Адкуль пайшлі паны на Палессі (Якімовіч)
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Сустрэча чорта з панам з Варшавы
Даўным-даўно, калі старыя людзі яшчэ не нарадзіліся, а іх бацькі і дзяды былі малымі, адбылася гэтая гісторыя. Расказвалі яе з пакалення ў пакаленне, і дайшла яна да нашых дзён.
Аднойчы пад вечар густымі палескімі лясамі прабіраўся чорт, які вяртаўся ў сваё балота.
Густымі палескімі лясамі прабіраўся адвячоркам чорт... Быў ён страшэнна хмуры, бо за цэлы доўгі дзень не ўдалося зрабіць людзям ніякай шкоды. А які ж з яго пасля гэтага чорт?
Настрой у яго быў прагны, бо цэлы дзень ён не змог нікому нашкодзіць. Цяпер яму было сорамна паказвацца ў пекла — там яго засмяюць! Ён ішоў і думаў пра свае няўдачы, калі раптам убачыў незвычайную карціну.
Па дарозе імчаўся пан з Варшавы ў шыкоўнай карэце.
Імчыцца дарогаю пан з Варшавы... Вусы ў бакі тарчаць, як у жука-караеда, шапка з трыма рагамі, чобаты чырвоныя, паясы-кутасы залачоныя... Адным словам, на сто сажняў панам пахне!
Палёт над лесам: нараджэнне пановых родаў
Чорт перагарадзіў дарогу і вылупіў вочы ад здзіўлення — ніколі раніш на Палессі ён не бачыў такога пудзіла! Пан разгневаўся і закрычаў на чорта, каб той сыходзіў з дарогі. Ён грозна заварушыў вусамі і выклікаў сваіх гайдукоў.
Але чорт не паварухнуўся з месца і спакойна адказаў, што пан можа аб'ехаць, калі яму трэба. Пан аж пачарнеў ад злосці і загадаў гайдукам усыпаць чорту двадзесць пенць.
Прэч з дарогі, пся крэў! — закрычаў пан на чорта і грозна заварушыў вусамі. Чорт ні з месца. — Аб'едзеш, — кажа, — калі табе трэба. Пан аж пачарнеў ад злосці.
Заляскалі гайдукі бізунамі і кінуліся да чорта. А той пераскочыў цераз іх, ухапіў пана за чуб і панёс над лесам выскаляючыся.
Чорт паляцеў над лесам, трымаючы пана за чуб, і пачаў лупіць ім аб верхавіны дрэў. Кожны раз, калі пан удараўся аб дрэва, адразу ж вырастаў новы пан, названы па назве дрэва.
Ляціць чорт і лупіць панам аб верхавіны дрэў. Дзе аб дуб рэзнуўся панам — там адразу вырас новы пан Дэмбіцкі, а за Дэмбіцкім — Дубіцкі... Аб бярозу грымнуўся — з'явіўся пан Бжэзінскі...
Дзе пан рэзнуўся аб дуб — там вырас пан Дэмбіцкі, а за ім — Дубіцкі. Калі грымнуўся аб бярозу — з'явіўся пан Бжэзінскі, за ім — Бжэзоўскі, а потым — Беразоўскі. Паны растлі як грыбы. Аб сасну шаргануўся — вырас пан Сасноўскі, аб граб — Грабоўскі, аб елку — Ельскі, аб вярбу — Вярбіцкі, аб ясень — Ясінскі, аб асіну — Асінскі.
Гойсаў чорт з панам, гойсаў, аж сам змарыўся. Калі паглядзеў на пана, убачыў, що ад яго засталіся толькі адны вантробы — чыста схвастаў яго чорт.
Растрос вантроб і зяўленне дробных пановаў
Гойсаў, гойсаў чорт з панам, аж змарыўся. Паглядзеў, а ад пана адны вантробы засталіся: чыста схвастаў яго! «Што ж з імі рабіць? — думае чорт. — Не несці ж іх у пекла?»
Чорт задумаўся, што ж яму рабіць з панскімі вантробамі. Несці іх у пекла не было сэнсу. Тады ён узяў і растрос панскія вантробы па зямлі. І ад іх пайшлі расці дробныя паны і паўпанкі.
Узяў і растрос панскія вантробы па зямлі. І ад іх пайшлі расці дробныя паны і паўпанкі. Так развяліся паны на Палессі — сам чорт пасеяў іх на пакуту людзям.
Так і развяліся паны на Палессі — сам чорт пасеяў іх на пакуту людзям. Гэта была помста чорта за тое, што ён не змог у той дзень нашкодзіць людзям іншым спосабам. І з тых часоў пайшлі на Палессі розныя паны — вялікія і дробныя, усе з прозвішчамі ад дрэў, і ўсе яны прыносілі людзям толькі бяду і пакуты.
Такім чынам народная казка тлумачыла паходжанне шляхецкіх родаў на Палессі і іх прозвішчаў, звязаных з назвамі дрэў. Людзі верылі, що ўсе гэтыя паны з'явіліся не проста так, а з-за чортавай помсты, і таму яны прыносілі толькі ліха простаму люду.