Разумная дачка
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, даўнія часы. У аднаго беднага чалавека была разумная дачка, якая ўжо ў сем гадоў вылучалася кемлівасцю і розумам.
Жыла ў іх яшчэ карова, якую выхавалі з кволай знайдзенай цялушкі. Сусед-багаты заявіў, што гэта яго карова, і яны пайшлі на суд да пана. Пан прапанаваў загадкі, і дзякуючы кемлівасці дачкі, бацька іх вырашыў і захаваў карову.
Пан вырашыў спрабаваць перахітрыць дзяўчынку, загадваючы вельмі складаныя задачы. Але яна шторазу знаходзіла разумны адказ. Нарэшце пан запатрабаваў, каб яна прыйшла «ні пехатою, ні на кані, ні голая, ні апранутая» і прынесла падарунак, які ён не прыме. Яна выканала задачу, і пан у злосці прагнаў яе, дазволіўшы выбраць што заўгодна з маёнтка на развітанне. Тады дзяўчынка напаіла яго віном ды прывезла дадому, і, калі ён прачнуўся ў хаце бедняка, растлумачыла:
- Ты сказаў мне: «Бяры сабе з маёнтка, што пажадаеш, ды ідзі дахаты». Я і ўзяла цябе. Уставай ды ідзі замест бацькі паншчыну адбываць. Ты мужык дужы, роботнік зь цябе будзе нядрэнны.
Збянтэжаны пан хуценька ўцёк назад у свой маёнтак і больш ніколі з дзяўчынкай не сварыўся.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы з'яўляецца рэдактарскім.
Сям'я беднага чалавека і знаходка цялушкі
Жыў некалі бедны чалавек з жонкай. Калі ў іх нарадзілася дачка, трэба было спраўляць радзіны, але ў хаце не было ні хлеба, ні да хлеба. Пайшоў бядняк на рэчку па ваду і знайшоў у кустах слабую цялушачку, якая сама не магла ўстаць.
Прынёс ён цялушачку дадому і прапанаваў жонцы зарэзаць яе, каб было чым гасцей пачаставаць. Але жонцы спадабалася рыжанькая ды лысенькая цялушачка, і яна вырашыла пакінуць яе, каб гадаваць для дачкі.
Цялушачка падужэла і вырасла ў добрую карову. Дачка таксама падрасла, стала ёй сем гадоў, і яна пачала сама пасвіць карову. Дзяўчынка была надзвычай разумная, і нават старыя ахвотна слухалі яе парады.
Прэтэнзіі багатага суседа і спаборніцтва загадак
Аднойчы багаты сусед заглядзеўся на карову бедняка і спытаў, адкуль яна ў яго. Бядняк расказаў, як знайшоў цялушку. Тады багаты сусед заявіў, што гэта яго цялушка, якую ён выгнаў, бо не думаў, што яна выжыве, і запатрабаваў вярнуць яму карову.
Падрасла дзяўчынка, стала ёй сем гадоў, пачала сама пасьвіць карову. Заглядзеўся аднойчы багаты сусед на карову бедняка. - Адкуль у цябе такая добрая карова? - пытаецца. Бядняк і разказаў яму ўсё, як было.
Калі бедны чалавек не згадзіўся аддаць карову, багаты сусед прапанаваў пайсці да пана на суд. Пан прыняў багатага як роўнага, а беднага нават не запрасіў сесці. Выслухаўшы абодвух, пан загадаў ім тры загадкі: што на свеце сыцей за ўсё, што саладзей за ўсё і што шпарчэй за ўсё. Хто адгадае, таму і застанецца карова.
Бедны чалавек вярнуўся дадому засмучаны і расказаў дачцэ пра загадкі. Яна супакоіла бацьку і параіла яму легчы спаць. Тым часам багаты сусед са сваёй жонкай вырашылі, што сыцей за іх парсюка, саладзей за іх мёд і шпарчэй за іх жарабца нічога няма.
Назаўтра, калі яны прыйшлі да пана, багаты сусед даў свае адказы. А бедны чалавек, навучаны дачкой, адказаў, што сыцей за ўсё зямля, бо яна ўсіх корміць; саладзей за ўсё сон, бо калі засынаеш, то забываешся пра гора; а шпарчэй за ўсё людскія думкі, бо яны імгненна пераносяцца куды заўгодна.
- Адгадаў, пане: няма нічога сыцей за зямлю, бо яна ўсіх корміць; няма нічога саладзей за сон, бо хоць якое гора, а засьнеш дык і забудзешся; і няма нічога шпарчэй за людзкія думкі, бо сам ты яшчэ тут, а думкі ўжо далёка-далёка...
Сустрэча дзяўчынкі з панам
Пан здзівіўся правільным адказам і спытаў, хто навучыў бедняка так адказваць. Той прызнаўся, што гэта яго дачка-сямігодка. Пан не паверыў, што такая малая дзяўчынка магла адгадаць яго загадкі, і вырашыў сам пераканацца ў яе розуме.
Аднойчы пан прыехаў да бедняка, калі той з жонкай быў у полі. Дзяўчынка сустрэла пана і на яго пытанне, да чаго прывязаць коней, адказала: «Можаш да зімы прывязаць, а можаш і да лета». Пан не зразумеў, але дзяўчынка растлумачыла, што мела на ўвазе сані або калёсы.
