Залаты птах (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
У аднаго чалавека было тры сыны: два разумныя — Сцяпан і Піліп, і трэці — Іван, якога лічылі дурным. У садзе бацькі вырасла яблынька з залатымі яблыкамі, але нехта пачаў іх красці. Старэйшыя браты спрабавалі пільнаваць яблыкі, але заснулі, і злодзей зноў іх скраў.
Іван вырашыў сам пільнаваць. Ён не заснуў і ўбачыў, што да яблыні прыляцеў вялікі залаты птах. Іван схапіў яго за хвост, але птах вырваўся, пакінуўшы ў руках хлопца тры залатыя пёры.
Старэйшыя браты пайшлі шукаць залатога птаха, але не вярнуліся. Тады Іван сам адправіўся ў дарогу. Ён вызваліў з ямы старую ваўчыху, і яна завязла яго праз мора да зачараванага палаца, дзе жыў залаты птах. Іван дастаў птаха, але ў палацы ўсё абудзілася, і за ім пагналіся. Ваўчыха дапамагла яму ўцячы.
Іван знайшоў сваіх братоў у каралеўскім астрозе і выкупіў іх залатым мячом. Браты забілі Івана і забралі птаха сабе. Ваўчыха ажывіла Івана жывой вадой. Ён вярнуўся дадому, дзе бацька ладзіў бяседу на гонар братоў. Іван дапамог кухару прыгатаваць стравы, дадаўшы ў іх жывую ваду.
Стаяць браты моўчкі, белыя як палатно, а бацька пытаецца: — Дык гэта ж ты, мусіць, мой меншы сын Іван? — Але, — кажа Іван. — Я птаха дастаў і слова стрымаў, а яны — браты мае разумныя — ліхадзеі!
Бацька выгнаў старэйшых сыноў з дому, а з Іванам працягваў жыць.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — умоўны.
Залатыя яблыкі і тры залатыя пяры
У аднаго чалавека было тры сыны: два разумныя, а трэці — дурны. Старэйшы сын умеў на скрыпцы іграць, сярэдні — на дудцы, а меншы ні да чаго спрыту не меў: сядзеў у запечку ды лучынкі стругаў.
Вырасла ў бацькі ў садзе яблынька, а на ёй — залатыя яблыкі. Цешыліся бацька і сыны яблыкамі, кожную раніцу ў сад хадзілі глядзець, ці цэлыя яны. Аднойчы правераць пайшлі — не хапае яблыка! І на другую раніцу не далічыліся аднаго яблыка. Засумаваў бацька і загадаў старэйшаму сыну Сцяпану пільнаваць яблыкі.
Пошукі старэйшых братоў
Прыставіў увечары Сцяпан да яблыні драбіны, залез на іх, сядзіць ды на скрыпцы іграе. Усю ноч іграў, а пад дзень спаць захацелася, ён і задрамаў. Раптам праз сон чуе: нешта над галавою моцна зашумела, залопала. Прахапіўся Сцяпан, працёр вочы — нідзе нікога няма, толькі аднаго яблыка не хапае. На другую ноч сярэдні сын Піліп пайшоў пільнаваць. Прымасціўся на драбінах ды выцінае сабе на дудцы розныя полечкі. Усю ноч іграў, а пад дзень спаць захацелася, ён і задрамаў. Раптам праз сон чуе: нешта над галавою моцна зашумела, залопала. Пакуль прачнуўся — зноў аднаго яблыка няма!
Іван і ваўчыха: дарога да залатога птаха
На трэці дзень меншы сын Іван сказаў:
Дрэнныя з вас, браты, вартаўнікі. Вось я пайду, то на чым ні стане, а прыпільную злодзея. Усе толькі пасмяяліся з яго гаворкі: ат, ведама — дурань!
Набраў Іван цэлы жмут лучынак і пайшоў на варту. Сядзіць на драбінах, стружа лучынкі ды песенькі пад нос сабе мармыча. Пачало на дзень займацца. Чуе Іван — нешта здалёку зашумела. Стаіўся ён, углядаецца. Аж бачыць — ляціць да яблыні вялікі залаты птах. Падляцеў блізка і хацеў яблык схапіць, а Іван злаўчыўся ды цап яго за доўгі хвост! Вырваўся птах і паляцеў без яблыка. Глядзіць Іван, аж у яго ў руцэ тры залатыя пяры засталіся.
