Вужыная карона (Баршчэўскі)
Вельмі кароткі змест
Беларускія землі, прыкладна XIX стагоддзе. Паны загадалі свайму лоўчаму Сямёну прывезці дзічыны да свята, але яму нічога не давалася. Аднойчы ў лесе яму сустрэў дзіўны незнаёмы і паведаміў, як атрымаць магічную Вужовую Карону і спадарожніка — чорнага сабаку — каб заўжды добра палявалася.
Сямён выканаў інструкцыі незнаёмага, прыйшоў на Ласіную гару раніцай 14 верасня і атрымаў ад Вужовага караля Карону. Пасля гэтага вялікі чорны сабака заўжды вёў яго па паляўнічых сцежках. Праз гэта яго лічылі найлепшым паляўнічым, а панская чэлядзь казала пра яго чараўніцтва.
Аднойчы Сямён сустрэўся з вясковай прыгажуняй Марысяй, якой ён вельмі падабаўся. Яна баялася чараўнікоў і папрасіла яго пацалаваць яе асвечаны крыжык для пацверджання.
І ледзь пацалаваў крыжык, як тут з травы падняў галаву велізарны вуж, нібыта хацеў зірнуць на Марысю... Сямён схапіў камень і выцяў вужа... А пасля раптам з'явіўся чорны сабака, загаўкаў і знік.
Пасля гэтага выпадку Сямёна пакінула паляўнічае шчасце, а Вужовая Карона ператварылася ў звычайныя лісцікі. Вужы пачалі пераследаваць яго ўсюды, і з часам лоўчы страціў славу і спакойнае жыццё.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы зроблены рэдактарамі.
Паляўнічы Сямён і заданне пана
У панскім маёнтку служыў лоўчы па імені Сямён. Ён не адпрацоўваў паншчыну, а займаўся паляваннем і аховай лесу. Аднойчы да яго прыйшоў аканом і перадаў загад пана: да нядзелі прынесці пару глушцоў, дзве пары цецерукоў і некалькі курапатак.
Сустрэча з незнаёмцам і парада пра Вужынага караля
Сямён выправіўся на паляванне, але два дні блукаў па лесе без поспеху. Стомлены і засмучаны, ён прысеў на калоду і падумаў, што нават нячысціку пакланіўся б, каб толькі дапамог.
“Пакланіўся б і нячысціку, абы толькі паспрыяў мне сёння”. Ледзь гэтак падумаў — выбег аднекуль велізарны чорны сабака, сеў перад лоўчым і страшнымі вачыма ўтаропіўся на чалавека.
Следам з'явіўся пажылы чалавек у доўгай вопратцы. Ён прапанаваў Сямёну дапамогу і параіў наведаць Ласіную гару, дзе жыў Вужовы кароль.
Незнаёмец растлумачыў, што трэба пакланіцца Вужоваму каралю і пасцяліць перад ім белую хустку. Кароль скіне на яе сваю Залатую Карону, і тады чорны сабака будзе дапамагаць Сямёну на паляванні.
“Калі будзеш мець у сябе Вужовую Карону, дык гэты чорны сабака... заўсёды, як толькі пойдзеш на ловы, стрэне цябе і павядзе па лясных сцежках... Але ніколі не палохайся нічога і не дзівіся нічому”.
Начное падарожжа на Ласіную гару
Сямён узяў белую хустку і выправіўся да Ласінай гары. Ноч заспела яго ў глыбокім лесе. Падчас падарожжа ён сустракаў розныя страшныя з'явы: мядзведзя, які хацеў напасці, зграю ваўкоў, велізарнага Волата з вырванай хваінай.
Пазней яму прымроіўся цудоўны палац, які свяціўся золатам і срэбрам, чароўны сад з кветкамі і садавіной, дзяўчаты з вянкамі на галовах. Але Сямён, памятаючы параду незнаёмца, не здзіўляўся і не звяртаў увагі на гэтыя цуды.
На світанні ён дабраўся да Ласінай гары, дзе ўбачыў мноства вужоў, якія саступалі з яго дарогі.
Сустрэча з Вужыным каралём і Залатая Карона
Калі ўзышло сонца, Сямён сустрэў велізарнага вужа з залатой каронай на галаве. Ён раскінуў перад ім белую хустку і ўкленчыў.
