Брама неўміручасці (Крапіва)
Кароткае змест
Беларусь, другая палова XX стагоддзя. Вучоны-герантолаг Барыс Дабрыян адкрыў закон неўміручасці, эксперыментальна даказаўшы магчымасць бясконца падоўжыць жыццё. У сваёй лабараторыі ён прадэманстраваў неўміручага пацука, што выклікала ажыятаж у грамадстве.
Адкрыццё выклікала дастаткова праблем: метад быў дарагі і недаступны ўсім людзям. Па краіне пачаліся чаргі жадаючых трапіць у лік бессмяротных. Да Дабрыяна звярталіся розныя людзі — ад былога начальніка базы і фальшывых генералаў да простай калгасніцы. Але ўсімнаконт неўміручасці прыходзілася адмаўляць, паколькі рэурсы і эканамічныя магчымасці былі вельмі абмежаваныя. Паўсталі маральныя пытанні аб тым, як вызначаць, хто з людзей варты бясконцага жыцця. Тым часам малодшы навуковы супрацоўнік Наташа, моцна закаханая ў Дабрыяна, прапанавала яму стаць яго «вечнай» спадарожніцай, але атрымала адмову.
На навуковай нарадзе генетык выступіў супраць ідэі аб бясконцым жыцці, аргументуючы, што вечнае жыццё аднаго чалавека супярэчыць эвалюцыі і абнаўленню чалавечага роду. Ён сцвердзіў:
Няхай жыве смерць!.. Так! Няхай жыве смерць! Смерць — гэта неабходная ўмова вечнага абнаўлення. Не забівайце смерць. Няхай яна жыве.
Пасля многага хвалявання, Наташа вырашыла, што неўміручасць небяспечная для грамадства і правакуюча абвясціла калегам, што пацук памёр, а досвед — падман. Дабрыян быў знішчаны маральна і прафесійна. Але сам-насам Наташа паказала вучонаму, што яго пацук на самой справе жывы, патлумачыўшы, што рабіла гэта, каб абараніць яго ад грамадства і ад маральных праблем. Яна прапанавала Дабрыяну працягваць навуковыя доследы ціха і спакойна, пакінуўшы вырашэнне складанай сацыяльнай праблемы грамадству.
Падрабязны пераказ па карцінах
Падзел на карціны адпавядае арыгіналу, назвы карцін і іх падзел на часткі - рэдактарскія.
Карціна 1. Аб'яўленне закону неўміручасці
Дабрыян абвяшчае адкрыццё неўміручасці
У лабараторыі Дабрыян сядзеў у крэсле, перажываючы момант шчасця ад здзейсненай мары. Калі ўвайшла Наташа, ён выйшаў да публікі і абвясціў, што зрабіў вялікае адкрыццё – закон неўміручасці. Ён растлумачыў, што людзі заўсёды імкнуліся пераадолець смерць, і цяпер гэта стала магчымым.
Неўміручасць! Хто аб ёй не марыў! З таго часу, як чалавек стаў чалавекам, ён не можа прымірыцца са смерцю. Таму ён выдумаў сабе неўміручасць душы, якую прапаведуюць амаль усе рэлігіі.
Навукоўцы абмяркоўваюць маральныя і практычныя наступствы
Дабрыян паказаў доказ свайго адкрыцця – неўміручага пацука, які пражыў ужо чатыры пацучыныя вякі і застаўся маладым і здаровым. Ён растлумачыў, што ўдалося наладзіць справядлівы абмен у арганізме, дзякуючы чаму клеткі не старэюць. Сярод прысутных разгарнулася дыскусія.
Абадоўскі выказаў занепакоенасць наконт эвалюцыі віду пры неўміручасці індывідуумаў. Бабровіч, як эканаміст, падлічыў, што пры неўміручасці насельніцтва за сто гадоў вырасце да двух мільярдаў, што выкліча праблемы з рэсурсамі. Кудрыцкая разважала пра змены ў маралі і этыцы ў неўміручым грамадстве.
Усім нам стала ясна — гэта з лічбамі ў руках даказваў Павел Антонавіч, — што неўміручасці на ўсіх не хопіць. I тут паўстае самая цяжкая праблема: як дзяліць людзей на ўміручых і неўміручых?
Адамейка выказаў занепакоенасць, што з-за свайго ўзросту ён не зможа стаць неўміручым. Змітрук прапанаваў стварыць Камітэт па справах неўміручасці, які будзе вырашаць, хто варты вечнага жыцця. Дабрыян пагадзіўся, што неўміручасць павінны атрымаць толькі годныя людзі.
Карціна 2. Просьбы аб неўміручасці
Ранішнія званкі і прапанова Наташы
Раніцай у кватэры Дабрыяна бесперапынна званіў тэлефон. Марына Сяргееўна, яго жонка, прымала званкі, але Дабрыян быў стомлены. Сярод тых, хто званіў, быў нават генерал, які патрабаваў неўміручасці. Марына Сяргееўна пачала разважаць пра вечнасць і пра тое, чым яна будзе займацца вечна.