Бачыць пан: беднякова дачка сапраўды надта разумная. Ня гонар гэта пану. Дачуюцца людзі, што яна разумнейшая за пана, тады хоць з маёнтку ўцякай.
Першае выпрабаванне пана: вывесці куранят з яек
Пан зразумеў, што дзяўчынка сапраўды вельмі разумная, і гэта яго раззлавала. Ён загадаў бацьку перадаць дачцы рэшата яек і сказаць, каб яна пасадзіла на іх квактуху і вывела да заўтра куранят яму на снеданне. Калі яна не зробіць гэтага, пан загадае даць бацьку бізуноў.
Бацька вярнуўся дадому засмучаны і расказаў дачцэ пра загад пана. Дзяўчынка супакоіла бацьку і загадала маці спячы яечню на вячэру. Раніцай яна дала бацьку гаршчок і сказала, каб ён перадаў пану: няхай той за дзень высеча ляда, выкарчуе і ўзарэ яго, пасее проса, зжне і змалоціць, і насыпле ў гаршчок, каб было чым карміць куранят.
Пан зразумеў, што дзяўчынка зноў перахітрыла яго, але не здаўся.
Другое выпрабаванне пана: пашыць кашулю з трох сьцяблінак лёну
Пан даў бедняку тры сцяблінкі лёну і загадаў, каб дачка да заўтра сцерла іх, спрала, выткала і пашыла яму кашулю. Бацька зноў вярнуўся дадому засмучаны, але дзяўчынка і на гэты раз знайшла выйсце.
Раніцай яна дала бацьку тры кляновыя дубчыкі і сказала перадаць пану, каб той пасадзіў іх, за адну ноч вырасціў і зрабіў снасць для кроснаў, каб было на чым выткаць палатно для кашулі.
Пан зноў быў вымушаны прызнаць, што дзяўчынка разумнейшая за яго, але ўсё яшчэ не здаваўся.
Трэцяе выпрабаванне пана і хітры адказ дзяўчынкі
Пан загадаў перадаць дзяўчынцы, каб яна прыйшла да яго ні пехатою, ні на кані, ні голая і не адзетая, і каб прынесла падарунак, які ён не зможа прыняць. Калі яна выканае ўсе ўмовы, ён возьме яе за дачку, а калі не - будзе дрэнна.
- Перадай-жа ты ёй, каб яна да мяне ні пехатою прыйшла, ні на кані прыехала, ня голая і не адзетая і каб падарунак мне прынесла, а я каб ня мог яго прыняць. Калі зробіць усё гэта, то вазьму яе за дачку...
Дзяўчынка папрасіла бацьку злавіць жывога зайца. Потым яна закруцілася ў рыбацкую сетку замест сукенкі, села на кіёк і паехала з зайцам да пана. Так яна выканала ўмовы: не пехатою і не на кані, не голая і не адзетая.
Пан здзівіўся, убачыўшы яе, і раззлаваўся, што яна зноў перахітрыла яго. Ён нацкаваў на дзяўчынку сабак, але яна выпусціла зайца з рук, і сабакі пабеглі за ім. Так яна прынесла падарунак, які пан не змог прыняць.
Пану прыйшлося ўзяць разумную дзяўчынку за дачку. Перад ад'ездам за мяжу ён загадаў ёй не судзіць яго людзей у яго адсутнасць.
Спрэчка пра жарабя і апошняе рашэнне разумнай дзяўчынкі
Пакуль пан быў за мяжой, у маёнтак прыйшлі два дзядзькі, якія спрачаліся за жарабя. Адзін з іх купіў на кірмашы калёсы, другі - кабылу. Яны запрэглі кабылу ў калёсы і паехалі дамоў. Па дарозе спыніліся адпачыць і заснулі, а калі прачнуліся, убачылі побач жарабя.
Уладальнік калёс сцвярджаў, што жарабя нарадзілі яго калёсы, а ўладальнік кабылы настойваў, што жарабя нарадзіла яго кабыла. Яны прыйшлі да пана на суд, але яго не было дома, і яны папрасілі разумную дзяўчынку рассудзіць іх.
Дзяўчынка загадала ўладальніку кабылы выпрагчы яе з калёс і весці ў адзін бок, а ўладальніку калёс - цягнуць калёсы ў другі бок. За кім пабяжыць жарабя, той і будзе яго гаспадаром. Жарабя пабегла за кабылай, і спрэчка скончылася.
Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс, ды вядзе ў руках, а той чые калёсы, кяхай цягне іх на сабе ў другі бок. За кім жарабя пабяжыць, той яго і гаспадар.
Калі пан вярнуўся і даведаўся, што дзяўчынка судзіла яго людзей, ён раззлаваўся і загадаў ёй пакінуць маёнтак, дазволіўшы ўзяць з сабой тое, што яна пажадае. Дзяўчынка напаіла пана віном да бяспамяцтва, а потым загадала слугам запрэгчы каня, паклала пана ў карэту і павезла да сябе дадому.
Калі пан прачнуўся ў хаце бедняка, дзяўчынка растлумачыла яму, што ён сам дазволіў ёй узяць з маёнтка тое, што яна пажадае, і яна ўзяла яго. Пан так спалохаўся перспектывы застацца ў беднай хаце і працаваць замест гаспадара, што імгненна ўцёк назад у свой маёнтак, адмовіўшыся нават ад коней і карэты.