Подых навальніцы (Мележ)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска Курані, 1930 год. Пачалася калектывізацыя. Сяляне з трывогай чакалі перамен, якія павінны былі змяніць іх звычайнае жыццё. Васіль Дзятал рашуча не хацеў уступаць у калгас, а Міканор, наадварот, стаў старшынёй арцелі і агітаваў за калектыўную гаспадарку.
Ганна Глушачка жыла ў сям'і мужа Яўхіма, дзе яе не любілі і крыўдзілі. Яна мела маленькую дачку Верачку, якая была адзінай радасцю ў яе жыцці. Падчас сенакосу дзіця захварэла, але Глушакі не дапамаглі своечасова звярнуцца да доктара.
Не дам! Не дам дочачку маю! Кветачку маю! Мальвачку маю!.. Не дам! Не дам! Вяргінечку маю, півонечку маю малую! Не дам! Не дам!!!
Верачка памерла на руках у маці. Ганна не магла змірыцца са стратай і абвінавачвала Глушакоў у смерці дачкі. Пасля пахавання яна адмовілася жыць з імі далей і знайшла прытулак у школе ў настаўніцы Параскі.
Ганна і Васіль калісьці каханы адзін аднаго, але лёс развёў іх па розных дарогах. Цяпер, пасля смерці дачкі, Ганна зноў сустрэлася з Васілём і прызналася яму ў каханні. Яны пачалі сустракацца, што выклікала асуджэнне ў вёсцы.
Тым часам у Курані працягвалася калектывізацыя. Старшыня райвыканкама Апейка часта наведваў вёску, агітуючы за калгас. Паступова ўсё больш сялян уступала ў калектыўную гаспадарку, але Васіль па-ранейшаму супраціўляўся.
Апейка перажываў цяжкі перыяд: яго крытыкавалі на партыйнай чыстцы за мяккасць да кулакоў і сувязь з братом-кулаком. Ён таксама клапаціўся пра лёс маладога паэта Алеся Маёвага, якога абвінавачвалі ў нацыяналізме.
Калі пачалося землеўпарадкаванне, у Васіля адабралі лепшую зямлю на карысць калгаса. Ён спрабаваў супраціўляцца, нават напаў на Міканора, але гэта не дапамагло. Яго зямлю перааралі пад калгасныя палі.
Васіль разрываўся паміж каханнем да Ганны і прывязанасцю да зямлі. Ганна прапаноўвала яму бегчы разам, але ён не мог пакінуць родную гаспадарку. У выніку іх дарогі разышліся, і кожны застаўся сам са сваімі праблемамі.
Падрабязны пераказ па частках і раздзелах
Падзагалоўкі частак і раздзелаў — рэдакцыйныя.
Частка 1. Пачатак калектывізацыі і асабістыя трагедыі
Раздзел 1. Сенакос і напружанне вакол калгаса
Летам 1930 года ў вёсцы Курані пачынаўся сенакос. Сяляне рыхтаваліся да касавіцы, спадзеючыся на добры ўраджай. Навальніцы прыносілі пажары і трывогу, а людзі адчувалі набліжэнне перамен, але жылі сваім звычайным жыццём.
У навальнічнай цемрадзі бляск маланак быў бела-сіні, прагавіты, грымоты падалі і каціліся так магутна і грозна, што здавалася, на мокрым лапіку зямлі са стрэхамі і ў балотным абшары навакол усё замірала ад страху.
Ганна з дзіцем ехала на балота з Глушакамі. Па дарозе яна сустрэла Васіля і ўспомніла пра мінулае, адчуваючы смутак і неспакой. Васіль касіў на лузе, змагаючыся са стомай і думаючы пра гаспадарку.
Раздзел 2. Смерць Верачкі і роспач Ганны
Падчас касавіцы Верачка захварэла. Ганна ў роспачы спрабавала дамагчыся дапамогі для дачкі, але сустрэла абыякавасць з боку Глушакоў. Яўхім паабяцаў адвезці дачку да доктара раніцай, але раніцай Верачка памерла на руках у Ганны.
Ганна перажывала пахаванне Верачкі. Яна не магла паверыць у смерць дачкі, кідалася на труну, абвінавачвала Глушака ў трагедыі і адмаўлялася вяртацца да іх пасля пахавання. Мачыха ўгаворвала Ганну вярнуцца, але яе ахопіла апатыя, якая змянялася нянавісцю да Глушакоў.
Раздзел 3. Выпрабаванні Хадоські і яе вяртанне
Смерць дачкі Ганны не кранула большасць куранёўцаў. Толькі Хадоська адчула чужы боль. Яе мучылі ўспаміны пра сваё мінулае і пакуты ў бальніцы пасля спробы самагубства. З часам яна знайшла ў сабе сілы перажыць гэты цяжкі перыяд.
