Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, пачатак XX стагоддзя. Студэнт-медык Архіп Лінкевіч атрымаў ліст ад бацькоў, у якім яны скардзіліся на дзіўныя здарэнні ў новай хаце: нехта не даваў там начаваць, скідваў людзей з печы.
Архіп вырашыў паехаць дадому. У новай хаце ён пераначаваў з бацькам, але ноччу ўдарыў пярун і хата згарэла. Пасля гэтага Архіп застаўся ў бацькоўскай хаце на некаторы час, дапамагаў па гаспадарцы, хадзіў на сенакос.
Калі прыйшоў час вяртацца ў горад, стары сват Яхім павёз Архіпа на станцыю. Па дарозе яны сустрэлі ваўкоў, але дзякуючы ведам Яхіма пра паводзіны звяроў засталіся цэлыя.
Бачу я, крэпка ў табе роднае карэнне наша. A мне, старому, уміраць трэба. Едзеш ты ў свет далёкі... будзь ласкаў, звярні ты ўвагу на маю старыкоўскую гутарку
Перад развітаннем Яхім даў Архіпу мудрыя парады: чытаць пра гісторыю свайго народа, не забываць родныя мясціны і памятаць пра тых, хто жыве ў беднасці. Ён сказаў, што ўнукі будуць ведаць больш за іх, але галоўнае - захаваць сувязь з роднымі каранямі.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на раздзелы – умоўнае.
Ліст з дому і таямнічыя здані
Студэнт-медык Архіп Лінкевіч атрымаў ліст ад бацькоў, у якім яны паведамлялі пра дзіўныя падзеі ў іх новай хаце. Нехта нябачны скідваў батрака з печы, а бацька прачынаўся пад зэдлікам, хоць засынаў на ім.
Як многа слаўнага ў нашых вёсках, сёлах, a тым часам як яны непарушна-мёртвыя ў жыцці. Час ідзе — угары, y воздусі лётаюць аэрапланы, дырыжаблі...
Чытаючы ліст, Архіп разважаў пра становішча беларускай вёскі, якая заставалася нязменнай, нягледзячы на тэхнічны прагрэс. Ён вырашыў паехаць дадому, каб разабрацца ў сітуацыі і адпачыць у роднай хаце.
Начаванне ў новай хаце
Прыехаўшы дадому, Архіп вырашыў пераначаваць у новай хаце разам з бацькам. Яны леглі спаць - бацька на печы, а Архіп на лаўцы каля акна. Ноччу пачалася навальніца.
Архіпу сніўся дзіўны сон: ён блукаў па лесе, чуў званы, бачыў агеньчыкі і хату, якая круцілася на адной назе. У сне ён чуў жалобную музыку і бачыў труну, якая падымалася з падлогі. Раптам моцны ўдар перуна абудзіў яго - новая хата гарэла.
Архіп дапамог бацьку выбрацца праз акно, і яны назіралі, як агонь знішчае новую хату. Вяскоўцы, якія збегліся на пажар, меркавалі, што гэта здарылася праз нячыстую сілу, якая пасялілася ў хаце.
Вясковае жыццё і роздумы пра карані
Бярэжч трэба Архіпа: мала з нашага сялянскага роду ў людзі наўчоныя выходзяць, а калі й выйдзе каторы, дык барані ты яго, божухна!
Архіп правёў паўмесяца ў бацькоўскай хаце. Ён дапамагаў на сенакосе, хадзіў у лес па грыбы, праводзіў час з вясковай моладдзю. За гэты час ён глыбей зразумеў жыццё вёскі і яе праблемы.
A нашы хлопцы, што ў свет, y людзі йдуць, яны ад вёскі адпаўзаюць... Прыедуць y госці з чыстаты, з хлеба белага на пушны; як пабачаць тут, як мадзеем мы па родных кутках
Дарога на станцыю і размова з дзедам
На станцыю Архіпа павёз дзед Яхім. Падчас паездкі яны сутыкнуліся з ваўкамі, але дзякуючы ведам і вопыту дзеда, небяспека мінула - ваўкі не змаглі разявіць пашчы.
Часцей y роднае гняздзечка залятай, дык не будзе яно здавацца табе страшным, і не пабяжыш ты, спужаўшыся, уцякаць ад яго
Дзед Яхім падзяліўся з Архіпам сваімі разважаннямі пра лёс адукаваных вясковых дзяцей, якія адрываюцца ад сваіх каранёў. Ён даў Архіпу мудрыя парады пра тое, як захаваць сувязь з роднай зямлёй і не забываць пра свае карані.
Не забывай ты ў горадзе, дайжа ў добрай таварыскай бяседзе за салодкімі напіткамі ды смачнымі дарагімі стравамі, не забывайся ты запытаць y сябе: 'А можа, цяпер y каго скарынкі хлеба няма?'
Падчас размовы дзед падзяліўся сваім досведам сустрэчы з незразумелым - ён бачыў здань нябожчыка пана войта на могілках. Гэта падштурхнула Архіпа да роздумаў пра тое, што навука не можа растлумачыць усе з'явы, і што, магчыма, народная мудрасць захоўвае нейкія важныя веды.
Калі яны даехалі да станцыі, дзед сказаў Архіпу, што адзінае, што застанецца людзям вечнай загадкай - гэта Бог, і што без гэтай загадкі не было б чалавечага жыцця. Архіп задумаўся над гэтымі словамі, гледзячы на цягнік, які набліжаўся да станцыі.