Вельмі кароткі змест
Беларусь, зіма 1944 года. Два партызаны, Рыбак і Сотнікаў, выправіліся на пошукі харчоў для атрада. Сотнікаў быў хворы, але пайшоў на заданне.
Знайшоўшы спалены хутар, яны накіраваліся ў вёску, дзе сустрэлі старасту. Рыбак забраў у яго авечку. Па дарозе назад іх заўважылі паліцаі. Падчас уцёкаў Сотнікаў быў паранены, але прыкрыў адыход Рыбака. Рыбак вярнуўся і дапамог параненаму таварышу дабрацца да хаты Дзёмчыхі.
Паліцаі знайшлі іх у Дзёмчыхі. Разам з імі арыштавалі гаспадыню і старасту, а таксама яўрэйскую дзяўчынку Басю, якую хавала Дзёмчыха. Усіх даставілі ў паліцэйскі ўчастак, дзе следчы Партноў і кат Будзіла дапытвалі і катавалі Сотнікава.
І ўсё роўна згадзіцца з Рыбаком ён не мог, гэта супярэчыла ўсёй яго чалавечай сутнасці, яго веры і ягонай маралі.
Рыбаку прапанавалі ўступіць у паліцыю, каб выратаваць сваё жыццё. Ён пагадзіўся, спрабуючы пераканаць Сотнікава зрабіць тое ж самае. Але Сотнікаў адмовіўся здрадзіць сваім прынцыпам. Раніцай усіх арыштаваных, акрамя Рыбака, павялі на пакаранне. Сотнікаў спрабаваў выратаваць астатніх, узяўшы віну на сябе, але гэта не дапамагло.
Рыбак дапамагаў паліцаям пры пакаранні, падстаўляючы цурбан пад ногі асуджаных. Сотнікаў перад смерцю ўбачыў у натоўпе хлопчыка, які глядзеў на яго са спачуваннем, і сам штурхнуў цурбан. Рыбак, усвядоміўшы сваю здраду, спрабаваў павесіцца, але не змог.
Падрабязны пераказ па частках і раздзелах
Дзяленне на часткі і іх назвы – умоўныя.
Частка 1. Пачатак небяспечнага шляху
Раздзелы 1-4. Рыбак і Сотнікаў шукаюць харчы
У халодны зімовы вечар два партызаны, Рыбак і Сотнікаў, выправіліся на пошукі харчоў для атрада. Яны ішлі па заснежанай лясной дарозе да хутара.
Сотнікаў быў хворы і слабы, але адмовіўся заставацца ў лагеры. Рыбак заўважыў, што таварыш адстае і кашляе, але той не хацеў прымаць дапамогу. Дабраўшыся да хутара, яны знайшлі толькі згарэлыя руіны. Партызаны вырашылі ісці ў вёску Лясіны. Там яны знайшлі хату старасты Пётры Качана.
У хаце старасты Рыбак і Сотнікаў атрымалі ежу, але Сотнікаў адмовіўся есці з-за хваробы. Рыбак вырашыў забраць у старасты авечку, нягледзячы на пратэсты Сотнікава. Яны выйшлі з хаты і накіраваліся ў бок лесу, несучы здабычу.
У той барацьбе, якая пачалася з фашызмам, нельга было зважаць ні на якія, самыя важкія прычыны — перамагчы можна было толькі насуперак усім прычынам.
Частка 2. У пастцы
Раздзелы 5-8. Уцёкі і параненне
На зваротным шляху партызаны сутыкнуліся з паліцаямі. Пачалася перастрэлка, падчас якой Сотнікаў быў паранены ў нагу. Рыбак спачатку пабег, пакінуўшы таварыша, але потым вярнуўся і дапамог яму. Яны схаваліся ў хаце адной жанчыны.
Дзёмчыха дала ім прытулак, але неўзабаве паліцаі выследзілі партызанаў. Рыбак і Сотнікаў схаваліся на гарышчы. Калі паліцаі пачалі вобыск, Сотнікаў не змог стрымаць кашаль, і іх выкрылі. Разам з імі арыштавалі і Дзёмчыху.
Частка 3. У паліцыі
Раздзелы 9-13. Допыты і выбар
У паліцэйскім участку арыштаваных дапытваў следчы Партноў. Сотнікава жорстка катавалі, але ён нічога не выдаў. Рыбака не білі, а прапанавалі яму служыць у паліцыі.
У камеры разам з партызанамі і Дзёмчыхай апынуліся стараста Пётра і маладая яўрэйская дзяўчынка Бася, якую схапілі паліцаі.
Гэта — машына! Або ты будзеш служыць ёй, або яна сатрэ цябе ў парашок! Толькі пачні! Не, відаць, з ім не згаворышся, з гэтым дзіваком чалавекам.
Частка 4. Апошняя ноч
Раздзелы 14-16. Роздум і рашэнне
У камеры Сотнікаў прыняў рашэнне ўзяць усю віну на сябе, каб выратаваць астатніх. Ён разумеў, што яго чакае смерць, але быў гатовы да гэтага.
Пагадзіўшыся са сваёй смерцю, ён на некалькі кароткіх гадзін прыдбаў сабе як бы нейкую незалежнасць ад драпежнае сілы ворагаў.
Рыбак жа ўсю ноч думаў пра тое, як выратавацца. Ён спадзяваўся, што, пагадзіўшыся служыць у паліцыі, зможа застацца жывым. Сотнікаў спрабаваў пераканаць яго не здраджваць, але Рыбак не слухаў.
Усё ўвачавідкі рушылася, гінула, здабытае цаной такіх намаганняў у барацьбе за самае дарагое — жыццё. І на чорта яму цяпер тое жыццё? Каб служыць немцам?
Частка 5. Развязка
Раздзелы 17-19. Пакаранне і здрада
Раніцай арыштаваных вывелі на пакаранне. Сотнікаў спрабаваў пераканаць немцаў, што ён адзін вінаваты, але яго не слухалі. Рыбак пагадзіўся служыць у паліцыі, і яго развязалі. Дзёмчыха спрабавала выратавацца, выдаўшы тых, хто дапамагаў Басі, але безвынікова.
На плошчы сабраўся натоўп. Паліцаі павесілі Сотнікава, Дзёмчыху, старасту і Басю. Перад смерцю Сотнікаў убачыў у натоўпе хлопчыка, які глядзеў на яго са спачуваннем.
Не, мабыць, смерць нічога не вырашае і нічога не растлумачвае. Толькі жыццё дае людзям пэўныя магчымасці, якія здзяйсняюцца імі або прападаюць марна.
Рыбак дапамагаў паліцаям у пакаранні, але потым адчуў моцныя пакуты сумлення. Ён спрабаваў павесіцца ў прыбіральні, але яго выратавалі. Рыбак зразумеў, што здрада горш за смерць.