Палешукі і палевікі
Вельмі кароткі змест
Даўнія часы. Вялікая паляна сярод цёмнага лесу. У бацькі было дванаццаць сыноў, усе жылі ў згодзе пад кіраўніцтвам старога бацькі. Пасля смерці бацькі ў сям'і пачаліся нелады, жонкі братоў пачалі сварыцца і патрабаваць падзелу. Браты падзялілі маёмасць, але не змаглі падзяліць зямлю і перасварыліся.
Два малодшыя браты не захацелі калаціцца за зямлю і пакінулі бацькаву хату. Яны зрабілі дубовыя сані, запрэглі валоў, наклалі дабро, пасадзілі сем'і і паехалі шукаць новы прытулак. Калі сані не пайшлі па пяску, браты прыдумалі падкладваць круглыя калодкі пад палазы. Потым малодшы брат прыдумаў замацаваць калодкі так, каб яны самі круціліся — так з'явіліся першыя калёсы.
Даехаўшы да вялікай ракі, браты не змаглі пераехаць уброд. Малодшы брат здагадаўся звязаць дрэвы ў плыт і так пераправіў усю сям'ю праз раку. Далей яны трапілі ў густую пушчу. Большы брат змарыўся і аслабеў.
Застануся, — кажа ён меншаму брату, — я тут, бо не хопіць у мяне сілы з гэтага лесу выцерабіцца. З таго часу і яго самога і ўвесь яго род пачалі зваць палешукамі.
Малодшы брат працягваў церабіць прасекі і масціць грэблі, пакуль не выбраўся з лесу на палянкі з пяскамі. Ён асеў там, пачаў араць і сеяць збожжа. З таго часу яго і ўвесь яго род празвалі палевікамі.
Потым палешукі і палевікі рассяліліся, занялі новыя лясы і палі і сталі добрымі суседзямі.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на главы ўмоўны.
Жыццё ў бацькавым доме і падзел маёмасці
Жыў некалі бацька з дванаццаццю сынамі на вялікай палянцы сярод цёмнага лесу. Усе сыны былі рослыя і ўдалыя хлопцы, якія вялі гаспадарку і паляўнічалі на дзікіх звяроў і птушак.
Стары бацька, сівы як голуб, сядзеў у кажушку і ўлетку, і толькі камандаваў. У сямі панавалі лад і згода. Калі сыны пажаніліся і пайшлі ў іх свае дзеці, сямя вырасла вялікая, але ўсе слухалі старога бацьку і кожны рабіў сваю работу.
Але вось па некаторым часе памёр бацька. І пачаліся ў сямʼі нелады. Жонкі братоў сварацца, адна адну заядаюць, — рады няма. Такая пайшла між імі калатня, що і мужыкі нічога зрабіць не могуць.
Жонкі крычалі і хацелі дзяліцца. Браты вырашылі, што трэба дзяліцца. Сяк-так з крыкам і зыкам падзялілі дабро і жывёлу, але калі дайшло да зямлі, чуць адзін аднаго не пазабівалі — ніяк не маглі падзяліць сваю палянку так, каб нікому крыўды не было. Браты перасварыліся і сталі адзін аднаму ворагамі.
Толькі два малодшыя браты жылі між сабою ў вялікай згодзе: куды адзін, туды і другі. Не захацелі яны калаціцца з братамі за зямлю, пакінулі бацькаву хату ды падаліся ў свет шукаць іншага прытулку.
Вандроўка: вынаходніцтва і пераправа праз раку
Браты зрабілі з двух дубоў вялікія сані, запрэглі ў іх шэсць пар валоў, наклалі дабра, пасадзілі жонак з дзецьмі і паехалі на санях па пяску. Каровы і дробная жывёла пайшлі ззаду за імі. Працягнулі трохі валы дубовыя сані па пяску і сталі як укопаныя. Калёс браты не мелі і нічога пра іх не ведалі, бо нікуды яны з свайго лесу не толькі ўлетку, але і зімою не ездзілі.
Браты пачалі адпілоўваць круглыя калодкі і падкладваць пад палазы. Калодкі коцяліся, і сані паўзлі ўперад. Меншаму брату надакучыла падкладваць калодкі пад палазы.
Надакучыла меншаму брату падкладваць калодкі пад палазы, вось ён і кажа большаму: — Давай зробім так, каб калодкі самі круціліся пад палазамі. І зрабілі яны першыя ў тым краі калёсы.
Лёгка пайшлі цяпер валы, так што браты і самі паселі на воз. Яны ехалі і дзівіліся, як да гэтага часу абыходзіліся без калёс. Ехалі яны, ехалі і даехалі да вялікай ракі. Агледзелі раку — усюды глыбока, нідзе не было зручнага месца, каб пераехаць уброд. Тут навальніца ўсхадзілася, ламала дрэвы і шпурляла іх у раку. Дрэвы плылі па вадзе цэлымі сціртамі.
Паглядзеў на іх малодшы брат, падумаў і здагадаўся, як перабрацца цераз раку. Налавілі яны з братам дрэў, ачысцілі галлё, калоды звязалі адну з адной і зрабілі моцны плыт.
Калі сціхла навальніца, браты ўзвезлі свой воз на плыт. Самі стаялі на плыце і кіравалі доўгімі жэрдкамі-бусакамі, а плыт плыў як карабель. Каровы ўбачылі, што валы паплылі на другі бераг, кінуліся ў раку і паплылі за імі. Толькі свінні і авечкі не адважыліся скакаць у ваду. Браты вярнуліся з плытам назад і забралі іх. Гэтак усе пераправіліся цераз шырокую і глыбокую раку.
У пушчы: развітанне братоў
Браты паехалі далей і забраліся ў такую пушчу, што і канца ёй не было. Яны пачалі церабіць прасекі ў пушчы і масціць грэблі.
Пачалі браты церабіць прасекі ў пушчы ды масціць грэблі. Але дзе там! Чым далей, тым лес гусцей, а ў ім такія нетры, що і выбрацца нельга. Большы брат змарыўся, аслабеў.
Большы брат сказаў меншаму, што застанецца тут, бо не хопіць у яго сілы з гэтага лесу выцерабіцца. І застаўся ён са сваёю сямёю жыць у лесе. З таго часу і яго самога, і ўвесь яго род пачалі зваць палешукамі.
А малодшы брат не захацеў заставацца ў лесе. Быў ён дужы, як тур, і спадзяваўся на сваю сілу. Ён адзін церабіў прасекі, масціў грэблі і ехаў далей.
І да гэтых часоў засталіся яшчэ на Палессі тыя прасекі і грэблі, што нарабіў малодшы брат. Ці доўга ён так выбіраўся з цёмнага лесу, ці не, але нарэшце пачалі трапляцца прагаліны і палянкі з пяскамі.
Палешукі і палевікі: новае жыццё
Малодшы брат асеў на гэтых палянках, пачаў іх араць і сеяць збожжа.
Асеў малодшы брат на гэтых палянках, пачаў іх араць і сеяць збожжа. І з таго часу празвалі яго самога і ўвесь яго род палевікамі.
А потым рассяліліся палешукі і палевікі, занялі новыя лясы і палі ды сталі добрымі суседзямі. Так і цяпер жывуць.