Жуль Верн (Навуменка)
Вельмі кароткі змест
Беларускае мястэчка, 1930-я гады. Хваравіты хлопчык Іван Навуменка з дзяцінства любіў фантазію і таямнічасць. Яго здаровы сусед Кірыла пагарджаў ім за слабасць і заўсёды выхваляўся сваёй сілай.
Іван знайшоў суцяшэнне ў кнігах, асабліва ў творах Жуля Верна. Ён чытаў іх начамі на печы пры святле лямпы, перажываючы прыгоды герояў. Настаўнік геаграфіі Антон Антонавіч Струк зачароўваў яго сваімі яркімі расказамі пра далёкія краіны. Але географ вылучаў не яго, а вясёлага вучня Андрэя Камінскага, якога звалі Рэй.
Даведаўшыся, што Рэй мае рэдкую кнігу Жуля Верна «З гарматы на Месяц», спулка кнігалюбаў вырашыла здабыць яе. Іван з Кірылам падкупілі малодшага брата Рэя Івана порахам і выкралі кнігу. Але маўчанне і высакароднасць Рэя прымусілі іх адчуць віну.
Мы моўчкі аддалі Рэю Жуля Верна і, прыгнечаныя, пайшлі прэч... А потым я цэлае лета хадзіў на торфзавод купацца.
Іван сябраваў з Рэем, разам яны даследавалі навакольныя мясціны. Праз гады Іван стаў настаўнікам геаграфіі, як і яго кумір. Рэй жа стаў вядомым навукоўцам, які будаваў і запускаў спадарожнікі Зямлі.
Падрабязны пераказ па главах
Назвы глаў — рэдакцыйныя.
Глава 1. Любоў да фантазіі і суседзяў Кірыла
Іван Навуменка з дзяцінства любіў фантазію і таямнічасць. Ён разважаў пра тое, што цяга да незвычайнага заўсёды жыла ў чалавечай прыродзе.
Люблю фантазію і таямнічасць. Гэта з самых малых год. Усякаму падшыванцу, калі яму міне пяць вёснаў, хочацца, каб свет хадзіў дагары нагамі.
Ён заўважаў, што дзеці заўсёды цягнуцца да дзіўнага і незвычайнага, а цацкі хутка губляюць сваю прывабнасць, калі дзіця разбірае іх і бачыць звычайную пружынку ўнутры.
Глава 2. Хваравітае дзяцінства і моцны Кірыла
У дзяцінстве Іван быў хваравіты і вельмі баяўся холаду. Гэта давала перавагу яго суседу Кірылу - чырванашчокаму мацаку, які лятаў зімой у расхрыстаным кажушку і грыз лёд як цукар.
Кірыла катаўся на рэчцы на сваіх дзеравяшках з ранку да вечара, нават босы па лёдзе, і ніколі не хварэў. Ён хваліўся сваёй сілай і часта насміхаўся з хваравітага суседа. На навуку Кірыла налягаў не вельмі.
Глава 3. Кнігі як новыя сябры і дзедавы казкі пра зоркі
Ганарлівая Кірылава пагарда прымусіла Івана шукаць новых сяброў, і ён знайшоў іх - кнігі. Першая кніжка называлася «Казкі і праўда аб небе». Дзед расказваў пра бога, які жыве на небе, пра зоркі і чалавечыя лёсы.
Дзед памёр у лесе восенню, і ў цёмную ноч на небе не блішчала ніводнай зоркі. Пасля чытання кнігі пра неба Іван адчуў жаль да дзеда і захапленне ад бясконцасці Сусвету.
Глава 4. Начныя чытанні Жуля Верна
Зімовымі ночамі Іван чытаў на печы пры прыкручанай лямпе. Зашмальцаваны томік Жуля Верна быў даны яму толькі на адну ноч, бо ахвотнікаў было многа, а кніга рэдкая.
Зашмальцаваны томік Жуля Верна, дадатак да старой «Нівы», мне адпушчан толькі на адну ноч. Заўтра кніжку будзе чытаць другі. Не скончыш за ноч — вінаваты сам.
У коміне выў вецер, і гэта быў найлепшы акампанемент для чытання пра акіянскія падарожжы. Маці ругала яго за позняе чытанне, клапоцячыся пра здароўе. Цікалі ходзікі, спаў стары кот, а Іван пражываў некалькі жыццяў за адну ноч.
Глава 5. Вандроўкі па свеце дзякуючы Жулю Верну і настаўнік геаграфіі
Дзякуючы Жулю Верну я рана пачаў вандраваць па свеце. Для гэтага не трэба было ні караблёў, ні цягнікоў, ні цягавітых мулаў. Хапала адной фантазіі.
Іван вандраваў па свеце сілай фантазіі. Вясковая вуліца станавілася новай і незнаёмай, родныя бары ператвараліся ў трапічныя зараснікі, а рачулка Змейка рабілася то Нілам, то горнай ракой. Пазней з'явіліся жывыя чараўнікі - настаўнікі.