Страчае Сямён такога велізарнага вужа, якога ніколі не бачыў. Той смела паўзе, а на ягонай галаве зіхаціць золата. Сямён раскінуў белую хустку перад ім і ўкленчыў. Вуж скінуў з галавы Карону на хустку.
Вуж скінуў сваю карону на хустку і паўзоў далей, а за ім схаваліся і іншыя вужы. Сямён з радасцю разглядаў залаты скарб, падобны на два бліскучыя лісцікі, што зрасліся канцамі.
Поспех на паляванні і чуткі пра чары
Вяртаючыся дадому, Сямён сустрэў чорнага сабаку, які пачаў паказваць яму, дзе знаходзіцца дзічына. Дзякуючы гэтаму, лоўчы хутка настраляў глушцоў, цецерукоў і курапатак.
З таго часу Сямён стаў найлепшым паляўнічым у ваколіцы. Чорны сабака заўсёды сустракаў яго ў лесе і дапамагаў знаходзіць дзічыну. Паны хвалілі лоўчага, а сяляне пачалі шаптацца, што ён звязаўся з нячыстай сілай.
Па ўсёй ваколіцы разнеслася пагалоска, што Сямён — чараўнік, быццам некаторыя секлі дровы ў лесе ды бачылі, што ходзіць з ім нейкі чорны сабака, які ў лесе і застаецца.
Марыся і праклён
У суседняй вёсцы жыла прыгожая дзяўчына Марыся, дачка набожных бацькоў. Сямён даўно ўжо заглядаўся на яе і спадзеючыся на сваё багацце ды на панскую ласку, меў надзею, што яна стане ягонай жонкай.
Аднойчы ён сустрэў Марысю, якая збірала суніцы. Дзяўчына сказала, што чула пра яго чары і баіцца чараўнікоў. Сямён запэўніў, што не займаецца чарадзействам.
“Людзі кажуць, што ты чаруеш, — адказала тая, — а я баюся чараўнікоў”. “О, не, Марысю, нікога я не чараваў і не ведаю гэтага ганебства”. “Калі праўду кажаш... пацалуй мой крыжык”.
Калі Сямён пацалаваў крыжык, з травы раптам з'явіўся вуж. Перапалоханая Марыся закрычала. Сямён ударыў вужа каменем, і той схаваўся. Потым з'явіўся чорны сабака, загаўкаў і знік.
Пасля гэтага выпадку Сямён страціў сваё паляўнічае шчасце. Чорны сабака больш не з'яўляўся, а калі лоўчы стрэліў у цецерука, то замест птушкі ўпаў гнілы пень.
Убачыў цецерука; стрэліў, але заместа птушкі — пень гнілы ўпаў на зямлю. Спалохаўся Сямён, вяртаецца дахаты, аж там безліч вужоў, сыкаючы, паўзуць пад лаву і пад печ.
Калі ён адчыніў скрыню, то ўбачыў, што Вужовая Карона ператварылася ў два пажоўклыя бярозавыя лісточкі.
Адчыніў скрыню, выняў Вужовую Карону, а яна ўжо не залатая: два пажоўклыя бярозавыя лісточкі. Стаіць, як слуп, і не ведае, што чыніць.
З таго часу вужы пачалі пераследаваць Сямёна, з'яўляючыся нават на людзях.
Размова пана Завальні з госцем
У гэты момант у дом пана Завальні прыбыў госць — пан Марагоўскі. Гаспадар выйшаў прывітаць яго і запрасіў пераначаваць.
Пан Марагоўскі прапанаваў паслухаць гісторыі ад свайго фурмана Якуша, які ведаў шмат цікавых аповедаў пра ваўкалакаў. Ён распавёў, як нядаўна Якуш не дазволіў яму стрэліць у ваўкоў, бо тыя мелі чалавечыя душы.
“Не страляй, пане, бо ў іх душы чалавечыя. Калі заб'еш якога, дык душа ягоная пойдзе ў пекла, не адпакутаваўшы за грахі. А за гэта і пан адкажа перад Богам”.
Пан Завальня пахваліў свайго пляменніка Янку, які любіў слухаць беларускія казкі і гісторыі. Госць запрасіў Якуша расказаць што-небудзь пра ваўкалакаў.
Так скончылася гісторыя пра Вужовую карону і пачалася новая аповесць пра ваўкалакаў.