Прыбег ён у хату, пабудзіў усіх. Паглядзелі браты і пачырванелі ад сораму, што не яны, а дурань словы даказаў. Узяла іх зайздрасць. Старэйшы брат сказаў, што паедзе ў свет залатога птаха шукаць. Узяў ён адно пяро для прыметы, набраў харчоў, грошай на дарогу ды паехаў. Мінула, можа, з паўгода, а ні Сцяпана, ні птаха няма. Тады сярэдні брат сказаў, што паедзе шукаць залатога птаха і, можа, заадно брата знойдзе. Набраў і ён усялякіх прыпасаў на дарогу ды паехаў. Мінуў цэлы год, а ні братоў, ні птаха і слыхам не чуваць.
У зачараваным палацы
Бядуе бацька, а Іван стружа лучынкі ў запечку ды мармыча сабе пад нос, што трэба, мусіць, яму самому ў дарогу выбірацца. Падумаў бацька: прапалі разумныя сыны, няхай і гэты, дурны, прападае. І не стаў яму пярэчыць. Нічого не ўзяў Іван з сабою: ні грошай, ні хлеба. Толькі ўзяў трэцяе пяро, кій у рукі і ножык-сцізорык, той, якім лучынкі стругаў. І пайшоў пехатою залатога птаха шукаць.
Ідзе ён, ідзе, а ўжо і вечарэць пачынае. Чуе ён воўчы голас недалёка. Пайшоў на той голас. Бачыць — сядзіць у глыбокай яме старая ваўчыха. Ваўчыха папрасіла памагчы ёй выбрацца адсюль і абяцала адплаціць. Іван спытаў, ці не скажа яна яму, дзе жыве залаты птах. Ваўчыха абяцала і сказаць, і нават завесці да яго. Прынёс Іван дзве жардзіны сукаватыя, апусціў у яму. Выскачыла ваўчыха па жэрдках наверх і падзякавала за ратунак.
Сеў Іван на ваўчыху, тая і паджгала, не разбіраючы дарогі: па палях, па лясах, па балотных кустах. Прымчалася ваўчыха да мора. Спынілася і сказала Івану, каб ён пасядзеў тут крыху, а яна пабяжыць дзе гуску пашукае. Трэба яму добра падсілкавацца, каб дужы быў, бо вялікая работа яго чакае. Сеў Іван на беразе мора, пачаў на хвалі глядзець. Шумяць яны, гайдаюцца. Цікава! Глядзеў, глядзеў ды і заснуў. Прыбягае ваўчыха з гускаю. Пабудзіла яго. Наклалі яны агню, спяклі гуску. Наеўся Іван. Сказаў, што і выспаўся, і паабедаў, цяпер ніякая дарога яму не страшная.
Ратунак братоў і здрада
Пераплылі мора. Бачыць Іван — стаіць на беразе мора залаты палац. Ваўчыха папярэдзіла:
Ідзі ў гэты палац. Толькі паціхусеньку... каб нідзе і не шархнуў, бо гэта зачараваны палац: усё ў ім спіць. Але калі ты неасцярожна дакранешся да чаго, то ўсё абудзіцца, і тады жывым табе адтуль не выбрацца.
Пайшоў Іван у зачараваны палац. Мінуў браму з сабакамі, увайшоў у першы пакой, у другі. Бачыць — розных майстроў тут безліч: і сталяры, і слесары, і муляры. А каля іх варта з шаблямі ды стрэльбамі. І дзе хто што рабіў, там і заснуў. Падзівіўся Іван на іх ды пайшоў далей, у трэці пакой. Вось перад ім і залатая клетка вісіць, а ў ёй залаты птах сядзіць.
Як убачыў Іван птаха-злодзея, дык і на перасцярогу забыўся. Схапіў клетку, сарваў са сцяны. І тут такі звон пайшоў... Напалохаўся Іван ды назад. У другім пакоі зачапіўся знячэўку за залаты гадзіннік.
