Пра смелага ваяку Мішку (Лынькоў)
Вельмі кароткі змест
Беларусь, час грамадзянскай вайны. Малады мядзведзь Мішка рос у лесе побач з маці, любіў маліну і з-за яе часта трапляў у гісторыі. Аднойчы, ласуючыся ягадамі, ён сустрэўся з казлом Вясёлай Барадой і сабакам Жукам.
Чырвонаармейцы трэцяга батальёна заўважылі і ўзялі Мішку ў свой полк, дзе ён стаў палкавым артыстам. Ён сябраваў з Жукам і Барадатым, разам яны ладзілі прадстаўленні для салдат.
Неяк падчас баёў Мішка стаў кулямётчыкам, падносіў патроны і нават выратаваў чырвонаармейцаў, цягнучы праз раку затануўшы плыт з кулямётам. Яго слава расла, ім зацікавіліся і ўсе іншыя палкі, спрабуючы схіліць звярка да сябе.
Аднойчы Мішку падманам пераманілі да другога палка, але ён неўзабаве вярнуўся да Жука і Барадатага. Бывала, што ён трапляў у розныя авантуры: краў вулей з пчоламі, ганяўся за пеўнем ці нават нечакана падняўся ў паветра ў самалёце і потым ездзіў верхам на ўпартым муле.
Падчас аднаго бою ў лесе, заўважыўшы атрад польскіх уланаў, Мішка вырашыў змагацца:
І толькі гэта чалавек пад дрэвам шабелькай махнуў, нейкую каманду пракрычаў, як Мішка, доўга не разважаючы і не думаючы аб парашутах, як дуж гоцнуўся з дрэва і так ёмка патрапіў, што адразу апынуўся на кані ззаду ў конніка з сіняй адзежынай.
Гэты яе ўчынак выклікаў паніку сярод уланаў, і яны былі хутка разбіты чырвонаармейцамі. Пасля вайны Мішка стаў артыстам у цырку, Жук служыў вартавым у калгасе, а Барадаты выпадкова загінуў падчас небяспечнага скоку.
Падрабязны пераказ па главах
Пра Мішкава дзяцінства і аб тым, як ён маліну любіў
Маленькі мядзведзь Мішка жыў у лесе са сваёй маткай. Калі б хто запытаў яго, што ён любіць больш за ўсё на свеце, ён бы адказаў, што маліну, мёд і цецеруковыя яйкі, але асабліва маліну.
“Што люблю? Маліну люблю... Мёд люблю... Цецеруковыя яйкі люблю... А яшчэ што? І яшчэ маліну.” Дужа любіў Мішка маліну і праз гэтую маліну вялікія непрыемнасці меў, і ўсякія праз яе няшчасці з ім здараліся і пакуты.
Аднойчы раніцай Мішка пайшоў з маткай на пошукі ежы. Ён быў пануры, бо яна пакарала яго за непаслушэнства. Мішка спрабаваў бегаць наперадзе, але матка злавіла яго і добра адлупцавала. Яны прайшлі праз паляну, дзе было складзена бярвенне, і матка знайшла пад калодамі чарвякоў, якімі пачаставала Мішку. Таксама яна знайшла гняздзечка з маленькімі сіняватымі яечкамі, якія Мішка з задавальненнем з'еў.
Пра Вясёлую Бараду і пра чорнага Жука
У чырвонаармейскім палку былі два незвычайныя сябры: казёл па мянушцы Вясёлая Барада і чорны сабака Жук. Барадаты быў у другім батальёне, а Жук - у першым. Яны не заўсёды ладзілі паміж сабой. Барадаты часта задаваў форсу перад Жукам, ганарыста трос барадой і спрабаваў пацэліць яго на рогі. Жук жа выскаляў зубы, пагрозліва бурчаў і адыходзіў убок.
