Вельмі кароткі змест
Навуковы інстытут геалогіі, 1930-я гады. Новы дырэктар інстытута вырашыў напісаць навуковую працу, каб умацаваць сваё становішча.
Ён прымусіў баязлівага супрацоўніка Тулягу напісаць працу пра новы від выкапнёвай жывёлы, пагражаючы раскрыць яго мінулае. Адначасова Гарлахвацкі распаўсюджваў плёткі пра сумленнага прафесара, спрабуючы яго дыскрэдытаваць.
Гарлахвацкі скраў ліст з Масквы, адрасаваны Чарнавусу, і выдаў яго за водгук на сваю працу. Ён таксама сфабрыкаваў гісторыю пра раман паміж Чарнавусам і маладой супрацоўніцай Верай, а Тулягу падставіў у скандальнай сітуацыі з сакратаркай.
Свінячыя маманты могуць жыць толькі там, дзе ім спрыяе клімат, — у атмасферы баязлівасці, разгубленасці, падхалімства, палітычнай слепаты
На вучоным савеце Гарлахвацкі прадставіў сваю працу пра новы від выкапнёвай жывёлы — «свінтус грандыёзус». Чарнавус выкрыў падман, даказаўшы, што костка, на якой грунтавалася даследаванне, была звычайнай свіной косткай. Туляга знайшоў у сабе смеласць і прызнаўся, што напісаў працу пад прымусам. Сакратар парткама Левановіч раскрыў сапраўднае мінулае Гарлахвацкага, які быў высланы з Кіева за махлярства.
У фінале Гарлахвацкі быў выкрыты як двурушнік і кар'ерыст, які спрабаваў падмануць навуковую грамадскасць і ачарніць сумленных людзей. Чарнавус быў рэабілітаваны, а Туляга вызваліўся ад шантажу і страху.
Падрабязны пераказ па актах
Назвы актаў — умоўныя.
Акт першы. Інтрыгі Гарлахвацкага
У калідоры інстытута геалогіі прыбіральшчыца цёця Каця і дворнік Нічыпар абмяркоўвалі работу навуковых супрацоўнікаў. Яны не разумелі, чым тут людзі займаюцца - перабіраюць нейкія косткі і камяні.
Нічыпар расказаў, што прафесар Чарнавус - вельмі разумны чалавек, які піша кнігі і лекцыі чытае. Ён нават паслаў нейкую важную працу ў Маскву. У гэты момант у інстытут прыйшла Вера, маладая супрацоўніца, якая працавала з Чарнавусам.
Неўзабаве з'явіўся Туляга, які быў вельмі ўстрывожаны. Ён расказаў, што на вуліцы нейкі чалавек прыняў яго за былога дзянікінскага палкоўніка Падгаецкага. Туляга вельмі спалохаўся, бо сапраўды быў у той час у Варонежы, хоць і працаваў там настаўнікам.
У гэты час у інстытут прыйшоў дырэктар Гарлахвацкі. Ён адразу пачаў распытваць пра Чарнавуса і яго працу. Даведаўшыся пра выпадак з Тулягам, Гарлахвацкі вырашыў выкарыстаць гэта ў сваіх мэтах.
У манастыр мяне сюды саслалі, на пакаянне. Не апраўдаў давер'я. Не, даражэнькі, рана вы Гарлахвацкага ў манастыр саслалі!.. Я дакажу, на што я здатны...
У інстытут прыйшла жонка Гарлахвацкага Анна Паўлаўна з пакупкамі. Яна папракала мужа, што ў яго няма машыны, як у іншых. Гарлахвацкі вельмі нервова рэагаваў на ўпамінанне пра Кіеў, адкуль яго нядаўна перавялі.
Маслы праклятыя! Што я з вамі рабіць буду? Дажыўся таварыш Гарлахвацкі, няма чаго сказаць! Косткамі абклаўся, палеантолагам стаў.
