Ваўчыная яма (Быкаў)
Кароткі змест
Беларусь, эпоха пасьля чарнобыльскай катастрофы. У радыяцыйнай зоне хаваўся Салдат — малады хлопец, дэзэрцір з войска.
Аслабелы ад голаду, ён сустрэўся з Бамжом — былым афіцэрам-нампатэхам. Разам яны спрабавалі выжываць, лавілі жабаў і рыбачылі ў атручанай радыяцыяй зоне. Бамж баяўся радыяцыі, але лічыў сябе загартаваным гарэлкай.
Аднойчы Салдат выправіўся на раней наведаны хутар за агнём і харчам. Прыйшоўшы, ён убачыў разбураны падворак старога хутаранца, разграбленага бандытамі. Перадаўшы хлопцу трохі бульбы ды хлеба, стары даў яму крэмень для распальвання агню. Па дарозе назад Салдат сустрэўся з знясіленым воўкам, які ледзь не паміраў ад радыяцыі.
Вярнуўшыся, ён знайшоў Бамжа мёртвым — яго забіла радыяцыя. Хлопец у роспачы паспрабаваў есці, але пачаліся невыносныя ваніты з крывёй. Адчуваючы хуткую смерць, ён пайшоў шукаць выйсце з зоны, але сілы канчаліся.
Нашто ж усё так атрымалася, чаму? — гучала ў ім недаўменнае пытаньне. Усё тое ж пытаньне без адказу. Хто загубіў ягонае жыцьцё? І чаму?
Цяжка дыхаючы, Салдат адчайна рухаўся наперад, намагаючыся дайсці да броду, каб уратавацца. Але цемра апускалася ўсё ніжэй, заглушаючы апошнія сілы, — і юнак, пакінуты і забыты, разумеў, што не выберацца з гэтай страшнай атамнай пасткі. Яго жыццё крыху магло змяніцца, але памылкі і акалічнасці прывялі яго ў гэтую жорсткую пастку, з якой ужо не было выйсця.
Падрабязны пераказ
Падзел на часткі – рэдактарскі.
Дэзэрцір у зоне
У хваёвым лесе, недалёка ад Чарнобыльскай зоны, блукаў малады хлопец у зашмальцаваным салдацкім бушлаце і зімовай шапцы. Ён асцярожна рухаўся сярод дрэў, часта спыняўся і азіраўся. Гэта быў дэзерцір з арміі, які ўцёк пасля таго, як забіў сяржанта Дробышава.
Салдат успамінаў, як у вайсковай часці над ім здзекваліся старшыя па званні. Аднойчы ноччу яго выклікалі ў капцёрку, дзе прапаршчык Зяленка, радыст Падабед і сяржант Дробышаў яго згвалтавалі. Пасля гэтага салдат дастаў фінку з-пад матраца Дробышава і забіў яго, калі той спаў. Потым уцёк з часці.
Во трапіў у ваўчыную яму. Колькі куды ні скачы — ня выскачыш.
Сустрэча з бамжом і пошукі ежы
Блукаючы па лесе, салдат шукаў ежу. Ён спрабаваў знайсці грыбы ці птушыныя гнёзды з яйкамі, але беспаспяхова. Выйшаўшы да ракі, ён заўважыў дым ад вогнішча і чалавека, які лавіў рыбу. Гэта быў бамж, былы афіцэр, які таксама хаваўся ў зоне.
Бамж дазволіў салдату паспрабаваць злавіць рыбу. Хлопцу пашанцавала, і ён выцягнуў некалькі падлешчыкаў. Яны разам засмажылі рыбу на вогнішчы і паелі. Бамж расказаў, што раней служыў у ракетных войсках, быў афіцэрам, але пасля звальнення пачаў піць і стаў бамжом.
Салдат і бамж пачалі жыць разам каля ракі. Яны лавілі рыбу, падтрымлівалі агонь у вогнішчы і разважалі пра жыццё. Бамж сцвярджаў, што радыяцыя яго не бярэ, бо ён "загартаваны арганізм". Ён часта гаварыў пра сваё мінулае, пра службу ў арміі і пра тое, як страціў сям'ю.