Жук быў больш свядомым і свайму батальёну здрадзіць не мог - ніякія подкупы на яго не дзейнічалі. Нават агрызаўся часам на такія подкупы, і яго пакідалі ў спакоі. Ён быў таксама і больш храбрым, больш адважным, чым яго прыяцель.
Як Мішка трапіў на вайсковую службу
Аднойчы Мішка адышоў ад бярлогі і пайшоў у маліннік. Ён ласаваўся спелымі ягадамі, грэўся на сонцы і слухаў шолах аўсяных каласоў. У гэты час па дарозе ішоў чырвонаармейскі полк. Чырвонаармейцы спыніліся на адпачынак і разышліся па лесе. Некаторыя пайшлі па ягады, а за імі пацягнуліся Жук і Барадаты.
Мішка ўбачыў незнаёмага белага звера з барадой - гэта быў Барадаты. Абодва спалохаліся адзін аднаго. Барадаты ўцёк, а на Мішку накінуўся Жук. Яны пакаціліся па паляне, кусаючы адзін аднаго. Чырвонаармейцы з трэцяга батальёна заўважылі іх і адцягнулі Жука ад Мішкі. Яны надзелі Мішку нашыйнік і павялі да дарогі, дзе стаяў полк.
Так трапіў Мішка на вайсковую службу. Калі скончыўся прывал, полк рушыў далей. Мішку зрабілі моцны нашыйнік і прывязалі да воза вяроўкаю. Мішка спачатку ўпіраўся, не хацеў ісці, валокся ўслед за возам.
Дзіўны хворы, цукар і казлоў тытунь
Мішка хутка прызвычаіўся да вайсковай справы. Ён ехаў на капцёрскім возе, дзе былі складзены батальённыя харчы. Аднойчы ён знайшоў мяшок з цукрам і пачаў патаемна ласавацца ім. Мішка еў толькі цукар і адмаўляўся ад іншай ежы. Чырвонаармейцы занепакоіліся і выклікалі доктара.
І толькі гэта Мішка пра спакой пачуў, як на яго нібы сверб напаў. Пачаў такія фокусы вырабляць, што з воза пыл сыпаўся. Жук, які бег побач з возам, пачаў так брахаць, што доктар аж вушы заткнуў.
Доктар агледзеў Мішку і не знайшоў ніякіх прыкмет хваробы. Ён прапісаў яму рыцыну і клізму. Але тут вярнуўся капцёр і выявіў, што Мішка з'еў паўмяшка цукру. Усе пачалі смяяцца з "хваробы" Мішкі.
І што было рогату тут ды жартаў! Смяяліся з Мішкавай хваробы, з яго галадоўкі. Спачувалі капцёру і тут жа празвалі яго разявай. Трохі нязручна было доктару. Той пастаяў, пастаяў, падумаў хвіліну і толькі змог вымавіць...
Мішку перасялілі на іншы воз. Ён вырашыў адпомсціць і пачаў выкідваць з воза пачкі махоркі. Барадаты падбіраў іх і з задавальненнем жаваў. Ён з'еў столькі тытуню, што яму стала дрэнна. Жук спрабаваў дапамагчы сябру, але не змог. Ён пачаў брахаць, каб прыцягнуць увагу людзей. Чырвонаармейцы прыбеглі і выратавалі Барадатага.
Справы з генеральскім мундзірам
На адным з прывалаў чырвонаармейцы вырашылі, што Мішку трэба апрануць у вайсковую форму. Яны знайшлі ў палкавых запасах генеральскі мундзір, штаны з лампасамі і боты. Мішка спакойна прыняў мундзір, але калі пачалі надзяваць на яго штаны і боты, ён узлаваўся.
Мішка стаў на галаву і пачаў дрыгаць нагамі, скідваючы боты. Потым ён сарваў лампасы са штаноў і разарваў іх на дзве палавіны. Ён залез на высокую хвойку і канчаткова расправіўся з ненавіснай адзежынай, парваўшы яе на дробныя кавалкі. Чырвонаармейцы зразумелі, што Мішка не жадае насіць штаны і боты, і больш не прыставалі да яго з гэтым.
