрацьтанкавых брыгад трэці дзень стаяла на месцы, упершыся ў нямецкі абарончы рубеж за невялікім аўстрыйскім гарадком.
Вайна шпарка кацілася пад адхон, днямі быў узяты Бэрлін, а мы ўперліся ў нямецкі абарончы рубеж за невялікім аўстрыйскім гарадком і трэці дзень стаялі на месцы.
Немцы часам абстрэльвалі пазыцыі з гарматаў і мінамётаў, разбіваючы дахі дамоў. Лейтэнант-узводны адчуваў, што вайна сканчаецца, і ўпершыню за ўвесь час баявых дзеянняў у яго зьявілася спадзяванка выжыць.
Асабліва, калі табе трошкі за дваццаць, і ўпершыню за вайну зьявілася спадзяванка выжыць. Ды сёньня трапіўся пад рукі спраўны ровар, на якім не катаўся зь дзяцінства.
Зьмітрок вырашыў пракаціцца на ровары, які прынёс санінструктар Пятрушын з бліжняга катэджа. Але ад раптоўнага сонечнага промня ён страціў кіраванне і грымнуўся на асфальт. Падняўшы галаву, ён убачыў групу афіцэраў каля машын, якія зьдзіўлена ўтаропіліся ў яго.
Сярод афіцэраў быў камандзір брыгады - камлюкаваты палкоўнік з бычынай шыяй, адмысловы крыкун і мацюгальшчык. Ён пачаў лаяць лейтэнанта за тое, што той катаецца на ровары, калі вайна яшчэ не скончылася.
Камбрыг патрабаваў вярнуць ровар туды, дзе ўзялі, лічачы гэта грабежом транспартных сродкаў. Зьмітрок быў вымушаны пагадзіцца і кульгаючы пабрыў да сваёй агнявой пазыцыі з роварам у руках.
Адкрыццё катэджа за ракой і першая размова з Франяй
На агнявой пазыцыі Зьмітрок загадаў салдату Кананку аднесці ровар у катэдж за рэчкай. Салдаты з цікавасцю назіралі, як Кананок перайшоў масток і падышоў да прыгожага двухпавярховага каменнага дома з белымі вокнамі.
З дома выйшла дробненькая дзяўчына ў вузкіх штоніках, яна адмыкнула брамку і пераняла ровар. Артылерысты з захапленнем назіралі за яе спрытнай постацяй і хуткімі рухамі. Калі Кананок вярнуўся, ён паведаміў нечаканую навіну.
— Там зямлячка ваша, таварыш лейтэнант. — Якая зямлячка? — Ды зь Беларусі, кажа. — Як зь Беларусі? Савецкай? — ня мог зразумець я.
Навіна пра зямлячку ўзрушыла Зьмітрока. За ўсю вайну ён сустрэў толькі тры беларусаў, таму што брыгада фармавалася далёка ад Беларусі. Яму вельмі хацелася сустрэць родную душу, пагаманіць пра даваеннае жыцьцё і, магчыма, даведацца што пра сучаснае з родных мясьцінаў.
Пакуль Кананок зашываў разадранае рукаво на гімнасьцёрцы лейтэнанта, пачаўся абстрэл. Немцы біці па гарадку з мінамётаў, выбухі разьбівалі дахі дамовак. Усе схаваліся ў равок і чакалі, калі абстрэл скончыцца.
Калі стральба сціхла, Зьмітрок вырашыў наведаць катэдж. Ён узяў з сабой Кананка і пайшоў да дома за рэчкай. Брамка была зачыненая, але дзьверы адразу расчыніліся, калі ён ступіў на ганак.
На парозе стаяла дзяўчына - падобная на хлопчыка-падлетка, у цёмнай кофтачцы з белым каўнерыкам і вузкіх штоніках. Спераду быў прышпілены куртаценькі белы фартушок. Яна прадставілася Франяй і пацьвердзіла, што родам з Беларусі.
Франя запрасіла Зьмітрока ў дом і прадставіла яго гаспадарам - доктару Шарфу і ягонай жонцы фраў Сабіне. Стары прафэсар біялёгіі з Гановера запэўніў, што ён не нацыст, а Франя растлумачыла, што яны адносяцца да яе як бацькі.
Абстрэл, гутаркі пра вайну і прызнанне Франяй свайго лёсу
Доктар Шарф частаваў гасцей каньяком, а Франя прынесла гарбату і закуску. Стары прафэсар выказаў сваё меркаванне, што пасьля цяжкай вайны непазьбежны і цяжкі мір, а нацызм і камунізм - гэта два канцы адной палкі. Гэтыя развагі здаліся Зьмітроку дзіўнаватымі.
