Сэрца мармуровага анёла (Рублеўская)
Вельмі кароткі змест
Заходняя Беларусь, невялікае мястэчка Наўе. Наш спецыяліст з мастацтва Кацярына Аляксееўна прыехала сюды, каб агледзець мясцовы музей, створаны памерлым краязнаўцам.
Музеем даглядаў вартаўнік Вінцук. Кася заўважыла яго дзіўнае аблічча і паводзіны. Мужчына раскрыў ёй скарбніцу мясцовых каштоўнасцей і архіў князёў Палецкіх. Хутка яна раскрыла яго таямніцу: вартаўнік — княскі нашчадак Віктар Іванавіч Палецкі.
Вінцук быў таленавітым мастаком, але пасля здрады жонкі Віты і звязаных з ёю цяжкасцей адмовіўся ад славы. Ён жыў адасоблена, пісаў карціны ў таемнай майстэрні ў страчаным князяцкім доме. Віта, пагружаная ў свет багацця і злачынства, хацела праз Вінцука знайсці фамільны крыж з каштоўнай чорнай перлінай, укрыты прабабкай княгіні Палецкай. Крыж пераследаваў Палецкіх няшчасцямі.
Кася і Вінцук высветлілі, што крыж схаваны ў мармуровым анёле ў музейным падвале. Віта са сваёй бандай атакавала музей і пагражала Вінцуку смерцю. Ён раскрыў схованку, але кінуў крыж у агонь, каб знішчыць яго. Крыж быў сапсаваны, а бандыты сышлі ні з чым.
Я нічога не страціў. Усё - ува мне, са мною. Калі, вядома, ты... Ведаеш, ты мела рацыю. Унутраная воля - гэта глупства. Я пазбавіўся яе - і не шкадую, цяпер у мяне ёсць тое, што я баюся страціць, вельмі баюся.
Наступным ранкам злачынцы ўчынілі падпал княскага дома. Вінцук пазбавіўся сваёй майстэрні і карцін. Але нават страціўшы ўсё матэрыяльнае, ён быў шчаслівы разам з Касяй, бо знайшоў каханне і новы сэнс жыцця.
Падрабязны пераказ па раздзелах
Назвы раздзелаў рэдактарскія.
Раздзел 1. Знаёмства з Касяй: нечаканае даручэнне мастацтвазнаўцы
Гісторыя пачалася з тэлефоннага званка Альберта Свянткоўскага, які патэлефанаваў Касі раніцай і паведаміў пра смерць Нічыпара Цудко з Наўя. Альберт прасіў Касю з'ездзіць у мястэчка, каб ацаніць калекцыю памерлага, бо сам ён не мог паехаць з-за адлёту ў Швейцарыю.
Люблю вандраваць. Часам гэтая схільнасць ублытвае мяне ў авантурныя падзеі, якія не да твару такой самавітай асобе, як я, з навуковай ступенню кніжкамі і працай у сталічным музеі...
Нягледзячы на першапачатковае нежаданне, Кася пагадзілася паехаць у Наўе. Яна ўзяла з сабой эцюднік Альберта і адправілася ў дарогу, не ведаючы, у якую гісторыю трапіць.
Раздзел 2. Таямніцы Наўя: адкрыццё схаваных скарбаў
Прыехаўшы ў Наўе, Кася сустрэлася са старшынёй сельсавета, які адвёз яе ў краязнаўчы музей, размешчаны ў былым княжацкім доме. Там яна пазнаёмілася з дзіўным вартаўніком Вінцуком – высокім, нязграбным чалавекам з доўгімі валасамі і барадой, які паводзіў сябе вельмі падазрона і ахоўваў уваход у скляпенне музея.
Агледзеўшы асноўную экспазіцыю, Кася не знайшла нічога асабліва каштоўнага. Аднак Вінцук нечакана дазволіў ёй зазірнуць у скляпенне, дзе захоўваліся сапраўдныя скарбы: драўляныя скульптуры XVII стагоддзя, фрагменты алтара, надмагільныя барэльефы, старажытная кераміка і архіўныя дакументы.