Незвычайны кулямётчык
Полк працягваў свой шлях. Белапалякі адступалі, часам завязваліся ўпартыя баі. Мішка сумаваў у абозе, калі батальён ішоў у бой. Чырвонаармейцы вырашылі навучыць яго вайсковай справе. Мішка добра засвоіў некаторыя прыёмы з вінтоўкай, але калі справа дайшла да стральбы, ён выказаў рашучы пратэст. Пасля першага стрэлу Мішка кінуўся наўцёкі і схаваўся ў стозе саломы.
Аднак праз некалькі дзён Мішка прывык да стральбы і нават навучыўся падносіць патроны да кулямёта. Ён бегаў да павозкі, набіраў каробкі з кулямётнымі істужкамі і нёс іх кулямётчыкам. Хутка Мішка падаўся на фронт у кулямётную каманду і прымаў удзел у баях на перадавой лініі.
Цяжка плысці па рацэ, збівае вада з ног, зганяе ўбок. Але намагаецца з усіх сіл Мішка, шырока заграбае чатырма лапамі. Яму дапамагаюць байцы-кулямётчыкі, падбадзёрваюць: “Цягні, Мішутка, цягні... Цягні, не здавай!”
Як Мішку скралі і што з таго выйшла
Слава пра Мішку распаўсюдзілася па ўсёй дывізіі. Капцёры з суседняга палка вырашылі скрасці Мішку. Яны спрабавалі прывабіць яго мясам і малаком, але ён не ішоў. Толькі калі яны прынеслі мёд, Мішка пайшоў за імі. Яго звязалі і прывязалі да воза.
Аднак праз некалькі дзён палкі зноў апынуліся побач. Мішка пачуў галасы сваіх сяброў, Жука і Барадатага, і вярнуўся ў родны батальён. Але перад гэтым ён перацягнуў з чужога палка некаторыя харчовыя запасы. Раніцай чырвонаармейцы знайшлі Мішку, Жука і Барадатага, якія спраўлялі ўрачыстую вячэру з украдзенымі харчамі.
Не ганяйся, Мішка, за пеўнем - у бяду трапіш
Аднойчы батальёну даручылі выбіць белапалякаў з сяла. Падчас наступлення Мішка трапіў на агароды і ўбачыў пеўня. Ён пачаў ганяцца за ім, ломячы платы. Барадаты дапамагаў яму, спрабуючы адрэзаць пеўню шляхі да адступлення. Яны ўчынілі такі шум, што белапалякі вырашылі, што ў тыл заязджае цэлая дывізія кавалерыі, і паспешна адступілі.
Але Мішка не спыніўся на гэтым. Ён натрапіў на пасеку і пачаў драць вулей. Пчолы заўзята абаранялі сваё жыллё, але Мішка не адступаў. Ён схапіў вулей і пабег з ім да батальёна. Урэшце пчолы так пакусалі яго, што ён кінуўся ў рэчку, каб пазбавіцца ад іх.
Мішка ў лётчыкі падаецца, а пасля ў кавалерысты
Аднойчы чырвонаармейцы заўважылі над сабой белапольскі самалёт. Ён лятаў нізка, нібы нечага шукаў. Мішка, які меў надзвычайны нюх, пайшоў на незнаёмы пах і выйшаў на паляну, дзе стаяў самалёт. Каля яго завіхаўся лётчык у незнаёмай форме.
Лётчык скінуў мундзір і папружку з рэвальверам. Мішка сцягнуў мундзір і пачаў апранацца ў яго. Потым ён залез у самалёт і знайшоў там пячэнне. Тым часам чырвонаармейцы заўважылі самалёт і пабеглі да яго. Лётчык паспешліва завёў матор і самалёт узляцеў. Мішка апынуўся ў паветры.
