Хмарка (Колас)
Вельмі кароткі змест
Ціхая летняя раніца. На небе з'явілася маленькая белая Хмарка.
Яна была шчаслівая, не ведала свайго паходжання і чужога гора. Хмарка паплыла ў далёкую дарогу, любуючыся малюнкамі зямлі. Але за сабой пакідала пажоўклыя палі і сухія травы, якія марна чакалі дажджу.
Хмарка дабралася да далёкіх гор, дзе сустрэла Арла. Ён сказаў ёй праўду:
Там палі выплакалі апошнія слёзы, каб даць табе жыццё, шчаслівая Хмарка! І цяпер там нават расы не бывае. Але не для таго назначаліся слёзы, каб радзіць цябе на свет для бадзяння па чужых краях...
Словы Арла глыбока запалі ёй у душу. Яна доўга блукала па свеце, пазнала гора і нідзе не знайшла супакою. Урэшце Хмарка вярнулася ў родны край. Пацямнелая, яна заплакала халоднымі слязьмі над роднымі палямі.
Стары Дуб сказаў Буслу, што гэта навука: не варта бадзяцца па свеце, калі ў родным кутку работы досыць для кожнага.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — умоўны.
Народжанне Хмаркі і бесклапотнае падарожжа
У ціхую летнюю раніцу на небе з'явілася маленькая белая Хмарка.
Ніякага клопату і гора не ведала гэта прыгожая белая Хмарка. Яна не ведала, з чаго і як радзілася на свет... Можа, затым яна і была такая шчаслівая, што нічога не ведала аб белым свеце.
Раніца была такая ціхая, што чутно было, як спявалі два прыўдалыя конікі, седзячы на лісціку зялёнай лотаці.
Сіваваронка трашчала каля таўшчэразнага жаралістага дуба, дзе было яе гняздо, сварачыся з цыбатым і даўганосым Буслам.
Бусел не звяртаў увагі на сварку суседкі, а любоўна цешыўся са сваіх дзетак, што таксама сядзелі ў гняздзе на тым жа дубе. Дзесь у небе жалобна пішчэў галодны каршун. Ветра не было — відаць, у яго было свята, або добра нагуляўся ён за ўчарашні дзень. Гарачая раніца была. Грэчка і бульба млелі ад гарачыні і ў знемажэнні паапускалі сваё лісце. Маленькі беленькі камячок, якім спярша была Хмарка, пачынаў павялічвацца і рабіцца болей грузкім.
З тэй страшэннай высачыні, на якой плыла Хмарка, усё выглядала вельмі хораша... здалёку ўсё з'яўляецца нам іначай... бо такая ўжо натура... — бачыць усё добрае і прыгожае ў тым, што далёка ад нас...
Паплыла паволі шчаслівая Хмарка ў далёкую дарогу, дзе застанаўляючыся, дзе кіруючыся на малюнкі, што найбольш зацікаўлялі яе. Поле з пясчанымі схіламі, зялёныя лугі з пакручастымі стужкамі бліскучай вады, адвечныя лясы-бары — усе тыя з'явы, якія першымі кінуліся ў вочы нованароджанай Хмарцы, аставаліся ўсё далей і далей.
Уласнае шчасце бязроднай Хмаркі... не давала ёй мажлівасці прымеціць чужое гора. Ёй здавалася, што ўсе на свеце... радуюцца і цешацца сваёй доляй. Па гэтай прычыне Хмарка не ведала, якую тугу і жаласць пакідае...
Унь там, за вёскаю, чуць-чуць калышацца ў межах пажоўклае жыта. Гэта вецер, толькі што абудзіўшыся, пачынаў пазяхаць. Бедныя каласкі пільна прыглядаліся да Хмаркі. Іх ажыўляла надзея ўздужаць з ласкі шчодрай Хмаркі.
Але Хмарка ідзе далей, толькі цянёк ад яе праплыве, як здань якая, па жыце, і яно нікне каласкамі... І сумна рабілася ўсюды, і нейкая крыўда і жаласць бруіліся над усім, што пакідала Хмарка.
