Урок арыфметыкі (Адамчык)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, апошні год вайны. У пяты клас вясковай школы хадзіў хлопчык, які жыў з маці-сялянкай.
У школе выкладала маладая настаўніца арыфметыкі, якая вылучалася сярод іншых настаўнікаў сваёй прыгажосцю і элегантнасцю.
Хлопчык таемна закахаўся ў настаўніцу, марыў пра яе і нават хадзіў следам, калі яна вярталася са школы. Ён купіў за рубель варажбу на кірмашы, дзе яму абяцалі шчасце. Аднак Часлава Карлаўна ўбачыла яго там і забараніла хадзіць на кірмаш.
Няўжо вы не ведаеце, што я люблю вас. І сына вашага буду любіць. Усё, што вы хочаце, - але я маўчаў.
Аднойчы хлопчык паспрачаўся з сынам настаўніцы і штурхнуў яго з ганка. Часлава Карлаўна была расчараваная ў ім. Праз год яна з'ехала са школы, а праз дваццаць гадоў апавядальнік успамінаў сваё першае каханне з сумам і разуменнем, што мы заўсёды мала добрага гаворым другім, баючыся чужое радасці.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на часткі – умоўны.
Школа ў першы пасляваенны год
У апошні год вайны хлопчык хадзіў у пяты клас. Кожную раніцу перад першым урокам уся школа выстройвалася ў калідоры, і вучань дзесятага класа чытаў зводкі Саўінфармбюро. Школа размяшчалася ў будынку, дзе раней быў медсанбат, і ўсюды валяліся сляды вайны - бінты, кулямётныя ленты, асколкі бомбаў.
Мне думалася, што вайна была неразборліваю і страшэнна цяжкаю толькі ў нас. Наша школа пахла лякарствам, і ля плота валяліся доўгія бінты, парудзелыя ад крыві...
Настаўнікі таксама нагадвалі пра вайну - яны насілі вайсковую форму, кірзавыя боты і галіфэ. У фізрука на галаве была глыбокая рана, але пра яе ніхто не пытаўся. З мужчын у школе выкладалі толькі фізрук і дырэктар.
Настаўнікі і вучні
Большасць настаўніц былі пажылыя, апраналіся проста, як вясковыя жанчыны. Толькі Часлава Карлаўна была маладзейшая за ўсіх, прыгожая, заўсёды модна апранутая. Яна выкладала арыфметыку, ласкава віталася з вучнямі і насіла прыгожыя завушніцы.
На вялікім перапынку вучні бегалі на таўкучку, дзе прадавалі семечкі і можна было даведацца пра свой лёс у жанчыны з марской свінкай. Аднойчы Мечык таксама захацеў даведацца пра свой лёс і папрасіў у маці рубель.
Часлава Карлаўна і яе ўрокі
Мечык быў зачараваны Чаславай Карлаўнай. Ён марыў пра тое, што калі-небудзь паедзе ў вялікі горад, стане багатым і прыгожым, і яна будзе ставіцца да яго як да роўнага.
І мне думалася пра нязнаны празрысты свет, пра вялікі горад, куды я паеду, як вырасту, у той горад, дзе ўсе прыгожыя людзі, дзе ўсе хораша адзяюцца, смачна ядуць...
Аднойчы Часлава Карлаўна прыйшла агітаваць за калгас разам з дырэктарам школы і старшынёй сельсавета. Яна ласкава паглядзела на Мечыка, пахваліла яго за вучобу, і хлопчык адчуў сябе шчаслівым.
Канфлікт і расчараванне
Аднойчы на школьным ганку адбылася сутычка паміж Мечыкам і сынам Чаславы Карлаўны. Той падставіў Мечыку падножку, а калі Мечык штурхнуў яго ў адказ, хлопец зваліўся з ганка. У гэты момант падышла Часлава Карлаўна.
Крыўда мая прайшла, застаўся сум, нейкі невыразны сум, як сум перад восенню па яснай вясне, па першаму грому, празрыстаму лістку і маладой пяшчотнай траве...
На наступны год Часлава Карлаўна не вярнулася ў школу. Праз дваццаць гадоў, калі апавядальнік ужо пабачыў вялікія гарады і нешта ў яго жыцці спраўдзілася, ён усё яшчэ адчуваў тугу па сустрэчы з ёй.
Бо мы заўсёды мала добрага гаворым другім, баючыся чужое радасці, і, мусіць, гэтак трацім сваю.