Былі ў мяне мядзведзі (Караткевіч)
Кароткае зместавае пераказванне
Беларусь, пачатак 1940-х гадоў. Апавядальнік Сяргей, сын ляснічага, з дзяцінства вельмі любіў жывёл і шмат часу праводзіў у лесе.
Аднойчы паляўнічыя прынеслі Сяргею маленькага медзведзяняці, якога назвалі Бурыкам. Хлопчык малаком выгадаваў звера, і яны сталі вельмі блізкімі сябрамі.
Аднойчы Сяргея ледзь не затаптаў шалёны бугай Гром, але Бурык уратаваў хлопчыка: «Бурык адвесіў цяжкай лапай удар па загорбку пачвары і раздзёр яго... Ён урэшце заўважыў мядзведзя, зразумеў, з кім мае справу, адчуўшы ненавісны і страшны, дзікі, звярыны, лясны пах.»
Бурык адвесіў цяжкай лапай удар па загорбку пачвары і раздзёр яго... Ён урэшце заўважыў мядзведзя, зразумеў, з кім мае справу, адчуўшы ненавісны і страшны, дзікі, звярыны, лясны пах.
Час ішоў, і Бурык стаў дарослым мядзведзем. Каб вярнуць яму свабоду, яго адвезлі ў лес. Прыйшла вайна, сям'я пайшла ў партызаны, а Сяргей верыў, што Бурык жывы. Праз гады, ужо мастаком-анімалістам, Сяргей узяў другога мядзведзя, Тупа. Але таго пазней застрэлілі людзі. Апавядальнік застаўся з успамінамі, сумам і перакананнем, што ўсё жывое імкнецца да свабоды.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на часткі – умоўны.
Сям'я ляснічых і шлях мастака-анімаліста
Апавядальнік паходзіў з сям'і ляснічых, дзе некалькі пакаленняў былі звязаны з лесам і навукай аб ім. Бацька, дзед, прадзед і ўсе дзядзькі з бацькавага боку працавалі ляснічымі ці лесаводамі. Стварылася сапраўдная лясная дынастыя, да якой належалі ўсе, акрамя самога апавядальніка.
З гэтай дынастыі адзін я, на гаротнае засмучэнне бацькі і дзеда, выявіўся вырадкам. Стаў мастаком-анімалістам. Тым, хто малюе звяроў... звяры — гэта таксама лес, што я аддаю перавагу замалёўкам у лесе, а не ў звярынцы.
Дом, поўны жывёлін
Праз спецыфіку сваёй прафесіі дом апавядальніка заўсёды быў напоўнены рознымі жывёламі. Пад ложкам жылі вожыкі, чарапахі і марскія свінкі. На падаконніках стаялі акварыумы з рыбкамі, за якімі паляваў сіямскі кот. У доме заўсёды было некалькі сабак, а часам жылі ваўчаняты, лісы, фенек і нават шчанюк чыты.
Справа ў тым, што з-за спецыфікі гэтай справы дом мой вечна быў поўны рознымі жывёлінамі... Не было толькі таго няшчасця, якое здарылася з нямецкім пісьменнікам Бёлем: у маёй ваннай ніколі не жыў бегемоцік.
З'яўленне Бурыка
Зімой 1940 года палясоўшчык з Румеля прынёс у дом ляснічага малое медзведзянятка. Яго маці была забіта паляўнічымі, а малога аддалі бацьку апавядальніка. Бацька быў незадаволены такім "лясным разбоем", але пагадзіўся ўзяць малога.
Медзведзянятка было зусім маленькае, велічынёй з рукавічку. Маці пачала карміць яго малаком, спачатку з пальца, а потым праз спрынцоўку. Малы хутка рос і набіраў сілу. Ён спаў у пакоі хлопчыка, часта забіраўся да яго ў ложак, калі пачынаў сумаваць.
Выхаванне і навучанне мядзведзя
Бурык хутка рос і асвойваўся ў доме. Ён меў звычку караскацца на аконныя занавескі, сцягваць сурвэтку са стала, рваць сшыткі. Гэта прымусіла хлопчыка прывучыцца да акуратнасці і не раскідваць рэчы. Аднойчы мядзведзь забраўся ў камору, перакуліў банку з мёдам і высыпаў на сябе муку. Бацька не стаў караць яго, разумеючы, што для мядзведзя мёд - гэта вышэй за дысцыпліну.
Летам хлопчык пачаў браць Бурыка з сабой у лес. Спачатку той баяўся, але паступова прывыкаў. Стары Марка спецыяльна паказваў мядзведзю, як знаходзіць ежу ў лесе: адкідваў калоды, даставаў чарвякоў і лічынак. Праз месяц Бурык сам паспрабаваў адцягнуць калоду.