Пасля бальніцы Хадоська жыла адасоблена, працавала ў полі, пазбягала грамадства. Яна знаходзіла ўцеху ў прыродзе і дзецях, але людзі сталі для яе чужымі. Хоня сватаўся да Хадоські, але бацька быў супраць, што выклікала ў яе роздум.
Раздзел 4. Прыезд Апейкі і рашэнне пра калгас
На луг прыехаў старшыня райвыканкама Апейка, што выклікала цікаўнасць куранёўцаў. Ён касіў сена, размаўляў з людзьмі, але не агітаваў за калгас. Потым ён пачаў агітаваць за калектывізацыю, расказваючы пра новыя машыны.
Узнікла спрэчка пра калектывізацыю. Людзі вагаліся, але вырашылі пакуль не абагульняць гаспадарку, а дачакацца зручнага моманту. Міканора выбралі старшынёй арцелі. Куранёўцы не спалі, разважаючы пра калгас пасля візіту Апейкі.
Толькі ў арцелі, у вялікай, на ўсё сяло, сям'я – ратунак. Толькі так збудзем злыбеду – нішчымніцу і галечу. Даб'ёмся такога, што будзе хлеб на стале – і да хлеба будзе!
Раздзел 5. Страхі Глушака перад новай уладай
Глушак шкадаваў памерлую ўнучку, але больш баяўся страты гаспадаркі з-за калектывізацыі. Успаміны пра мінулае, пазбаўленне права голасу і цяжкія павіннасці гнялі яго. У трывожных снах ён бачыў катастрофу.
Глушак злаваўся з-за павышэння падатку, сварыўся з сынамі. Ён шукаў парады ў розных людзей, але безвынікова. Наведваў розных чыноўнікаў, але тыя яго асуджалі. Глушак знаходзіў надзею ў навінах пра вайну і моліўся.
Раздзел 6. Першы сезон у калгасе і будаўніцтва
Куранёўцы пачалі сумесную жніво і звозілі збожжа ў агульныя гумны. Потым пачалі зводзіць жывёлу і інвентар. Людзі па-рознаму рэагавалі на абагульненне маёмасці. Міканор наводзіў парадак, а людзі абмяркоўвалі будучыню калгаса.
У калгасе наладжвалася праца: жанчыны даглядалі жывёлу, мужчыны малацілі збожжа. Міканор прывёз веялку і стаў цэнтрам калгаснага жыцця. Сцяпан Глушак просіўся ў калгас, але атрымаў адмову.
У Куранях калгаснікі трымаліся разам, выклікаючы зайздрасць. Міканор вёў спрэчкі з Васілём, які не хацеў аддаваць зямлю пад калгас. Васіль сеяў зямлю, і Міканор пагражаў яму помстай.
У Куранях абмяркоўвалі планы па будаўніцтве калгаса. Міканор пачаў будаўніцтва канюшні на выгане, а затым разбураў сваё гумно, каб выкарыстаць бярвёны для будаўніцтва, дэманструючы прыклад ахвярнасці.
Трэба змяняць душы, псіхалогію іх: уласнік павінен стаць калектывістам! От у чым найбольшы сэнс! І тут – ясна – галоўнае: пераконваць людзей!
Частка 2. Каханне і канфлікты на фоне зменаў
Раздзел 1. Апейка перад выклікамі раёна
Апейка часта ездзіў па раёне, разважаючы пра дарогі, людзей і мінулае. Ён успамінаў пра вайну, працу, сям'ю і сустракаўся з рознымі людзьмі, адчуваючы сувязь з народам і трывогу за будучыню. Ён аналізаваў жыццё розных жыхароў раёна.
Апейка быў задаволены ўраджаем і новымі школамі. Ён клапаціўся пра дарогі і вываз збожжа. Яго непакоілі чуткі пра кулакоў і цяжкасці ў калгасах. Ён марыў пра машыны і верыў у вялікія падзеі. Апейка вяртаўся ў мястэчка да сям'і.
Апейка назіраў за жыццём мястэчка, чытаў аб'яву пра партыйную чыстку, размаўляў з чыноўнікамі пра калектывізацыю і крытыку. Адзін з іх паведаміў пра брата Апейкі, што выклікала ў таго трывогу.
Раздзел 2. Праблемы сялян і справа Маёвага
Апейка прымаў наведвальнікаў. Дзеці просілі за настаўніка, якога знялі з працы. Сын кулака Сцяпан Глушак просіў дапамогі ва ўладкаванні ў камуну. Поп заявіў пра адрачэнне ад веры і жаданне служыць савецкай уладзе.