Франя павяла Зьмітрока ў шкляную вежу на даху, адкуль было відаць усё навакольле - гарадок, гарматы, салдатаў на пазыцыях. У цесьненькай вежы стаяла лёгенькая канапка, і Зьмітрок адчуў, што Франя прывяла яго сюды не проста так.
Франя пачала расказваць пра сваё жыцьцё. Яна нарадзілася ў Менску, пасьля пераехала ў Чэрвень, а адтуль трапіла ў Нямеччыну. Расказала, як яе маці павесілі немцы ў Менску за сувязь з партызанамі, а сама яна трапіла ў партызанскі атрад, дзе камандзіры прымушалі дзяўчат выконваць небясьпечныя заданні.
Не вытрымаўшы прымусу і пагрозаў, Франя ўцякла з атрада і вярнулася ў вёску. Калі аб'явілі набор у Нямеччыну, яна пайшла замест сваёй сяброўкі Зоські, каб выратаваць яе. У Нямеччыне яе выбраў нямецкі афіцэр Курт, сын доктара Шарфа, які неўзабаве загінуў на фронце.
Франя працавала ў сям'і як прыслуга, але гаспадары адносіліся да яе добра, вучылі, не лаялі. Яна навучылася нямецкай мове і дапамагала старым людзям пераносіць цяжкасці вайны. Калі іхны дом у Гановэры разбамбілі, яны прыехалі ў Аўстрыю.
Размаўляючы з Франяй, Зьмітрок адчуваў, што яна разумнейшая за яго. Яна разважала пра Бога, пра тое, што ніводзін народ не можа жыць без Бога, а клясавая барацьба - гэта самаедзтва. Франя сказала, што зразумела існаванне Бога, калі пачула арган і сьпевы ў нямецкай кірсе.
Паміж імі ўзьнікла блізкасць, яны пацалаваліся. Франя прызналася, що яго першага цалуе, і папрасіла пашкадаваць яе.
— Я ўжо сто гадоў... Сто гадоў ня плакала. Знаеш, ня кепска яны да мяне адносяцца, але ж не магу я паскардзіцца ім. Ці заплакаць. Два гады на адзіноце.
Раптам у дзьверы пачалі грукаць. Гэта быў Кананок, які прыйшоў паведаміць, што камбат кліча лейтэнанта. Зьмітрок быў вымушаны пакінуць Франю і вярнуцца на пазыцыю.
Ноч перамогі: сутычка з разьведчыкамі і нараджэнне кахання
На агнявой пазыцыі камандзір гарматы Мядзьведзеў паведаміў, што прыйшоў загад згортвацца. Камбат патрабаваў лейтэнанта па тэлефоне і загадаў хутка збірацца ў дарогу. Пачалася звычайная ліхаманка пасьпешлівых збораў.
Тэлефаніст Муха паведаміў радасную навіну - брыгадныя радысты падслухалі, што заўтра будзе капітуляцыя. Усе салдаты зрадаваліся - нарэшце вайне канец, і яны жывыя! Але камбат загадаў захоўваць пільнасць.
— Брацьця славяне! Вайне канец!! — Брыгадныя радысты падслухалі: заўтра капітуляцыя. — А чаму нам нічога ня кажуць? — запытаўся Мядзьведзеў.
Зьмітрок хацеў вярнуцца да Франі, але ўбачыў, як да катэджа наблізілася група вайскоўцаў з разьведроты. Іх вёў рослы старшына, які патрабаваў асвабадзіць асабняк. Зьмітрок адмовіўся і пагразіў аўтаматам, паказаўшы на сваіх артылерыстаў. Разьведчыкі адступілі.
Зьмітрок вярнуўся ў катэдж і расказаў Франі пра тое, што адбылося. Яна падзякавала яму за абарону. Ён папрасіў яе звяртацца да яго на ты і назваць Міцей. Паміж імі ўзьнікла яшчэ большая блізкасць.
Франя расказала пра сваё дзяцінства, пра бацьку, які працаваў у органах яшчэ ад рэвалюцыі і сядзеў у турме з Дзяржынскім, але ў 1938 годзе быў рэпрэсаваны як вораг народа. Маці адмовілася ад яго дзеля паратунку сям'і.
— Любая мая мамачка. Каб яна дажыла да гэтага часу. Усё выбірала мне хлопцаў, ды гэтак прыдзірліва... А той малапрыкметны, той не камсамолец.
Надвячоркам Зьмітрок і Франя сядзелі ў шклянай вежы, дзяліліся цукеркамі і размаўлялі пра будучыню. Зьмітрок абяцаў вярнуцца па яе, каб забраць у Беларусь. Яны цалаваліся і прызнаваліся ў каханні, але Франя прасіла пашкадаваць яе.
Раптам прыбег Кананок і паведаміў, што камбат кліча - трэба зьнімацца. Зьмітрок быў вымушаны пакінуць Франю, абяцаўшы вярнуцца. Ён толькі абняў яе за плечы і адышоў, не пацалаваўшы нават.