Падумаць страшна… Вечнасць… Гэта як бяскрайні акіян… Плывеш, плывеш, а канца няма… I ніколі, ніколі не будзе... А што, калі надакучыць плысці? Так абрыдае, што не вытрымаць.
Пазней прыйшла Наташа і зрабіла Дабрыяну нечаканую прапанову – стаць яго вечным спадарожнікам. Яна даказвала, што Марына Сяргееўна ўжо не зможа стаць неўміручай з-за ўзросту, а ён мог бы даць чалавецтву таленавітых нашчадкаў. Дабрыян адмовіўся, спасылаючыся на маральныя прынцыпы і адказнасць перад жонкай.
Наведвальнікі патрабуюць прывілея неўміручасці
Пасля Наташы да Дабрыяна прыйшоў Караўкін, загадчык базы, які прапанаваў забяспечваць неўміручых харчаваннем у абмен на неўміручасць для сябе і сваіх сваякоў. Дабрыян адмовіў яму, напісаўшы на яго заяве рэзалюцыю "Пайшоў к чортавай мацеры". Караўкін пайшоў з пагрозамі.
Марына Сяргееўна заўважыла, што каля іх дома сабраўся натоўп. Высветлілася, што па радыё абвясцілі пра адкрыццё неўміручасці, і людзі прыйшлі патрабаваць яе для сябе. Дабрыян вымушаны быў выйсці на балкон, каб звярнуцца да людзей.
Дабрыян разумеў, што не можа абяцаць неўміручасць усім, бо гэта немагчыма, і не хацеў падзяляць людзей на вартых і нявартых. Ён апынуўся ў складанай маральнай сітуацыі, калі яго адкрыццё, замест шчасця, прынесла людзям новыя праблемы і падзяліла грамадства.
Дык вось, ён хоча жыць і ніколі не паміраць. А хто ж яму не дае? А не дае яму, адкажаце вы, закон прыроды, паводле якога ўсё жывое павінна памерці. Усё — ад хларэлы да секвоі, ад чарвяка да акадэміка.
Дабрыян адчуваў адказнасць за наступствы свайго адкрыцця. Ён разумеў, што неўміручасць стане прычынай новых сацыяльных канфліктаў, але не мог адмовіцца ад свайго навуковага дасягнення. Яго турбавала, што людзі пачалі ўспрымаць яго як таго, хто вырашае, каму жыць вечна, а каму памерці.
Карціна 3. Грамадская рэакцыя на неўміручасць
На невялікай пляцоўцы каля паліклінікі сабралася чарга людзей з бутэлечкамі і слоікамі для аналізаў. З рэпрадуктара гучала аб'ява, што для атрымання неўміручасці патрэбны не толькі чыстыя аналізы, але і чыстае сумленне, а таксама характарыстыкі з месца працы.
У чарзе стаялі розныя людзі, сярод якіх былі і тыя, хто спрабаваў схітраваць. Васюк прадаваў "мачу для аналізу", а Торгала і Застрамілава абмяркоўвалі свае шанцы на неўміручасць і магчымасць выкарыстаць свае сувязі. Людзі былі гатовыя на ўсё, каб трапіць у лік неўміручых.
Карціна 4. Камітэт фарміруецца і праўда выходзіць наверх
Заяўнікі, сумоўі і замежная зацікаўленасць
У прыёмнай Дабрыяна Генка і Антаніна Васільеўна, сакратарка, абмяркоўвалі, як неўміручасць падзяліла людзей. Генка расказаў пра пару закаханых, дзе яна трапіла ў неўміручыя, а ён – не, і яны падалі заяву, каб быць разам, нават калі гэта азначае адмову ад неўміручасці.
Тым часам у кабінеце Дабрыяна з'явіліся Дажывалаў, Караўкін, Торгала і Застрамілава, якія прыйшлі даведацца пра вынікі сваіх заяў на неўміручасць. Дабрыян запытаў іх картачкі і, прачытаўшы іх, выявіў, што ўсе яны маюць заганы: Караўкін – карупцыянер, Застрамілава паклёпнічала на людзей, Дажывалаў хлусіў пра сваё званне, а Торгала падаў фальшывыя аналізы.
Пасля іх сыходу Наташа, якая чакала ў прыёмнай, пачула, як яны абмяркоўваюць магчымасць знішчыць неўміручага пацука, каб ніхто не атрымаў неўміручасць. Яна была ўзрушана іх жорсткасцю і эгаізмам.
Затым да Дабрыяна прыйшлі Мякішава і Сідаровіч ад прафсаюзнай арганізацыі. Яны павіншавалі яго з адкрыццём і пачалі прасіць павялічыць ліміт на неўміручых. Сідаровіч, аднак, расказаў, што неўміручасць ужо падзяліла людзей і стварыла напружанасць у калектыве.
Падзяліла неўміручасць людзей, Барыс Пятровіч. Нас, так званых неўміручых, жменька, а іх жа вунь колькі. Ды і крыўда ім вялікая. Каторы больш свядомы, віду не паказвае, а ўсё роўна няма ранейшай цеплыні.