Во даў Бог чалавеку розум — на ўласную згубу.
Калі рыба перастала клявацца, яны пачалі лавіць жаб у балоце і смажыць іх на вогнішчы. Салдат з цяжкасцю пераадольваў гідлівасць, але голад быў мацнейшы. Бамж жартаваў, што французы лічаць жаб далікатэсам, і што ў жабах, магчыма, менш радыяцыі, чым у рыбе.
Але маманты ня самі сябе пагубілі, а нейкія аб'ектыўныя перамены ў сьвеце. А чалавек? Сам — сябе.
Нечаканая госця
Аднойчы, калі салдат пайшоў у лес па дровы, да іх вогнішча падышла незнаёмая жанчына ў джынсавай куртцы і вязанай шапачцы. Калі салдат вярнуўся, яна ўжо сядзела каля агню і падкладвала галінкі, каб агонь не патух.
Жанчына была цікаўная і задавала шмат пытанняў. Салдат адказваў неахвотна, але бамж ахвотна ўступіў у размову. Жанчына прадставілася як Жаржэта і расказала, што ўцякае ад "кілера", які нібыта паляваў на яе з-за грошай. Яна паказала рану на скроні, якую нібыта атрымала ад кулі.
Калі бамж пайшоў лавіць жаб, жанчына прапанавала салдату пакурыць "траўкі". Ён адмовіўся, але бамж, вярнуўшыся, з задавальненнем прыняў прапанову. Яны смажылі жаб, елі іх і размаўлялі. Пазней бамж і жанчына адышлі ў лес.
Раніцай жанчына падышла да салдата, які драмаў каля вогнішча, і спрабавала заляцацца да яго. Калі ён адмовіўся, яна раззлавалася і сказала, што хацела "наградзіць" яго СНІДам, каб адпомсціць мужчынам. Потым прызналася, што схлусіла і пра кілера, і пра СНІД, і пайшла ў бок украінскай мяжы.
Бамж, які прачнуўся пазней, абыякава паставіўся да сыходу жанчыны, сказаўшы толькі, што "на Ўкраіне наркота дзешавей". Салдат не стаў распытваць, што адбылося паміж імі ў лесе, а бамж не распавядаў.
Барацьба за агонь
Праз некалькі дзён пайшоў моцны дождж, які патушыў іх вогнішча. Гэта была сапраўдная катастрофа, бо без агню яны не маглі гатаваць ежу. Запалак у іх не было, а жабаў, якіх яны лавілі ў балоце, нельга было есці сырымі.
Бамж пачаў скардзіцца на боль у грудзях. Ён ужо не быў такім упэўненым у сваёй "загартаванасці" і прызнаўся, што адчувае сябе дрэнна. Яны спрабавалі знайсці сухія дровы, але пасля дажджу ўсё было мокрае.
Яна -паскудная сука, падбіраецца на каціных лапках, а хапае, як тыгра.
Ноч яны правялі пад хвояй на абрыве, спрабуючы сагрэцца адзін ад аднаго. Раніцай бамж папрасіў салдата схадзіць на хутар за агнём, а калі магчыма, то і за гарэлкай. Ён адчуваў, што яму становіцца ўсё горш, і спадзяваўся, што алкаголь дапаможа.
Вандроўка салдата на хутар
Салдат вырашыў пайсці на хутар, дзе раней ужо знаходзіў прытулак у дзеда Карпа. Ён ішоў праз лес, перайшоў раку і выйшаў да хутара. Па дарозе ён убачыў участак мёртвага лесу, дзе ўсе хвоі былі рыжыя і засохлыя - відавочна, ад радыяцыі.
На хутары салдат знайшоў дзеда ў прыгнечаным стане. Аказалася, што нядаўна на хутар наведаліся рабаўнікі, якія забралі ўсю жывёлу, запасы харчу і нават застрэлілі сабаку. Дзед быў упэўнены, што гэта зрабілі з ведама міліцыі, бо "яны ўсе ў хаўрусе".
