Песня пра хлеб (Вярцінскі)
Вельмі кароткі змест
Восень у скверы. Аўтар назіраў, як кружыцца кляновае лісце, і ўспамінаў сваё дзяцінства. Верасень нагадаў яму школьныя гады, калі ён быў лепшым сябрам па школе. Асабліва запомніўся водар хлебны з коміна, які сімвалізаваў бацькоўскі хлеб.
Аўтар успамінаў, як у дзяцінстве збіраў кляновае лісце пад хлеб. Ён думаў пра звычайны хлеб, які вырашчвалі яго бацькі і землякі на родных глінах. Гэты хлеб жалі сярпом, везлі калёсным ходам, малацілі з конным прыводам і чысцілі арфай ля клеці. Дзецям ён здаваўся лепшай ядою, калі яго есці з соллю й вадою.
Аўтар жыва ўспамінаў момант, калі маці расчыняла хлебнае цеста ў дзежцы. Дзеці збіраліся каля яе, дапамагалі закасваць рукавы, падсыпаць муку, выціраць пот з лоба.
Было урачыста і ціха ў хаце -
хлеб з новага жыта ўчыняла маці.
Усё захавалі памяці ветры.
Я водар рашчыны чую ў паветры.
Рашчына хадзіла ў дзежы, шапацела і прасіла ходу. Яна запаўняла хату водарам хмельна-кіславатым, які не даваў дзецям спаць да паўночы. Ім сніліся казачныя караваі новага ўраджаю. Назаўтра дзеці збіралі кляновае лісце для выпечкі хлеба, а маці пякла боханы ў руская печы на цэглах.
Падрабязны пераказ па раздзелах
Назвы раздзелаў у пераказе — умовныя.
Частка 1. Вераснёвыя ўспаміны і водар хлеба
У скверы кружылася кляновае лісце, якое быццам шукала сабе выйсце і не магло змірыцца з тым, што будзе мець справу з зямліцай. Стаяла ціш вераснёвая, а ўверсе віднелася воблачка над сінню сквера. Лірычны герой вітаў верасень, які быў яму лепшым сябрам па школе.
Дзяцінства ніхто не забудзе ніколі.
А ты быў мне лепшым сябрам па школе.
Хіба не ты, прыветны і сонечны,
ранкам якраз такім, як сённяшні,
для нас адчыняў усе дзверы школьныя
Верасень запомніўся яму не толькі школьнымі званкамі, але і цішынёй на азёрным беразе, спелай антонаўкай і водарам хлебным з коміна.
Частка 2. Родны хлеб і яго пакорная веліч
Ціш вераснёвая як нельга лепей
напомніць аб тым, аб бацькоўскім, хлебе.
Напомніць лісце вось гэта кляновае,
Што кружыць, шукае месца новае.
Кружачыся ў скверы, кляновае лісце нагадвала пра тое, як калісьці збіраў яго пад хлеб наратар. Ён думаў пра хлеб, які рос не ў алтайскім стэпе, а быў вырашчаны на суглінках і глінах, на ніве, дзе ведаў кожны камень, маімі бацькамі і землякамі.
Аб хлебе я думаю самым звычайным,
які нават жалі сярпом, не камбайнам,
які з поля везлі калёсным ходам,
які малацілі з конным прыводам
Гэты хлеб потым чысцілі арфай ля клеці, якога цярпліва чакалі дзеці. Здаваўся ён тады лепшай ядою, калі яго елі з соллю і вадою.
Частка 3. Маці і свята замешвання цеста
Незабыўным момантам было, калі ўраз заціхаў дзіцячы гоман і стаяла незвычайная цішыня ў хаце. Усе збіраліся каля маці, бачылі толькі яе рукі і іх рухі.
Стаіць цішыня незвычайная ў хаце.
Збіраемся дружна мы ўсе каля маці.
Мы бачым адны толькі матчыны рукі,
адны яе рукі, адны іх рухі.