Падчас агляду скляпення ў музей прыйшла прыгожая жанчына ў пясцовым футры ў суправаджэнні целаахоўнікаў і антыквара. Яна патрабавала, каб Вінцук адчыніў ім скляпенне, але ён адмовіўся.
Кася заступілася за Вінцука, прадставіўшыся афіцыйным прадстаўніком міністэрства культуры і заявіўшы, што пакуль не зробіць вопіс экспанатаў, ніхто не зможа агледзець скляпенне. Вера Сцяпанаўна і яе світа вымушаны былі сысці.
Пасля гэтага Кася знайшла сярод дакументаў у скляпенні копіі афіцыйных папер і лісты, якія тычыліся разводу княгіні Палецкай, народжанай Даратэі Вяржбіцкай, з князем Адольфам Палецкім у 1910 годзе. У адным з лістоў згадваўся нейкі "талісман, што прыносіць роду адны няшчасці".
Раздзел 3. Княскія нашчадкі: раскрыццё спадчыны Палецкіх
Касю пасялілі ў доме новага дырэктара Наўеўскай школы Анатоля Андрэевіча. Ён паказаў ёй асабовую справу Вінцука, з якой Кася даведалася, што вартаўніка завуць Віктар Іванавіч Палецкі. Гэта наштурхнула яе на думку, што Вінцук можа быць нашчадкам княскага роду.
На наступны дзень Кася вярнулася ў музей і прама спытала ў Вінцука, ці ён з роду Палецкіх. Вартаўнік прызнаўся, што сапраўды з'яўляецца нашчадкам княскага роду. Ён расказаў, што яго прабабка Даратэя Вяржбіцкая развялася з князем Палецкім і з'ехала ў Санкт-Пецярбург, забраўшы з сабой сына.
Мне вельмі хацелася захаваць памяць прабабкі. Яна сапраўды была выбітным чалавекам. Цяпер, калі ведаеце яе гісторыю, і карціны вас зацікавяць. Упэўнены, недзе вы пра яе згадаеце.
Вінцук таксама расказаў пра сямейны талісман – залаты крыж з чорнай перлінай, які падарыла каралева Бона аднаму з продкаў Вяржбіцкіх. Крыж лічыўся праклятым і прыносіў няшчасці. Даратэя, верагодна, схавала яго ў магіле першага ўладальніка – лоўчага Грыня Вяржбіцкага.
Раздзел 4. Сакрэт вартаўніка: схаваная майстэрня Вінцука
Вечарам Кася заўважыла святло ў акне другога паверха музея, які лічыўся зачыненым з-за абвалу даху. Яе цікаўнасць перамагла, і яна вырашыла даследаваць гэтую загадку. Знайшоўшы патаемную лесвіцу, Кася падняласся на другі паверх і адкрыла дзверы ў пакой, дзе знаходзілася майстэрня мастака.
У майстэрні яна ўбачыла незвычайныя карціны ў фантасмагарычным стылі. На мальберце стаяла няскончаная карціна, на якой была выяўлена прывідная кавалькада паляўнічых на фоне зімовага пейзажу сучаснага Наўя. Кася была ўражана майстэрствам і фантазіяй невядомага мастака.
Раптам у майстэрню ўвайшоў Вінцук. Ён быў абураны тым, што Кася без дазволу трапіла ў яго патаемнае месца. Пасля бурнай спрэчкі Вінцук прызнаўся, што гэта яго карціны, і запрасіў Касю спусціцца ўніз, каб працягнуць размову ў больш спрыяльных умовах.
Так Кася даведалася, што Вінцук – таленавіты мастак, які хавае свой дар ад свету. Яна была ўражана яго творчасцю і пачала разумець, што за вобразам дзівака-вартаўніка хаваецца незвычайны чалавек.
Раздзел 5. Трагічнае мінулае: гісторыя здрады і выжывання Вінцука
У цёплай атмасферы музея, сярод старой мэблі і партрэтаў продкаў, Вінцук расказаў Касі сваю гісторыю. Ён скончыў акадэмію мастацтваў, меў перспектывы і каханне. Яго жонка Віта працавала ў кветкавай краме і здавалася яму ідэальнай.
