Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, 1905 год. Сям'я Зяблікаў жыла на зямлі, якую арандавала ў пана. Калі малады паніч вярнуўся з навукі, ён пачаў высяляць чыншавікоў, у тым ліку і Зяблікаў.
Сям'ю выселілі з хаты, якую потым раскідалі. Бацька сям'і, Лявон, не вытрымаў гэтай крыўды і павесіўся. Сям'я засталася жыць на руінах сваёй хаты.
Чалавек з зямлёй зрастаецца, як гэта дрэва: ссячы дрэўца — засохне, адбяры ў чалавека зямлю — згіне.
Сымон адмаўляўся пакідаць бацькоўскую зямлю і шукаў справядлівасці ў судзе. Яго сястра Зоська закахалася ў маладога паніча.
Суд прызнаў права пана на зямлю. Зоська спрабавала павесіцца каля панскага палаца, але яе выратавалі. Пасля гэтага яна звар'яцела. Маці з малодшымі дзецьмі і Данілкам вырашылі пайсці жабраваць.
У гэты час з'явіўся таямнічы незнаёмы, які заклікаў людзей на нейкі вялікі сход, каб змагацца са "смокам-упыром", які прыносіць людзям няшчасці. Сымон зацікавіўся гэтым сходам.
Аднойчы ўвечары, калі ў двары пачаўся пажар, маці з малодшымі дзецьмі і Данілкам пайшлі з жабрачымі торбамі шукаць лепшай долі. Сымон вярнуўся з запаленай галавешкай і паклікаў Зоську ісці з ім на вялікі сход змагацца за Бацькаўшчыну.
Падрабязны пераказ па актах
Назвы актаў і іх дзяленне на сцэны – умоўныя.
Акт 1. Апошні дзень у роднай хаце
Размовы пра цяжкае жыццё і суд
Дзеянне адбывалася ў 1905 годзе ў хаце Зяблікаў. Хворая Марыля ляжала на ложку, Данілка майстраваў скрыпку, а стары жабрак сядзеў на лаве. Яны размаўлялі пра цяжкае жыццё сям'і, якая вымушана была пакінуць сваю хату з-за судовай цяжбы з дваром.
Пакуль будзе хоць якая малая магчымасць, то не дадзімся жыўцом ваўку ў зубы. Паглядзіш!
Сымон, старэйшы сын, вярнуўшыся з працы, выказваў рашучасць змагацца за сваю зямлю да канца. Ён быў упэўнены, што праўда на іх баку і яны не павінны здавацца.
Зоська і паніч
Зоська, маладая дачка Зяблікаў, вярнулася з прагулкі з букетам кветак. Яна расказвала маці пра сустрэчу з паніча каля ракі, дзе ён яе абдымаў і цалаваў. Марыля была занепакоена паводзінамі дачкі.
Калі прыйшоў паніч, ён размаўляў з Марыляй пра выкананне судовага рашэння. Сымон, які вярнуўся ў гэты момант, абвінаваціў паніча ў спакушэнні сястры і пагражаў яму. Сітуацыя абвастрылася, і паніч пакінуў хату.
Акт 2. Руіны
Жыццё на папялішчы
Хата Зяблікаў была разбурана, сям'я жыла на руінах. Марыля з дзецьмі спрабавала наладзіць нейкі быт сярод разваленых сцен. Сымон адмаўляўся пакідаць родную зямлю і працягваў змагацца за свае правы.
Без зямлі, без свае хаты чалавек, што шалены сабака — адна цана: ні яму прыстання, ні яму скарынкі хлеба, ні яму добрага слова!
Вестка пра смерць Лявона
Лявон Зяблік, не вытрымаўшы страты зямлі і хаты, скончыў жыццё самагубствам. Гэтая навіна стала страшным ударам для ўсёй сям'і. Марыля была ў роспачы, Сымон яшчэ больш азлобіўся супраць двара.
Акт 3. Пахаванне бацькі
Размова з Незнаёмым
Пасля пахавання Лявона да сям'і прыйшоў таямнічы Незнаёмы. Ён расказваў пра вялікі сход, які павінен быў адбыцца, каб змагацца з сацыяльнай несправядлівасцю. Сымон зацікавіўся гэтай ідэяй.
Спакон вякоў усе гэта наша было, ёсць i будзе. Мы не прыблуды якія, што чужым потам жыўлюцца.
Зоська і яе таямніца
Зоська працягвала сустракацца з паніча, хаваючы гэта ад сям'і. Яе паводзіны станавіліся ўсё больш дзіўнымі і трывожнымі. Марыля спрабавала паразмаўляць з дачкой, але Зоська адмаўлялася прызнавацца ў сваіх адносінах з паніча.
Акт 4. Апошні суд
Вяртанне Сымона
Сымон вярнуўся з суда з дрэннымі навінамі - яны канчаткова прайгралі справу. Сведкі былі падкуплены, і суд прызнаў правы двара на зямлю Зяблікаў. Нягледзячы на гэта, Сымон адмаўляўся пакідаць родную зямлю.
Наганяў ты сабе мазалі непазбытыя, як араў і сеяў, а груганы пражорлівыя зярняты твае спелыя клявалі.
Зоська і яе спроба самагубства
Зоська спрабавала павесіцца каля палаца паніча, але яе выратавалі і прывялі дадому са звязанымі рукамі. Гэтая падзея канчаткова падарвала яе псіхічнае здароўе. Яна пачала паводзіць сябе як вар'ятка, размаўляла з уяўнымі асобамі.
Акт 5. Апошняя ноч на папялішчы
Сыход Марылі і малых
У апошнюю ноч на папялішчы да сям'і прыйшоў стары жабрак. Ён угаворваў Марылю пакінуць гэтае месца і ісці з малымі дзецьмі шукаць лепшай долі. Марыля, стомленая бясконцай барацьбой, пагадзілася.
Гняздо раскідалася, і птушкі разбегліся якая дзе-куды. Ведаю, ведаю! Сам я з такога гнязда.
Выбар Сымона і Зоські
Марыля з малымі дзецьмі і Данілкам пайшлі з жабраком. Зоська і Сымон засталіся на папялішчы. У гэты момант недзе ўспыхнуў пажар, які асвятліў усё навокал чырвоным святлом.
Час прачнуцца, Сымоне! Час! ... На вялікі сход! Па Бацькаўшчыну!!!
Сымон, трымаючы запаленую галавешку, паклікаў Зоську ісці з ім на вялікі сход змагацца за Бацькаўшчыну. Яны разам знікаюць у цемры, пакідаючы разбуранае гняздо.