Два прыўдалыя конікі перасталі спяваць і пахаваліся пад лісток лотаці. Гэта яны спявалі песню ў чэсць Хмаркі, а яна так зняважыла іх. Пташкі таксама змоўклі, а маленькі ручаёк, здавалася, панёс свой жаль у зямлю пад каменні, у цень альховых кустоў.
Сустрэча з Арлом і горкая праўда
А Хмарка, шчаслівая, радасная, ясная, усё ішла далей і далей да невядомых краёў свету. Ёй рабілася крыху сумна, шкода было пакідаць тыя малюнкі, да якіх ужо прывыкла, але жывая натура гнала яе і гнала, не даючы супачынку. Так ішла яна ўвесь дзень. Пад вечар, як сонейка схілілася блізка да захаду, Хмарка зайшла ў такі край, які непадобен быў да тых краёў, адкуль яна выбралася ў дарогу. Перад ёю пачаліся высокія горы, вярхі якіх пакрывалі адвечныя снягі. Сонейка пачало хавацца за край зямлі, апошнія стрэлы яго праменняў ахварбавалі яе ў агнявісты колер і патухлі. Востры холад пустых і жудасных верхавін дзікіх гор моцна сціснуў Хмарку. Яна скурчылася ўся, зрабілася маленькай і тонкай, знайшла зацішак між гор і спынілася, прыхіліўшыся да старой Скалы.
Страшно стала Хмарцы. Скала спытала яе, адкуль прыпаўзла, і яшчэ большы страх агарнуў яе. Скала сказала, што любіць паслухаць, што робіцца на свеце, і папрасіла расказаць. Хмарка крыху асмелілася і пачала расказваць, як хораша на зямлі, як усе там шчаслівы і радасны, як спяваюць мошкі, конікі, травы, збажына. На гутарку Хмаркі адказаў Арол.
Ён сказаў, што хто сам шчаслівы, таму здаецца, што і ўсе шчаслівы. Быў і ён у тых краях, адкуль прыблуталася Хмарка. Там, гаворыць, шчасце? А што ж, па-твойму, няшчасце? Там палі выплакалі апошнія слёзы, каб даць табе жыццё, шчаслівая Хмарка! І цяпер там нават расы не бывае. Але не для таго назначаліся слёзы, каб радзіць цябе на свет для бадзяння па чужых краях. І доўга яшчэ гаманіў Арол, наракаў на Хмарку. Слухала Хмарка нараканні Арла і прыкра зрабілася ёй. Прайшла ноч, зачаўся новы дзень, зноў пайшла ў дарогу Хмарка. Цяпер яна ўжо не чула сябе шчаслівай і вольнай, як наўперад: так глыбока запалі ёй арліныя словы.
Скітанні па свеце і вяртанне з дажджом
Дні ішлі, праходзілі тыдні, а яна, як заклятая, усё хадзіла па свеце. І дзе толькі не была яна! Якого гора не прыйшлося зажыць ёй у дарозе! Насілася яна над пустэлямі, перад ёю рассцілаліся моры, якія не мелі берагоў. Ганялі яе ветры, ірвалі на кусочкі яе тонкія валаконцы. І нідзе на свеце не было ёй супакою.
І вярнулася яна зноў у той край, адкуль і выйшла. Пажоўклыя палі, сухія травы, пагарэлая збажынка гаротна віталі Хмарку.
Пажоўклыя палі, сухія травы, пагарэлая збажынка гаротна віталі Хмарку; пацямнела яна, зажурылася, паапускала пасмы і заплакала халоднымі слязьмі над роднымі палямі...
Стары Дуб, абмыўшыся дажджом, павесялеў і сказаў да Бусла, з якім даўно ўжо быў у дружбе.
От навука для тваіх дзяцей. Моцна ж накажы ты ім, дружа, каб не лёталі дарэмна па свеце, не бадзяліся: у сваім родным кутку работы досыць для кожнага.
Бусел маўчаў. Відаць, ён іначай пазіраў на гэту з'яву, а можа, і недачуў слоў свайго сябра.