Аднойчы Віта паведаміла, што ў яе рэдкая смяротная хвароба, і ёй тэрмінова патрэбны дарагія лекі. Вінцук атрымаў прапанову зрабіць копію старажытнага абраза за вялікія грошы. Ён пагадзіўся, але пазней выпадкова падслухаў тэлефонную размову жонкі і зразумеў, што яго выкарыстоўваюць для падробкі каштоўнасцей.
Вінцук пайшоў у міліцыю, але замест таго, каб арыштаваць злачынцаў, яго самога адправілі ў псіхіятрычную бальніцу. Віта аказалася звязанай з крымінальным светам і падстроіла гэта, каб прымусіць мужа супрацоўнічаць з "фірмай", якая займалася падробкай твораў мастацтва.
Ёсць межы, якія я не магу пераступіць проста таму, што перастану паважаць сябе. А з усіх няшчасцяў гэта для мяне - самае страшнае. Можна часам ненавідзець сябе, можна сумнявацца ў сабе... Але страціць унутраную павагу - нельга...
Два гады Вінцук правёў у псіхіятрычнай бальніцы. За гэты час памерла яго маці, а кватэру прадалі па даверанасці. Выйшаўшы на волю, ён застаўся без жылля і сродкаў да існавання. Некаторы час жыў у майстэрні сяброў-мастакоў, пасля працаваў рэстаўратарам.
Ёсць тры рэчы, якія нельга набыць стараннем. Мудрасць, мужнасць і пакора. Яны толькі даюцца нам звыш. У спрыяльны перыяд свайго жыцця я нічога з пералічанага не меў. Цяпер у мяне ёсць падставы чакаць, што мне нешта дасца.
Падчас працы ў адным з кляштараў Вінцук сустрэў Нічыпара Цудко, які прапанаваў яму месца вартаўніка ў Наўеўскім музеі. Так ён апынуўся ў доме сваіх продкаў, дзе змог зноў пачаць маляваць, схаваўшыся ад свету.
Раздзел 6. Мармуровы анёл: пошукі разгадкі з Нютай
На наступны дзень у Наўе прыехала Нюта, сяброўка Касі і супрацоўніца музея. Яна павінна была дапамагчы з вопісам экспанатаў і іх перавозкай у сталічны музей.
Мармуровы анёл, з непрапарцыянальна вялікімі, складзенымі на сэрцы далонямі, крыламі, падобнымі на змятую прасціну, і мужыцкім спакутаваным тварам. Ён стаяў на каленях, нахіліўшыся над неіснуючай труною, і безнадзейна смуткаваў.
Разам яны агледзелі мармуровага анёла ў скляпенні і знайшлі на ім лацінскі надпіс, які ўказваў на магілу лоўчага Грыня Вяржбіцкага. Кася зразумела, што гэты анёл некалі стаяў над магілай, дзе мог быць схаваны каралеўскі крыж.
З дапамогай Андрэевіча яны знайшлі месца, дзе раней знаходзіўся касцёл і дзе мог стаяць анёл. Гэта было важнае адкрыццё ў пошуках таямнічага талісмана.
Раздзел 7. Узрастаючая блізкасць: ноч адкрыццяў у музеі
Увечары, калі ўсе ў доме Андрэевіча заснулі, Кася выглянула ў акно і ўбачыла святло ў музеі. Яна вырашыла праверыць, ці ўсё ў парадку, і пайшла туды.
Я стаяла ў цёмным пакоі і глядзела на будынак панскага дома. Снег блішчэў у блакітным святле месяца, як атлас. Я ўспомніла карціну Вінцука, і падалося, што над вёскай сапраўды ляціць прывідная кавалькада...
У музеі Кася сустрэла Вінцука. Яны доўга размаўлялі, спрачаліся пра лёс каралеўскага крыжа і пра абавязак мастака перад грамадствам. Вінцук лічыў, што крыж трэба пакінуць у спакоі, бо ён прыносіць няшчасці, а Кася настойвала на тым, што яго трэба знайсці і перадаць музею.
