Прамова Мелешкі
Вельмі кароткі змест
Варшава, 1589 год. На агульным сойме Рэчы Паспалітай выступае каштэлян Смаленскі Мелешка.
Мелешка выступае з рэзкай крытыкай уплыву немцаў і палякаў на жыццё краіны. Ён згадвае старыя добрыя часы і выказвае абурэнне ўплывам іншаземцаў, якія забіраюць багацці і шкодзяць мясцоваму ладу жыцця.
“Знаю! нам прыступіло што ходзім як падварэные, бо ся іх боімо і праўды ня мовімо, ешчэ з пахлебнымі языкамі патаківаемо. А калі-б гэтакого беса кулаком у морду, забыў бы другі муціці.”
Таксама ён негатыўна адгукаецца пра караля Генрыха з замежжа, узгадвае Жыгімонта Аўгуста за заняпад на Валыні і Падляшшы, але хваліць Жыгімонта I за любоў да сваёй краіны. Ён лічыць, што трэба звярнуць увагу на пагрозу з боку Масковіі, а таксама крытыкуе сучасную раскошу і залішнюю залежнасць ад чужаземцаў.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы — рэдактарскі.
Прывітанне і развагі пра старыя звычаі
Каштэлян Смаленскі Мелешка выступіў на Сейме ў Варшаве ў 1589 годзе перад каралём Жыгімонтам III. Ён пачаў сваю прамову з прывітання і малітвы, каб Бог дапамог яму здаровым прыехаць і ўбачыць усіх прысутных у добрым здароўі.
Мелешка адзначыў, што раней не бываў на такіх зборах і не засядаў з каралём, але ведае, што за часы былых князёў людзі гаварылі проста і шчыра, не ведалі палітыкі і казалі праўду ў вочы.
Крытыка нямецкіх уплываў і звычаяў
Далей Мелешка крытыкаваў каралёў, якія пачалі аддаваць перавагу немцам, а не мясцовым жыхарам. Ён успамінаў мінулых правіцеляў, асабліва Жыгімонта I, які не любіў немцаў і ляхаў, але любіў Літву і Русь.
“Скора-ж каралі больш немцоў чым нас улюбілі, зараз што старые, нашые, сабралі то ўсё немцом раздалі... А Літву і Русь нашу любіцельно мілаваў і гараздо лепш нашые за яго меваліся, хаця ў так дарагіх сьвітах не хаджывалі.”
Мелешка з абурэннем апісваў немцаў, іх багацце, пыху і чужыя звычаі. Ён казаў, што калі немец ці яго жонка ідзе, то скрыпіць, шаляціць і дарагім піжмам пахне.
Погляды на каралеўскае кіраўніцтва і дарадцаў
Мелешка ўспомніў караля Гэнрыка, які прыбыў з замежжа, але, зразумеўшы, што яму не дадуць свабодна кіраваць, з'ехаў назад у сваю краіну. Ён адзначыў, што не столькі вінаваты кароль, колькі яго дарадцы, якія сядзяць пры ім і круцяць.
“Многа тутака такіх ёсць што хоць нашая костка, аднак сабачым мясам абрасла і ваняе. Тые што нас дзеруць і губяць, а за іх баламутнямі нашынец пажывіціся ня можэць. Рэчыпосполітую губяць і Валынь з Падлясем прапаў.”
Мелешка крытыкаваў тых, хто, хоць і паходзіць з мясцовых, але перайняў чужыя звычаі і здраджвае сваім. Ён заклікаў смела супрацьстаяць такім людзям.
Занепакоенасць польскімі слугамі і расійскімі пагрозамі
Асаблівую ўвагу Мелешка надаў праблеме польскіх слуг, якіх трымаюць мясцовыя шляхціцы. Ён скардзіўся, што гэтыя слугі патрабуюць дарагога адзення і ежы, але не прыносяць ніякай карысці.
“І слугі хаваемо Ляхі. Давай-жэ яму сукню хвален—дыфзоваю, карміж яго сласна (ласа) а з іх службы ніякай немаш; і толькі ўбраўшыся на высокіх падкоўках до дзевак дыбле, з вялікаго куфля трубіць.”
Мелешка таксама выказаў занепакоенасць наконт Смаленскіх зямель, заклікаючы звярнуць на іх увагу больш, чым на Інфлянты, бо маскоўскія "мечнікі" могуць увайсці і іх будзе цяжка выгнаць.
Нараканні на сучасныя раскошы і моды
Мелешка крытыкаваў новыя звычаі і раскошы, якія з'явіліся ў грамадстве. Ён лічыў марнатраўствам трымаць дарагіх коней, гадзіннікі, якія патрабуюць пастаяннага рамонту, і гатаваць вытанчаныя стравы з дарагімі прыправамі.
Ён з настальгіяй успамінаў простыя стравы мінулага: гуску з грыбамі, качку з перцам, пячонку з цыбуляй ці часнаком. Мелешка адзначаў, што раней людзі не ўжывалі шмат віна, а пілі мёд і гарэлку, але мелі дастаткова грошай, будавалі моцныя муры і лепш трымалі абарону.
Асаблівае абурэнне ў Мелешкі выклікала сучасная жаночая мода. Ён крытыкаваў багатыя сукні, якія насілі паненкі, і прапаноўваў вярнуцца да старых строяў, каб абараніць жанчын ад залётнікаў.
“Ў багатых сукнях пані ходзяць; не зналі перэд тым гэтых португалі ці фортугалі!.. — а падалок рухаецца а каля падалка чэпляецца, а дваранін у ножку як сокал загледае, каб гдзе шчупнуці салодкаго мяса.”
Заключныя заўвагі
У заключэнні Мелешка нагадаў пра неабходнасць прысутнасці літоўскіх сенатараў пры каралі. Ён пашкадаваў, што сам не можа быць сярод іх, бо не атрымаў каралеўшчыны.
Напрыканцы ён звярнуўся да каралеўны Уршулі, дачкі караля, з пяшчотнымі словамі, жартаўліва апраўдваючыся перад прысутнымі, што нават у сталым узросце мужчыны застаюцца мужчынамі.
Мелешка завяршыў сваю прамову, адзначыўшы, што яго паслалі як вядомага ў гэтых справах чалавека, і выказаў гатоўнасць прыняць лепшую параду, калі хто-небудзь з прысутных зможа яе даць, не блытаючы.