Калі самалёт ляцеў над польскімі пазіцыямі, Мішка пачаў выкідваць з кабіны розныя рэчы. Палякам здалося, што гэта бомбы, і яны пачалі страляць па самалёце. Лётчык павярнуў назад, на савецкую тэрыторыю. Ён азірнуўся і ўбачыў у задняй кабіне мядзведзя ў лётчыцкім мундзіры. Ад страху ён ледзь не страціў прытомнасць.
Самалёт разбіўся пры пасадцы. Мішка і лётчык атрымалі траўмы. Чырвонаармейцы ўзялі лётчыка ў палон, а самалёт адрамантавалі і адаслалі ў сваю эскадрыллю. Пасля гэтага выпадку Мішку зрабілі кавалерыстам - пасадзілі на старога мула, бо яму было цяжка хадзіць пасля аварыі.
І Мішка важна сядзеў на высокім муле і ўрачыста пазіраў наніз, дзе ішлі Жук і Вясёлая Барада. З мулам было багата клопатаў, быў ён наўздзіў упартым, наравістым. Упрэцца часам і з месца ні на крок.
Мішка - герой
Вайна набліжалася да канца. Мішкаў батальён стаяў у тыле, адпачываў ад боек. Была позняя восень, ішоў дождж. Раніцай Мішка залез на высокую хвою, каб размяцца. Адтуль ён заўважыў незнаёмых коннікаў, якія набліжаліся да батальёна.
І ледзь не зваліўся Мішка з хвоі, калі недалёчка грымнула перунамі гармата, грозна страсянуўшы паветра і голлі дрэў, з якіх паліліся ўніз цэлыя струмені вады на жоўты пясок, на мокрыя верасы.
Пачалася страляніна. Чырвонаармейцы пабеглі ў лагчыну, адкуль чуліся стрэлы. Пад хвояй, на якой сядзеў Мішка, выстраілася сотня польскіх коннікаў. Іх камандзір быў у сініх штанах, падобных да тых, якія калісьці спрабавалі надзець на Мішку. Гэта выклікала ў яго злосць.
Мішка скокнуў з дрэва проста на каня за спіну афіцэра і пачаў рваць яго сінія штаны. Ён зароў на ўсё горла, і коннікі ў паніцы кінуліся хто куды. Коні храплі і шалёна імчалі, не разбіраючы дарог. Чырвонаармейцы з лагчыны пачулі гэта і пайшлі ў контратаку, падбіраючы польскія кулямёты і гарматы, ловячы коней і бярачы ў палон коннікаў.
Што сталася з акторамі
Жук пастарэў, аглух на адно вуха, але працягваў вартаваць калгасныя свірны і гумны. Яго сыны і ўнукі дапамагалі яму, а некаторыя нават пайшлі служыць на граніцу, дзе дапамагалі чырвонаармейцам несці дазорную службу.
Барадаты загінуў яшчэ на вайне. Ён любіў скакаць цераз розныя перашкоды і аднойчы паспрабаваў пераскочыць цераз вінтоўкі, складзеныя ў козлы штыкамі ўгору. Ён не разлічыў скок, напароўся на штыкі і загінуў. Чырвонаармейцы ўрачыста пахавалі яго пад высокай елкай і пакінулі надпіс: "Тут пахаваны адзіны ў свеце, любімы наш Барадаты".
А Мішка, як скончылася вайна, трапіў у цырк. Былыя цыркавыя артысты, якія служылі ў палку, узялі яго з сабой. Яны навучылі Мішку розным трукам, і ён стаў сапраўдным артыстам цырка. З таго часу Мішка раз'язджаў па ўсёй краіне, паказваючы на арэне, як савецкія людзі змагаліся з ворагамі. Гледачы, асабліва дзеці, любілі і шанавалі свайго слаўнага артыста.
І хоць баяўся Мішка і жабы, і чмяля, і пчол, і вожыка, але бачыў, што матка на іх і вокам не кідае, зусім не баіцца. А чалавечы голас калі пачуе - баіцца. Відаць, чалавек страшней за чмяля, за жабу.