Акт другі. Паклёп і шантаж
Гарлахвацкі вырашыў ачарніць Чарнавуса. Ён выкарыстаў свайго памагатага Зёлкіна, які пачаў распаўсюджваць чуткі пра тое, што Чарнавус - вораг народа, што ў яго брат за мяжой і што ў яго працах ёсць шкодніцтва.
Тым часам Гарлахвацкі прымусіў запалоханага Тулягу пісаць для яго навуковую працу пра новы від выкапнёвай жывёлы. Туляга спрабаваў пярэчыць, але Гарлахвацкі шантажаваў яго гісторыяй з палкоўнікам Падгаецкім.
Значыць, напішу працу я, а яна будзе лічыцца вашай?.. Гэта зусім не важна, чыёй яна будзе лічыцца. Важна тое, каб гэта праца не прапала для грамадства.
У інстытуце адбылася непрыемная гісторыя з жонкай Зёлкіна Зінай. Анна Паўлаўна застала яе ў кабінеце Гарлахвацкага. Каб выкруціцца, Гарлахвацкі падставіў Тулягу, сказаўшы, што гэта ён быў з Зінай.
Тым часам Чарнавус даведаўся, што яго зняли з выкладання на геафаку і не пусцілі ў друк яго кнігу. Ён не разумеў прычын, але адчуваў, што супраць яго вядзецца нейкая інтрыга. Вера актыўна падтрымлівала Чарнавуса і абяцала дапамагчы высветліць праўду.
Акт трэці. Карціна першая. Выкрыццё Гарлахвацкага
У інстытуце з'явілася аб'ява пра даклад Гарлахвацкага на тэму "Новы від выкапня-жывёліны". Чарнавус і Вера абмяркоўвалі сітуацыю, што склалася. Вера вырашыла з'ездзіць у Маскву, каб высветліць праўду пра працу Чарнавуса.
Плюньце вы на ўсе гэтыя страхі і будзьце савецкім чалавекам... Кажаце, плюнуць на страхі?.. А скажыце, вы былі калі-небудзь дзянікінскім палкоўнікам?
Туляга, які ўсё гэты час пісаў для Гарлахвацкага даклад, нарэшце знайшоў у сабе мужнасць супраціўляцца. Ён расказаў сакратару парткома Левановічу пра махінацыі Гарлахвацкага.
Акт трэці. Карціна другая. Развязка
На вучоным савеце Гарлахвацкі прачытаў даклад пра новы від выкапнёвай жывёлы - "мамантавую свінню". Ён сцвярджаў, што знайшоў костку гэтай жывёлы, якая жыла ў "пензенскім" перыядзе. Чарнавус лёгка выкрыў навуковую неадукаванасць Гарлахвацкага.
Каб выратаваць сітуацыю, Гарлахвацкі паказаў нібыта станоўчы водгук з Масквы ад прафесара Анікеева. Але Вера, якая толькі што вярнулася з Масквы, выкрыла падлог - гэта быў водгук на працу Чарнавуса, які Гарлахвацкі перахапіў.
Гарлахвацкі спрабаваў выкруціцца, абвінавачваючы Чарнавуса і Веру ў сувязях. Але Левановіч ужо меў усе доказы махінацый Гарлахвацкага. Выявілася, што Гарлахвацкага перавялі ў інстытут з Кіева пасля нейкіх непрыемнасцей, і ён атрымаў пасаду па падробленых дакументах.
Няхай жа ведаюць усе свінні — мамантавыя і немамантавыя: калі каторая з іх паспрабуе пакасціць у нашай савецкай навуцы, будзем біць проста па пятачку.
Гарлахвацкі спрабаваў выкруціцца, сказаўшы, што даклад напісаў Туляга. Але Левановіч ужо ведаў усю праўду і абяцаў заўтра больш грунтоўна пагаварыць пра Гарлахвацкага і яго памагатых. Так закончылася кар'ера несумленнага дырэктара.