Аднойчы Марка выкупаў мядзведзя ў рэчцы, а потым падвабіў яго цукрам да мурашніка. Паклаў цукар на ягоную макушку, і мурашкі аблеплі мядзведзя. Бурык пачаў злізваць іх разам з цукрам. Праз некаторы час ён ужо сам знаходзіў мурашнікі і здабываў з іх ежу, слініў лапу і аблізваў яе.
Марка навучыў і хлопчыка здабываць "мурашынае піва" - кіслы, прыемны напой з мурашак. Трэба было ўзяць арэхавую віцу, паслініць яе, пакласці на мурашнік, а потым аблізваць. Так яны сядзелі ўтрох ля мурашніка - два чалавекі і мядзведзь.
З надыходам восені Бурык стаў вялы і сонны. Ён пачаў рыхтавацца да зімовай спячкі. За хатай ляжала яліна-выварацень, і мядзведзь зрабіў пад яе каранямі бярлог. Бацька загадаў сыну кожны дзень насіць туды сухую лістоту. Калі выпаў першы снег, Бурык канчаткова лёг у спячку.
Я не бачыў, як ён устаў. Толькі разрыты лаз — пуста глядзеў. На ўсход, як заўсёды ў мядзведзяў. Бацька супакоіў, што ён не ўцячэ, што гэта ён проста пайшоў пагрызці крушынавай кары ці яшчэ чагосьці...
Выратаванне ад быка Грома
Вясной, калі снег амаль сышоў, Бурык прачнуўся. Ён выглядаў худым, з праваленымі бакамі, але хутка пачаў папраўляцца. Мядзведзь часта знікаў у лесе на дзень ці два, але заўсёды вяртаўся дадому. Ён вельмі прывязаўся да хлопчыка і нават праводзіў яго да школы.
Калі я адыходзіў, Бурык звычайна ляжаў, безнадзейна паклаўшы галаву на лапы. Я аглядаўся, бачыў яго, наш двор, пасыпаны жвірам, бэльку, што падпірала сцяну лядаштай пуні, і матку, якая стаяла на ганку...
Аднойчы Бурыку ўдалося сцягнуць з сябе нашыйнік і ён пабег даганяць хлопчыка, які ішоў у школу. У той жа дзень з ноздраў выкруціў кальцо саўгасны бугай Гром. Ён паспеў перакінуць на рагах пастуха і цяпер бег, матляючы галавой.
Я не ведаў, што ў той дзень удалося вызваліцца не толькі аднаму Бурыку, што ў той дзень выкруціў з ноздраў кальцо яшчэ й саўгасны бугай Гром. Проста выпаў вінт, яно распалася на два паўмесяцы...
Хлопчык апынуўся на адкрытай мясцовасці, калі ўбачыў, як на яго імчыць раз'юшаны бык. Уцякаць не было куды. Бугай спыніўся, убачыўшы хлопчыка, і пачаў рыць капытамі зямлю, рыхтуючыся да нападу. Калі Гром кінуўся на хлопчыка, Бурык з нечаканай хуткасцю атакаваў быка збоку і раздзёр яму загорбак.
Бык адступіў, дрыжучы ад нянавісці і жаху. Тым часам падскакалі коннікі на чале з Алікам, траюрадным братам апавядальніка. Яны накінулі на рогі быка вяроўкі і павялі яго. Бурык ішоў ззаду, як канваір, і давёў усю кампанію да кузні, дзе Грому зноў укруцілі кальцо.
Развітанне з Бурыкам
Пасля выпадку з быком стала зразумела, што Бурыка трэба адпусціць у лес. Мядзведзь падрос і мог стаць небяспечным. Маці не хацела развітвацца з ім і адкладвала гэты момант.
Маці дазволіла адвесці мядзведзя толькі ў нядзелю, усе тры дні адкормлівала яго, як кабана, і калі мы вялі Бурыка ў машыну... цалавала яго ў морду і плакала... Звера завялі па сходцах у кузаў.
Бурыка адвезлі за пяцьдзесят кіламетраў, у самы глухі кут лесу, дзе часта сустракаліся мядзведзі. Спачатку ён імкнуўся ісці за людзьмі, але пахі першабытнага лесу перамагалі. Бацька і Марка далі некалькі стрэлаў у паветра, і мядзведзь пабег у лес.