У кабінет Апейкі прыйшлі маці і сястра Алеся Маёвага з артыкулам пра яго выключэнне з камсамола. Апейка быў уражаны, спрабаваў супакоіць жанчын і абяцаў разабрацца ў сітуацыі ў Мінску.
Апейка разважаў пра абвінавачванні супраць Алеся Маёвага, успамінаючы яго жыццё, талент і дапамогу ў станаўленні. Ён не мог паверыць у здраду хлопца і шукаў прычыны таго, што адбылося. Апейка наведаў хворага Алеся і яго маці.
Раздзел 3. Адраджэнне кахання Ганны і Васіля
Ганна перажывала восеньскі смутак пасля смерці дачкі. Яна ўспамінала мінулое з Васілём, аналізавала сваё замужняе жыццё з Яўхімам і адчувала страх перад будучыняй. У лесе яе ахопліваў роспач, але ў канцы яна вырашыла, што не будзе так жыць далей.
Ганна марыла пра Васіля, спрабавала яго ўбачыць. Пасля капання бульбы яна нарэшце сустрэла Васіля і прызналася ў каханні. Яны дамовіліся пра сустрэчу, і Ганна адчувала сябе шчаслівай.
Як мне замужам... Няпраўду я казала табе тады... Без любові і ў нас не можна. Як для каго, а для мяне жыццё без яе – не жыццё! Не жыццё гэта, калі не любіш!
Пасля сустрэчы з Васілём Ганна была поўная надзеі. Яна сварылася з Глушакамі і атрымала аплявуху ад Яўхіма. Увечары Ганна пайшла на спатканне да Васіля і прызналася яму ў сваіх пачуццях і невыносным жыцці. Вестка пра сустрэчы дайшла да Глушакоў.
Вестка пра сувязь Васіля і Ганны дайшла да Дзятлікаў. Жонка Васіля была ўстрывожаная. Прыйшоў ляснік. Адзін з суседзяў аб'явіў на ўсю вуліцу пра сувязь Васіля і Ганны. Жонка плакала. Ганна і Васіль сустракаліся пасля распаўсюджвання чутак.
Раздзел 4. Партыйная чыстка і выпрабаванне Апейкі
У народным доме праходзіла чыстка. Адзін з чыноўнікаў расказваў пра сябе, але Апейка адчуваў няпраўду. Людзі скардзіліся на дробязі. Розныя людзі давалі розныя ацэнкі чыноўнікам.
На партыйнай чыстцы разглядалі справу Апейкі. Яго абвінавачвалі ў сувязях з кулаком-братам і мяккасці да ворагаў. У абарону выступалі некаторыя таварышы, а іншыя крытыкавалі за недахоп бальшавіцкай прынцыповасці.
Адзін з удзельнікаў абараняў Апейку, а другі абвінавачваў у патуранні класавым ворагам. Большасць прагаласавала за тое, каб пакінуць яго ў партыі. Апейка назіраў за чысткай іншых таварышаў і разважаў пра перажытую небяспеку.
Раздзел 5. Крызіс у сямі Дзятлоў
У хаце Дзятлоў пануе напружанне пасля весткі пра сувязь Васіля і Ганны. Васіль аддаліўся ад жонкі, якая пакутавала і папракала яго. Жонка спрабавала вярнуць Васіля, але ён заставаўся халодным.
Васіль разрываўся паміж каханнем да Ганны і абавязкамі перад сям'ёй. Яго мучылі сумненні і супярэчлівыя думкі. Жонка пакутавала і праклінала Васіля. Гаспадарчыя клопаты сталі Васілю ў цяжар.
Раздзел 6. Разрыў і расчараванне
Сям'я Дзятлоў перажывала з-за адносін Васіля і жонкі. Дзед узяў кіраванне гаспадаркай у свае рукі і крытыкаваў Васіля. Маці спрабавала ўсіх прымірыць, але Васіль аддаляўся ад усіх.
Маці і дзед спрабавалі пераканаць Васіля кінуць Ганну і застацца з жонкай, але Васіль злаваўся і пайшоў у поле. Там ён вырашыў не адмаўляцца ад зямлі і гаспадаркі. Ганна пайшла ў кіно, спадзеючыся ўбачыць Васіля, але бачыла яго з жонкай.
Частка 3. Зямельны перадзел і новыя выпрабаванні
Раздзел 1. Апейка на сесіі ЦВК у Мінску
Апейка з жонкай ехалі ў Мінск. На вакзале ў Жлобіне Апейка зрабіў заўвагу п'янай кампаніі і размаўляў з мужыкамі, якія пакінулі калгас і шукалі працу. Ён купіў кнігу Маёвага, што выклікала ў яго смутак.