Геаграфію выкладаў Антон Антонавіч Струк - нізенькі чорны чалавек з глюгматым носам. Яго незвычайнасць праявілася з першага ўрока, калі ён картавым голасам загадаў прынесці карты.
Антон Антонавіч не паварочваўся да карты, але яго ўказка дакладна апускалася на горныя хрыбты і плыла па рэчышчах. Высветлілася, што ён усюды быў і ўсё бачыў. Ён вёў вучняў па Сахары, расказваючы пра спёку, пясок і пошукі нафты.
Свет быў вялікі, агромністы, разнастайны. Ён быў створаны для нас. З падземных глыбінь білі гаючыя ключы... Усё ў тваёй уладзе, чалавек!
Кірыла ж на ўроках геаграфіі не мог знайсці Сахару на карце і ведаў пра яе толькі тое, што там горача і ёсць кусучыя змеі. Ён у Сахару не збіраўся і па свеце не вандраваў.
Глава 6. Урокі геаграфіі і зайздрасць да Рэя
Урокі геаграфіі былі святам для Івана. Ён любіў Антона Антонавіча і рыхтаваўся да ўрокаў як да ўрачыстасці. Але не ён быў першым вучнем па геаграфіі. Шчасліўцам быў Андрэй Камінскі, якога звалі Рэй або Комін.
Рэй выглядаў бесклапотным рагатуном, мог збівацца пры адказе, але Антон Антонавіч яго хваліў за нястрымную цікаўнасць. Бацька Коміна працаваў цесляром і будаваў дамы ў розных месцах, таму Рэй часта пераязджаў.
Рэй прыносіў у клас старажытныя знаходкі з балота і цікавіўся ўсім навокал. У класе яго любілі не вельмі, магчыма, з-за зайздрасці. Іван таксама не любіў Рэя, бо той, перед кім ён найбольш схіляўся, абраў сваім героем зусім другога.
Больш, чым каго з настаўнікаў, я любіў Антона Антонавіча, і больш, чым хто, прымушаў ён мяне пакутаваць...
Рэй валодаў аповесцю Жуля Верна «З гарматы на Месяц», якую вельмі хацела завалодаць спулка любітеляў кніг. Ён рашуча адмовіўся даць кнігу, ведаючы, з кім мае справу. Выкрасці ў Рэя Жуля Верна даручылі Івану.
Першы план праваліўся. Тады папрасілі дапамогі ў Кірылы, але і гэта не ўдалося. Усё ж Кірыла выведаў, што малодшы брат Рэя Іван цікавіцца зброяй і страціў вока ад дынаміту.
Глава 7. Выкрадзены Жуль Верн і сяброўства з Рэем
Нядзельным ранкам Іван з Кірылам прынеслі Івану васьмушку пораху. Убачыўшы порах, ён задрыжаў ад узбуджэння і без ваганняў вынес ім кнігу Жуля Верна. Рэю быў нанесен удар у самае сэрца.
Але менавіта ўкрадзены Жуль Верн зблізіў Івана з Рэем. Назаўтра Іван прыйшоў у клас з выглядам пераможцы, але Рэй не даў повада для радасці. Ён маўчаў тры тыдні, і гэтая высакароднасць абяззбройвала.
Пасля апошняга экзамену па геаграфіі спулка акружыла Рэя і на яго вачах пачала лістаць украдзенага Жуля Верна. Рэй трымаўся мужна, толькі задрыжала губа, і ён адвярнуўся. Гэтага не вытрымала спулка - яны моўчкі аддалі кнігу.
Тое лета Іван хадзіў на торфзавод купацца, дзе жыў Рэй. Каб заваяваць давер, ён прыносіў сваю кнігу Жуля Верна і першы, без умоў, даў яе Рэю. Так пачалося іх сяброўства.
Тое лета прайшло залатым карагодам уражанняў. Яны вандравалі па ваколіцах, вывучалі валуны, прынесеныя ляднікам, наведвалі крыніцу з лячэбнай вадой. Рэй выказаў здагадку, што пералётныя птушкі - нашы, бо іх вабіць родная зямля.
Глава 8. Успаміны пра дзяцінства і лёс Рэя
Сёння Івану столькі, колькі было яго бацьку, калі ён захапляўся Жулем Вернам. У яго ёсць дзеці - старэйшаму дванаццаць, малодшаму сем гадоў.
Іван скончыў геаграфічны факультэт і стаў настаўнікам. Кірыла таксама працуе настаўнікам. У мястэчку цяпер дзесяцігодка, здабываюць вапну, планіруюць лячэбніцу. Але славу мястэчку зарабляе Андрэй Камінскі - ён адзін з тых, хто будаваў спадарожнікі Зямлі.
І яны, наіўныя, думаюць, што ім першым адкрываецца вялікая неразгаданасць свету... Але Жуль Верн таксама многа не ездзіў. І быў вялікім падарожнікам...