Але трэба, каб на іх шляху стаялі тыя, каго можна перамагчы, але нельга пераступіць. Цудко якраз такім і быў - з ім яны пралічыліся. Ганьба не ў тым, што ты слабы. Ганьба, калі ты не заступаеш шлях злу.
Пасля спрэчкі яны пачалі ўспамінаць свае жыцці, і Кася расказала пра свае няўдалыя адносіны з Альбертам і Радаславам Дудкоўскім. Аказалася, што Радзік, яе былы муж, выжыў Вінцука з майстэрні пасля яго вяртання з псіхіятрычнай бальніцы.
Вінцук папрасіў Касю пазіраваць для карціны. Пакуль ён маляваў, унізе пачуўся шум. У музей зноў прыйшлі Вера Сцяпанаўна і яе людзі.
Раздзел 8. Сутыкненне: барацьба за каралеўскі крыж
Вінцук паспрабаваў вывесці Касю праз патаемнае акно, але іх заўважылі. Вера Сцяпанаўна пачала дапытвацца ў Вінцука пра месцазнаходжанне крыжа. Яна прапанавала яму вярнуцца да яе, абяцаючы багацце і падтрымку яго творчасці.
Я адчула сябе няёмка. Падумаеш, князь... Пракрычала ад варотцаў: "У вас усё ў парадку?" Ён падбег да мяне, заграбаючы снег галёшамі. Чамусьці выглядаў усхваляваным, нават голас дрыжэў.
Калі Вінцук адмовіўся, целаахоўнікі пачалі яго біць. Каб спыніць гвалт, ён сказаў, што крыж знаходзіцца ў магіле Грыня Вяржбіцкага пад тым месцам, дзе стаяў мармуровы анёл. Вера Сцяпанаўна загадала сваім людзям ісці капаць, а Касю і Вінцука зачынілі ў скляпенні.
Застаўшыся сам-насам з Касяй, Вінцук раскрыў ёй сапраўдную таямніцу: крыж быў схаваны ў грудзях мармуровага анёла. Ён разбіў скульптуру і дастаў залаты крыж з чорнай перлінай.
Раздзел 9. Агонь і разбурэнне: трагічны лёс музея
Калі Вера Сцяпанаўна і яе людзі вярнуліся і выпусцілі іх са скляпення, Вінцук нечакана дастаў крыж і кінуў яго ў агонь у грубцы. Антыквар паспеў выцягнуць крыж, але перліна была знішчана. Раз'юшаныя бандыты зноў пачалі біць Вінцука.
У гэты момант у музей увайшла Нюта з Андрэевічам і мясцовым участковым. Яны заспелі бандытаў на месцы злачынства. Вера Сцяпанаўна і яе світа вымушаны былі сысці.
Раніцай, калі Кася, Нюта і Андрэевіч ішлі да музея, яны ўбачылі, як ад будынка ад'язджае машына з зацемненымі вокнамі. Праз імгненне ў музеі адбыўся выбух, і будынак ахапіла полымя.
Вінцук, які ў гэты час быў на ранішняй службе ў царкве, прыбег на пажар. Ён быў у роспачы, бачачы, як гарыць дом яго продкаў і яго карціны. Але ён знайшоў у сабе сілы сказаць, што скляпенне з каштоўнымі экспанатамі павінна ацалець дзякуючы жалезным дзвярам.
Раздзел 10. Эпілог: новы пачатак для Касі і Вінцука
Нягледзячы на трагедыю, Вінцук не страціў надзеі. Ён сказаў Касі, што ўсё роўна намалюе яе, бо галоўнае – не карціны, а тое, што ў яго ўнутры, і тое, што ён баіцца страціць – яе прыхільнасць.
Кася зразумела, што закахалася ў Вінцука. Яна вырашыла звязаць сваё жыццё з гэтым незвычайным чалавекам. Пазней яны пажаніліся, а Радаслаў Дудкоўскі цэлы год аплакваў "легкадумнасць" Касі, хоць яго другая жонка за гэты час паспела ад яго збегчы.