Дзед даў салдату вядро бульбы, кавалак хлеба і "кацюшу" - прыстасаванне для здабывання агню з крэменя і напільніка. Ён расказаў, што жыве тут, нягледзячы на радыяцыю, бо нарэшце адчуў сябе гаспадаром на сваёй зямлі. "Раней усё было задарма. А тут, што зрабіў - тваё. Што пасеяў - сабраў", - казаў дзед.
Вяртаючыся назад, салдат убачыў ваўка - худога, з белаватымі праплешынамі на баках. Воўк не выглядаў агрэсіўным, хутчэй разгубленым і знясіленым, як і сам салдат. Яны некалькі хвілін глядзелі адзін на аднаго, пасля чаго салдат пайшоў далей, а воўк застаўся на месцы.
Забойства — падвойная бяда. Нават калі й ня зловяць, не засудзяць. Цябе ж, мабыць, лавілі?
Смерць бамжа
Пакуль салдат хадзіў на хутар, стан бамжа значна пагоршыўся. Ён не мог устаць і ляжаў пад абрывам. Спрабуючы дапаўзці да вады, ён яшчэ больш аслабеў. З рота ў яго пайшла кроў. Бамж разумеў, што паміраў, і спадзяваўся толькі, што салдат вернецца да яго смерці.
У гарачцы бамж успамінаў сваё жыццё: як служыў у войску, як страціў сям'ю, як стаў п'яніцам і бамжом. Асабліва балюча ён успамінаў свайго маленькага сына Дзяніску, якога пакінуў, калі сышоў ад жонкі. Ён не ведаў, што сталася з сынам, і гэта мучыла яго.
Бамж успамінаў, як служыў у прыпалярным гарнізоне, як яго звольнілі з войска за два гады да пенсіі, як жонка здрадзіла яму і дамаглася разводу. Пасля гэтага ён пачаў піць, страціў працу, жыллё і стаў бамжом. У зону ён прыйшоў, бо думаў, што тут яго не будуць шукаць, і ён зможа жыць спакойна.
Калі салдат вярнуўся, бамж ужо не дыхаў. Хлопец знайшоў яго цела пад абрывам, з засохлай кроўю на губах і на пяску. Ён быў уражаны, але не надта спалохаўся - за апошні час ён бачыў занадта шмат смерці.
Салдат разпаліў агонь з дапамогай "кацюшы", выкапаў неглыбокую яму ў пяску і пахаваў бамжа. Ён паклаў у прысак бульбу, якую прынёс з хутара, і чакаў, пакуль яна спячэцца.
Ён не хацеў жыць брыдка, прагнуў сумленьня і чысьціні. Атрымалася ўсё наадварот. Дык што ж яму — гінуць цяпер у свае дзевятнаццаць гадоў?
Апошні шлях
Калі бульба спяклася, салдат паспрабаваў яе з'есці, але не змог - яго пачало ванітаваць. Ён адчуў, што і сам захварэў. З рота ў яго пайшла кроў, як і ў бамжа перад смерцю. Салдат зразумеў, што радыяцыя ўсё ж дагнала яго.
Ён вырашыў пайсці да броду, спадзеючыся выбрацца з зоны. Хістаючыся ад слабасці, салдат ішоў праз лес, часта спыняючыся, каб аддыхацца. Яму хацелася піць, але вады паблізу не было. Ён клікаў людзей, але ніхто не адгукаўся.
Салдат успамінаў сваё жыццё, думаў пра тое, што ніколі не меў сапраўднага кахання, што ў дзяцінстве над ім здзекваліся, што ў арміі ён стаў ахвярай жорсткасці. Ён разважаў, ці варта было забіваць Дробышава, ці не лепш было б стрываць знявагу, як гэта зрабіў ягоны зямляк Пецюхоў.
Салдат застаўся зусім адзін у гэтым прыгожым і страшным лесе.
Сілы пакідалі яго, і ён разумеў, што не дойдзе да броду. Вакол пачало цямнець, хаця быў яшчэ дзень. Салдат упаў на зямлю і больш не мог устаць.
Цемра навалілася на лес, на салдата, і ён ужо не разумеў, у які бок ісьці. І ці ісьці наогул? Сілы ў яго не было нават устаць...