Маці з урачыстай усмешкай нізка схілялася над дзежкай і расчыняла хлебнае цеста. Яна мясіла цеста кулакамі, абірала сценкі дзяжы рукамі, падлівала вады і падсыпала мукі. Дзеці былі рады выканаць усе матчыны загады - дапамагалі закасваць рукавы, падсыпаць муку, папраўляць хусцінку і выціраць потны лоб.
Частка 4. Ходарае цеста і хлебныя сны
Памяці ветры захавалі ўсё, і наратар чуў водар рашчыны ў паветры. Ён столькі ўдыхаў колісь гэтага водару! Хадзіла ў дзяжы рашчына ходарам, хадзіла-брадзіла хлебнае цеста. Было ў дзяжы яму цесна, яно шапацела, прасіла ходу, хацела вырвацца на свабоду.
І вось, пашаптаўшыся аб нечым ціха,
яно знаходзіла ўсё-ткі выхад.
Яно запаўняла тады ўсю хату
водарам хмельна-кіславатым.
Гэты водар пабіваў да самага рання пах адцвітаўшых гваздзік і герані, п'яніў дзіцячую свядомасць і не даваў спаць да паўночы. Калі дзеці нарэшце заплюшчвалі вочы, ім сніліся казачныя караваі і хлеб новага ураджаю.
Частка 5. Кляновыя лісты для печы і дзіцячы подзвіг
Назаўтра дзеці збіраліся ў лес рана, выконваючы матчын наказ старанна. Яна напярэдадні казала ім збегаць па кляновае лісце, каб хлеб пёкся удала. Гэта была справа іншага роду, і яна абяцала ўзнагароду.
Беглі з братам сцяжынкай роснай туды, дзе шумелі клёны і сосны. Яны ведалі да клёнаў шлях самы кароткі - хадзілі да іх па сок салодкі. Клёны выходзілі на самы ўзлесак, любілі прастор сонечны і дзённы. Калі адчувалі дыханне слоты, пакрываліся пазалотай. Лісце падала ўніз пад яе цяжарам, успыхнуўшы жарам на ранішнім сонцы. Дзеці лавілі іх на ляту дружна, збіралі і нанізвалі ў вязку.
Частка 6. Старая печ і гаворка пра яе долю
Даўно не было ў нас з табой сустрэч,
старая, добрая, родная печ!
А трэба сустрэцца, пакуль не позна.
Здарыцца, ведаеш, можа рознае.
Наратар звяртаўся да старой печы, з якой даўно не было сустрэч. Ходзілі ўпартыя пагалоскі, што яна ўстарэла для новай вёскі, што аджыла і формай і зместам, што вельмі ўжо многа займае месца. Сапраўды, хата была цеснаватай, бо печ займала паўхаты - каптур узвышаўся пад столлю, шчыт занімаў ільвіную долю, топка зіяла тунелем.
Частка 7. Пячная казка і бяспечныя мары
Усё-ткі наратар быў рад, што было яму суджана вырасці ў той хаціне, дзе печ уладарыла, дзе спраўна грэла, пякла і скварыла. У дні, калі ў коміне выў дзіка вецер, яна ўмела гасцінна прывеціць, акружала цяплом і ласкаю, ціха расказвала казку за казкаю. Цені рабіліся парусамі, героямі казачнымі - яны самі, і плыў за трыдзевяць зямель дзівосны печка-карабель.
Частка 8. Выпяканне першага бохана з новага жыта
І хлеб, які сёння я шчыра слаўлю,
табе, печ, нямала ў заслугу стаўлю.
Была да яго ты прыналежная,
ад печы тут многае залежала
Хлебніца чынна стаяла ля загнета, парадак быў наведзены ў печы. Маці ўжо замяшала ў цеста кмен і спрабавала, ці не мала солі. З'яўлялася хлебная лапата з доўгаю ручкаю. Маці таропка расцілала кляновае лісце на лапаце, на лісце сонечнае кідала цеста жменяю спорнаю. Цеста становілася боханам круглым, і матчыны рукі садзілі яго на цэглу гарачую. Час настаў, і на загнеце дымяліся боханы - лепшыя ў свеце.