Сідаровіч прызнаўся, што адчувае сябе няёмка перад тымі, хто не трапіў у неўміручыя, і вырашыў адмовіцца ад неўміручасці. Дабрыян адзначыў, што гэта не вырашае праблему, бо большасць людзей усё роўна будуць імкнуцца да неўміручасці.
Пасля іх прыйшоў Скараспей, які спрабаваў выдаць сябе за старога сябра Дабрыяна, хоць на самай справе яны ледзь былі знаёмыя. Ён разлічваў атрымаць неўміручасць па знаёмстве, але Дабрыян адмовіў яму, сказаўшы, што ўсе павінны праходзіць агульную працэдуру.
Наступным наведвальнікам быў замежны карэспандэнт Гары Болдвін, які спрабаваў купіць ліцэнзію на неўміручасць. Ён прапанаваў Дабрыяну мільёны долараў і апісваў, як у капіталістычным свеце неўміручасць будзе прадавацца за грошы: "Няма долар, няма неўміручасць". Дабрыян адмовіўся прадаваць сваё адкрыццё.
Апошняй наведвальніцай была калгасніца Алена Максімаўна, якая прыйшла з незвычайнай просьбай – зрабіць яе карову неўміручай. Яна шчыра не разумела, чаму нельга зрабіць неўміручай карову, калі можна зрабіць неўміручымі пацука і чалавека. Дабрыян адмовіў ёй, растлумачыўшы, што спачатку трэба разабрацца з людзьмі.
Містыфікацыя з неўміручым пацуком раскрываецца
Наташа прыйшла да Дабрыяна і выказала сваё занепакоенне тым, што адбываецца. Яна папярэдзіла, што яго могуць забіць тыя, хто не атрымаў неўміручасць. Дабрыян адказаў, што гатовы рызыкаваць дзеля навукі.
Я даў людзям неўміручасць. Няхай яны самі падумаюць, як ёю распарадзіцца... Што зробіш. Такая мая доля... Дзеля навукі людзі на кастрах гарэлі. А ідэя іх жыла. I перамагала.
Тым часам у кабінеце Дабрыяна сабраліся навукоўцы для абмеркавання праблем, звязаных з неўміручасцю. Абадоўскі выказаў думку, што неўміручасць індывідуумаў пагражае абнаўленню віду і будучыні чалавецтва. Ён заклікаў не забіваць смерць, бо яна з'яўляецца неабходнай умовай вечнага абнаўлення.
Выходзіць, Барыс Пятровіч, што вы ўмярцвілі смерць, а мы павінны ўмярцвіць жыццё, будучыню чалавецтва... Не трэба забіваць смерць — вось што я хачу сказаць. Усё жывое памірае, і ўсё аднаўляецца для новага жыцця.
Варакса таксама выказаў занепакоенасць тым, што неўміручасць падзяліла людзей на лепшых і горшых, што з'яўляецца несправядлівым і амаральным. Ён лічыў, што такі падзел парушае сацыяльную гармонію і стварае новыя канфлікты.
У самы разгар дыскусіі ўвайшла Наташа і паклала на стол мёртвага пацука, абвясціўшы, што ён здох. Усе былі ашаломлены. Наташа сцвярджала, што яна мяняла пацукоў, калі яны паміралі, і што ніякай неўміручасці не існуе.
Пацук здох... Вось і ўся неўміручасць. Дзве дзюркі ў носе і сканчылася, як той казаў. I зноў мы ўсе роўныя. I ніхто нас не дзеліць на вечных і абязвечаных... А шкада расставацца з залатой марай.
Усе прысутныя былі ўзрушаны гэтай навіной. Адамейка выказаў палёгку, што цяпер усе зноў роўныя. Бабровіч адчуў палёгку, што яму больш не трэба падлічваць мільярды неўміручых. Кудрыцкая выказала шкадаванне, што прыйшлося развітацца з марай пра неўміручасць.
Калі ўсе разышліся, Наташа вярнулася да Дабрыяна з клеткай, у якой быў жывы пацук. Яна прызналася, што падмяніла пацукоў, каб выратаваць Дабрыяна ад праблем, якія стварыла яго адкрыццё. Мёртвы пацук быў іншым, а сапраўдны неўміручы пацук застаўся жывым.
Дабрыян быў узрушаны і абураны тым, што Наташа падарвала яго навуковы аўтарытэт. Яна ж сцвярджала, што выратавала яго ад небяспекі і прапанавала сябе ў якасці аб'екта для далейшых доследаў. Наташа лічыла, што людзі павінны мець час падумаць, што рабіць з неўміручасцю, перш чым яна стане рэальнасцю для ўсіх.
Вось жыў, працаваў і ні аб чым не думаў. А цяпер такое адчуванне, нібы мяне да кары смерцю прысудзілі... Бачыце, чалавек я ўжо немалады, залозамі асабліва пахваліцца не магу. А новых жа вы мне не ўставіце.
Такім чынам, п'еса заканчваецца маральнай дылемай: ці варта даваць людзям неўміручасць, калі яна выклікае столькі праблем і падзелаў у грамадстве? Наташа вырашыла гэтую праблему па-свойму, схаваўшы праўду пра неўміручасць, каб даць людзям час падумаць і падрыхтавацца да такога важнага адкрыцця.