Хлопчык суцяшаў сябе думкай, што ў лесе Бурыку будзе добра - там будуць суніцы і чарніцы, маліны і жалуды, а галоўнае - свабода. Праз некалькі тыдняў пачалася вайна, і адзіным суцяшэннем было тое, што мядзведзь цяпер напэўна не пойдзе да дарог, над якімі праносяцца самалёты і гудуць танкі.
Сустрэча ў лесе падчас вайны
На другім тыдні вайны сям'я апавядальніка пайшла ў лес. Хлопчык стаў сувязным у партызанскім атрадзе. Восенню 1942 года ён з дзедам Маркам прабіраліся лясамі на сувязь. Яны былі апрануты як старац з павадыром, каб не выклікаць падазрэнняў.
Калі яны падыходзілі да яра ў вярхоўях Водры, Марка раптам спыніў хлопчыка. На тым беразе яра яны ўбачылі магутнага бурага мядзведзя, які адвальваў тоўстую, зялёную ад моху калоду. Калі мядзведзь сеў і пачаў есці, хлопчык заўважыў на ім белы ажаролак і ціха паклікаў: "Бурык! Бурчынька!"
Мядзведзь насцеражыўся і пачаў прынюхвацца. Ён выдаў крактанне, падобнае на мурканне, але не заўважыў людзей, бо вецер веяў ад яго да іх. Паступова ён супакоіўся і павольна пайшоў у нетры лесу.
Другі мядзведзь – Туп
Мінула вайна. Апавядальнік скончыў мастацкі інстытут і стаў вядомым мастаком-анімалістам. Праз шмат гадоў яго запрасілі працаваць мастаком на фільм "Гісторыя аднаго мядзведзя". Там ён пазнаёміўся з мядзведзем Тупам і яго сястрой Тапай, якія здымаліся ў фільме.
Туп быў рахманы і пяшчотны, у адрозненне ад сваёй сварлівай сястры. Яму дазвалялі лізаць мёд, забірацца ў гарачыя дні ў рэфрыжэратар і храбусцець там лёдам. Калі здымкі скончыліся, яго аддалі на станцыю юных натуралістаў, дзе былі прасторныя пакоі, вялікі парк і дзеці, якіх ён любіў.
Праз пару месяцаў апавядальнік прыйшоў на студыю і ўбачыў у куце павільёна вузкую і вельмі нізкую клетку, у якой, на тоўстым пласце гною, ляжаў сціснуты з усіх бакоў, страшэнна брудны Туп. Аказалася, што нейкія дзеці пачалі дражніць мядзведзя, і ён злёгку цапнуў аднаго з іх. Пасля гэтага яго вярнулі на студыю, дзе ён ужо месяц чакаў, пакуль вырашыцца яго лёс.
Апавядальнік вырашыў забраць Тупа да сябе. Ён вывеў яго са студыі, прывёз дадому, выкупаў і накарміў. Мядзведзь пражыў у яго кватэры два з паловай месяцы. Ён любіў качацца ў снезе, купацца ў ванне і спаць ля батарэі. Часам клаўся да гаспадара ў ногі і ўпарта не хацеў злазіць з тахты.
Спачатку ў Тупа былі канфлікты з маўрскай мартышкай Лявонькам, якая жыла ў кватэры. Але пасля таго, як мядзведзь рыкнуў на яе, малпа стала паводзіць сябе падхалімска і нават перабірала яму поўсць.
Лёс Тупа
На пачатку мая нарэшце выйшла згода наконт "маёмасці", і апавядальнік завёз Тупа ў запаведнік. Праз год да яго прыйшоў знаёмы, які паведаміў, што Тупа застрэлілі. Нібыта спачатку ён выйшаў на дзяцей, якія збіралі маліну, і гуляў з дзяўчынкай. Тады яго "даравалі". Але потым здарыўся канфлікт з нейкай замежнай дэлегацыяй, і мядзведзя забілі.
Пазней аператар, з якім апавядальнік разам выратоўваў Тупа, сказаў, што гэта няпраўда, і мядзведзь жывы. Але апавядальнік баяўся паверыць у гэта, думаючы, што сябар проста хацеў яго суцешыць.
Роздум пра свабоду
Апавядальнік часта сніў, як малады мядзведзь ідзе лесам, выварочваючы калоды, і як выходзіць яму насустрач сівы патрыярх - той першы мядзведзь Бурык. Яны сядаюць ля мурашніка, і побач з імі сядаюць бацька, дзед Марка і сам апавядальнік. І ўсе яны жывыя, сядзяць за адным сталом, і ападае на іх лістота.
І менавіта таму мне ўсё цяжэй і цяжэй робіцца адбіраць у жывёл свабоду — адзінае, дзеля чаго існуе ўсё чыста жывое на зямлі.