Апейка з жонкай прыехалі ў Мінск на сесію ЦВК. Апейка знаёміўся з рашэннямі пленума партыі аб калектывізацыі, сустракаўся з кіраўнікамі. Раніцай ён наведаў універсітэт, дзе даведаўся пра абвінавачванні супраць Алеся Маёвага.
Апейка наведаў Алеся Маёвага ў інтэрнаце, каб разабрацца ў яго справе. Алесь распавёў пра канфлікт на сходзе з-за крытыкі пісьменнікаў і сваю веру ў адных з іх. Апейка абяцаў дапамогу.
Раздзел 2. Барацьба за Маёвага і сумневы
Апейка вячэраў у Мінску, але яго не пакідалі трывожныя думкі пра Палессе і лёс Алеся Маёвага. Ён разважаў пра справядлівасць, пільнасць і складанасці калектывізацыі, адчуваючы ўнутраны неспакой.
Перад ад'ездам Апейка наведаў Алеся Маёвага, падбадзёрваў яго і прапанаваў дапамогу. У дарозе Апейка разважаў пра сесію, калектывізацыю, тэмпы і цяжкасці, адчуваючы трывогу за будучыню вёскі.
Раздзел 3. Каморнік і канфлікт вакол зямлі
У Курані прыехаў каморнік для перадзелу зямлі. Міканор паказваў яму куранёўскія землі, расказваў пра надзелы і характары куранёўцаў, прапанаваў падзяліць зямлю на карысць калгаса і бяднейшых.
У Куранях сход з-за землеўпарадкавання. Чыноўнік абвясціў пра вылучэнне калгасу поля, што выклікала абурэнне аднаасобнікаў. Міканор заклікаў уступаць у калгас, але ніхто не згаджаўся. Сход закончыўся гоманам.
Пасля сходу куранёўцы не спалі, абмяркоўваючы землеўпарадкаванне. Васіль злаваўся на сябе за маўчанне на сходзе, успамінаў Ганну і сваю зямлю. Ён сустрэў суседзяў, поўны рашучасці абараняць сваю маёмасць.
Уся сіла чалавека – у зямлі. І сіла ўся, і радасць! Няма зямлі – няма, лічы, і чалавека! Не кіне ён ніколі поле гэтае, якім не нацешыўся, хату, у якой не жыў яшчэ.
Раздзел 4. Знясіленне і пошукі дапамогі
Васіль назіраў за землеўпарадкаваннем, якое праводзіла камісія на чале з Міканорам. Ён бачыў, як забіралі аднаго з суседзяў, спрабаваў абараніць сваю зямлю, напаў на Міканора, але яго спынілі. Маці спрабавала заступіцца за сына.
У Куранях абмяркоўвалі падзеі землеўпарадкавання. У хатах пануе трывога. Адзін з суседзяў вярнуўся дадому, Яўхім вырашыў звярнуцца да юравіцкага або ўступіць у калгас.
Яўхім Глушак пайшоў да чыноўніка, каб дамагчыся дапамогі, але той сказаў, што бяссільны. Чыноўнік параіў распускаць гаспадарку і чакаць перамен, заклікаў да супрацоўніцтва. Яўхім быў расчараваны і злы.
Міканор радаваўся землеўпарадкаванню і вырашыў пераараць зямлю Васіля. Васіль дабраўся да Юравіч у пошуках дапамогі, але замест Апейкі сустрэў чыноўніка, які паведаміў пра ліквідацыю аднаасобнікаў. Васіль знайшоў сваю зямлю разаранай.
Раздзел 5. Дыскусіі аб калектывізацыі ў сталіцы
Трэба жыць так, з такім настроем... што мы жывём у вялікі час... Цяжкі і няроўны, але – вялікі час...
Раздзел 6. Падарожжы кахання і новыя саюзы
Ганна шукала парады ў настаўніцы, але сустрэча выйшла няўдалай. З'яўленне Міканора і яго пытанні пра адносіны з Яўхімам выклікалі ў Ганны раздражненне. Параска прапанавала Ганне пераехаць да яе ў школу, каб выратавацца ад жорсткага мужа.
Ганна, пасля размовы з настаўніцай, пакінула Яўхіма і знайшла прытулак у школе. Яўхім прыйшоў да яе з пагрозамі. Васіль шукаў дапамогі ў Апейкі, але той прапанаваў толькі ўступіць у калгас. Хоня і Хадоська гулялі вяселле.
Зямля – народная... Усё, што ўпало, тое прапало, сколькі ні бядуй... Дак і бедаваць няма чаго вельмі... Без пары ў магілу лажыцца.