Раніца 9 траўня: выпіўка з амерыканцамі і трывожнае прадчуванне
Полк рушыў на захад і неўзабаве сустрэўся з амерыканцамі на беразе ракі. Пачалося вялікае сьвяткаванне перамогі. Амерыканскія салдаты абдымаліся з савецкімі, частавалі алкоголем, абменьваліся сувэнірамі. Усе былі радасныя - вайне нарэшце канец.
Салдаты пілі і сьпявалі песьні. Асабліва папулярнай была новая песьня пра салдата і дзяўчыну.
Пакахай мяне, салдацік,
Буду вернай жонкаю...
А забудзеш — толькі разам
З роднаю старонкаю...
Зьмітрок выпіваў разам з сваімі салдатамі - Мядзьведзевым, Кананком, наводчыкам Сьцяпанавым і нават з санінструктарам Пятрушыным. Усе ўспаміналі цяжкія моманты вайны і радаваліся, што выжылі.
Мядзьведзеў запрашаў лейтэнанта ў госьці пасьля вайны, хваліўся сваім возерам і прапаноўваў сваю дачку Тоську ў нявесты. Але Зьмітрок думаў пра Франю і пра тое, як яе забраць з сабой.
Ад алкоголю і стомы Зьмітрок заснуў прама на лугавіне. Прачнуўся ён толькі на золку, калі ўсе яшчэ спалі пасьля ночнога сьвяткавання. Ім авалодала моцнае жаданне вярнуцца да Франі.
Не чакаючы, пакуль усе прачнуцца, Зьмітрок пайшоў пешшу па дарозе на ўсход. Ён спадзяваўся знайсці якую машыну, каб дабрацца да катэджа. Нарэшце яго падвёз вясёлы шафёр на ЗІСе, гружоным антыкварнымі рэчамі.
У знаёмым гарадку цяпер кіпела ажыўленне - сюды зьбіраліся вызваленыя іншаземцы з усяго навакольля. На плошчы ля кірхі развяваліся розныя сьцягі. Зьмітрок знайшоў ровар і пакаціў да катэджа.
Забойства ў катэджы, пахаванне Франі і горкая развага пра вайну
Калі Зьмітрок дабраўся да катэджа, ён убачыў, што брамка напаўрасчыненая, а дзьверы выламаныя. Увайшоўшы ў вэстыбюль, ён знайшоў цела Франі на падлозе. Дзяўчына была забітая, на ёй засталася толькі разадраная кофтачка.
У доме панаваў разгром - усе дзьверы шафы былі расчыненыя, кнігі валяліся на падлозе, мэбля была перакуленая. У наступным памяшканні Зьмітрок знайшоў цела доктара Шарфа і фраў Сабіны - яны таксама былі забітыя.
Зьмітрок быў панішчаны і не разумеў, хто мог гэта ўчыніць. Скончылася ж вайна! Ён здагадваўся, што гэта маглі быць савецкія салдаты, якія вырашылі пакарыстацца багацьцем катэджа.
Бедная Франя! Ратавалася ад вайны ў Эўропе, ды менавіта ў Эўропе вайна дагнала яе. Але чаму менавіта яе? Я ж во меў болей падставаў на сьмерць, а жыву.
Зьмітрок пайшоў у гарадок шукаць дапамогу. Ён знайшоў мясцовых жыхароў і паведаміў ім пра забойства. Яны паказалі яму дарогу да кірхі, дзе можна было арганізаваць пахаванне.
У кірсе сьвятар пагадзіўся дапамагчы. Прыехаў нямы вазьнік з фурай, і яны разам перавезьлі целы ўсіх трох забітых да кірхі. Адбылося адпяваньне, пасьля якога нябожчыкаў панесьлі на могілкі.
Зьмітрок сам закопваў Франю. Ён гарнуў жвір на чорную накрыўку труны, пакуль яна не схавалася пад зямлёй. З рэшты жвіру ён змайстраваў кароценькі пагорачак - якраз у рост Франі.
Пакінуўшы могілкі, Зьмітрок меў цьвёрды намер вярнуцца сюды калі-небудзь. Ён запомніў шлях да кірхі, каб лепей знайсці дарогу назад.
I — не вярнуўся ніколі.
Гэтая гісторыя сталася ў самыя апошнія дні вайны, калі ўжо ўсе радаваліся перамозе. Але для Зьмітрока перамога была затуманена трагедыяй - ён страціў сваё першае каханне. Франя загінула менавіта тады, калі павінна была пачынацца новае, мірнае жыцьцё. Вайна забрала яе нават тады, калі ўжо скончылася. Такім горкім быў гэты дзень перамогі для маладога лейтэнанта, які ўпершыню за ўсю вайну пакахаў.