Вельмі кароткі змест
Беларусь, жнівень 1863 года, час паўстання. На пераправе праз Дняпро размясціўся вайсковы кардон пад кіраўніцтвам двух капітанаў царскай арміі.
Ноччу на кардон прыехала жанчына з памілаваннем для свайго мужа-паўстанца.
Пора-Леановіч, ведаючы, што фельд'егер ужо павёз загад аб неадкладным выкананні смяротнага прысуду, не дазваляў ёй пераправіцца праз раку. Гораў, спачуваючы жанчыне, дапамог ёй таемна пераправіцца, але яна ўсё роўна спазнілася на дзесяць хвілін — яе муж быў ужо павешаны.
Даведаўшыся пра здраду Пора-Леановіча, Гораў выклікаў яго на дуэль і забіў. Праз тры гады, назіраючы за зорным дажджом Леанід, ён разважаў пра лёс чалавека і пра тое, што нават праз стагоддзі людзі будуць гінуць за свае перакананні.
Гінулі над празрыстымі азёрамі Леаніды, гінулі тысячамі, знікаючы ў пахмурых асенніх лясах... Так і мы гінем тысячамі, і невядома, ці з'явяцца нашы браты...
Жанчына паехала ў Вільню, каб сказаць Мураўёву праўду пра яго жорсткасць, хоць ведала, што яе чакае Сібір.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на часткі — умоўны.
Прыбыццё жонкі паўстанца
Летам 1863 года на беразе Дняпра размяшчаўся кардон, які ахоўваў адзіны на пяцьдзесят вёрст паром. Кантроль над ім быў даручаны капітану Пора-Леановічу, якому не давяралі як ураджэнцу Магілёва.
Для нагляду за ім быў прызначаны капітан Юрый Гораў, паранены ў руку пры сутычцы з паўстанцамі.
Галоўным быў не хлеб. Галоўнай была свабода. Становішча ставала трывожным. У канцы ліпеня генерал Фікельмонт даў загад знішчыць на Дняпры ўсе чаўны.
Аднойчы вечарам на кардон прыехала маладая жанчына. Яна прасіла перавезці яе на другі бераг, каб паспець да мужа, асуджанага на смерць паўстанца Усяслава Грынкевіча, якому замянілі пакаранне пажыццёвай катаргай.
Пора-Леановіч адмовіўся перавозіць яе ўначы, спасылаючыся на загад генерала Фікельмонта і небяспеку навальніцы. Жанчына паказала загад графа Мураўёва аб памілаванні мужа, але капітан застаўся няўмольным.
Воля патрэбна ўсім двухногім. А нам, беларусам, рускім, палякам, - больш за ўсіх. Бо мы штодня без яе паміраем у пакутах.
Начная навальніца і ўцёкі
Гораў, уражаны гісторыяй жанчыны і яе мужнасцю, вырашыў дапамагчы ёй. Ён звярнуўся да салдата Івана, які ведаў пра схаваны човен.
Вайна вайною, а баб шкада... Вельмі баб шкада... Што з таго, што яны толькі двойчы абмяняліся парай нязначных слоў, што яны амаль незнаёмыя.
У цемры ночы, пад шум навальніцы, Гораў дапамог жанчыне выбрацца праз акно. Разам з Іванам яны даплылі да процілеглага берага. Жанчына са слязамі падзякавала выратавальнікам і паспяшалася да мужа.
Дуэль і смерць
Раніцай Гораў даведаўся ад Пора-Леановіча, што ўсё было падманам. Граф Мураўёў, стомлены жаночымі просьбамі, паслаў фельд'егера з загадам паспяшацца з пакараннем, а жонцы даў загад аб памілаванні, ведаючы, што яна спозніцца.
Няўжо можна проста хадзіць па лугах, не думаючы, што чакае смерць? Вось качка ўзнялася з сітнягоў, паказала рабое брушка...
Абураны подласцю Пора-Леановіча, Гораў выклікаў яго на дуэль. Яны сустрэліся ў лугах каля Камарына. Пора-Леановіч быў вядомы як першы ў палку брэцёр. Стралялі з дзесяці крокаў. Гораў стрэліў першым і трапіў у грудзі праціўніка.
Перад смерцю Пора-Леановіч нечакана пацалаваў руку Горава і падзякаваў яму. У яго вачах не было ранейшай пустаты, а з'явілася нешта чалавечае і светлае.
Леаніды над зямлёй
Гораў хутка быў вымушаны падаць у адстаўку. Ён ажаніўся і пасяліўся ў Маскве, але падзеі той ночы назаўсёды змянілі яго жыццё. У дажджлівыя восеньскія ночы яго наведвалі ўспаміны пра далёкі край, крыжы на ростанях і імклівую быстрыню Дняпра.
Пераспелае жыта плакала зярнятамі, а ў жыце стаялі шыбеніцы. І не ўстаў ніхто добры, любоўны, і не сказаў людзям, што нельга рэзаць адзін аднаго...
Шаснаццатага лістапада 1866 года Гораў убачыў у небе Леаніды - зорны дождж, які паўтараецца кожныя трыццаць тры гады. Гледзячы на зеленаватыя іскры, што ляцелі з неба, ён думаў пра тое, што калі Леаніды вернуцца ў 1899 годзе, ён яшчэ будзе жывы, але калі яны прыляцяць у 1932 годзе, яго ўжо не будзе, і нават яго дзеці не ўбачаць Леанід 1965 года.