Той давай спяваць, на ўсе лады выцінаць. Пабег Іван далей. Ускочыў у першы пакой, схапіў меч — вельмі ж ён прыгожы быў! А меч як забразджыць... Усё ў зачараваным палацы абудзілася. Усе кінуліся за Іванам. Ды Іван не драмаў — як страла праляцеў каля сабак і выскачыў з палаца. Бачыць ваўчыха — бяда: Іван імчыцца на ўвесь дух, а за ім цэлая пагоня. Падскочыла да яго ваўчыха, сказала садавіцца на яе хутчэй. Сеў Іван, а ваўчыха — у мора і паплыла.
Жывая вада і справядлівасць
Пераплыў Іван мора і просіць ваўчыху сказаць, дзе яго браты. Ён не можа без іх дадому вярнуцца.
Эх, — уздыхнула ваўчыха, — не шукай ты лепш братоў, бо яны цябе са свету звядуць. — Не звядуць, — адказвае Іван. — Ну, калі ты такі смелы, то ідзі на каралеўскі двор, — там твае браты ў астрозе сядзяць.
Развітаўся Іван з ваўчыхай, падзякаваў ёй і падаўся на каралеўскі двор. Прыйшоў да караля, прывітаўся. Кароль сказаў, що не выпусціць братоў, бо яны хацелі лепшых яго коней пакрасці. Іван і так і сяк просіць — не згаджаецца кароль. Дастаў Іван з-пад світкі залаты меч і прапанаваў яго ў выкуп. Паглядзеў кароль на меч — спадабаўся: такога ў яго няма! Згадзіўся кароль, сказаў забіраць братоў.
Забраў Іван братоў, расказаў ім, як дастаў залатога птаха, і пайшлі ўсе разам дахаты. Прыйшлі яны ў цёмны лес, забілі браты Івана, а самі забралі залатога птаха ды пабеглі дамоў. Шмат часу мінула ці не, здарылася трапіць у той лес ваўчысе. Чуе яна — дзесьці чалавек блізка. Пабегла ў той бок і ўбачыла забітага Івана. Пабегла ваўчыха на высокую гару, дастала пляшачку жывой вады. Вярнулася і ажывіла Івана. Устаў ён, пацягнуўся: ох, як жа доўга ён спаў! Ваўчыха навучыла Івана, што яму рабіць, і пабегла.
Вярнуўся Іван дадому. А там і праўда госці збіраюцца. Кухар аж разрываецца — адзін шмат розных страў трэба наварыць ды напячы для гасцей. Падышоў Іван да кухара і прапанаваў памагаць. Згадзіўся кухар. Узяўся Іван памагаць. А потым і сказаў кухару, каб той адпачыў, а ён ужо сам усё скончыць. Бачыць кухар, што памочнік яго добра стараецца, і лёг адпачыць. Згатаваў Іван абед, уліў у кожную страву па кроплі жывой вады і пабудзіў кухара. Той панёс абед да сталоў.
Бяседнікі ядуць і стравы хваляць — вельмі ж усё смачна згатавана! Пасля абеду кліча гаспадар кухара, дае яму гасцінца і дзякуе за стравы. Кухар кажа, што тут адзін хлопец у яго за памочніка быў, дык ён і наварыў такіх смачных страў. Сам ён гатаваць гэтак не ўмее. Гаспадар сказаў паклікаць яго, трэба і яму падзякаваць. Паклікалі Івана. Гаспадар спытаўся, дзе ён навучыўся такія смачныя стравы варыць. Іван адказаў, што бяда ўсяму навучыць. Гаспадар спытаўся, якая ж у яго бяда. Іван і расказаў пра тое, як ён залатога птаха дастаў, як братоў у караля выкупіў і як яны яго забілі, а добрая ваўчыха ажывіла. Стаяць браты моўчкі, белыя як палатно, а бацька пытаецца, ці гэта ж ён, мусіць, яго меншы сын Іван. Іван сказаў, што ён птаха дастаў і слова стрымаў, а яны — браты яго разумныя — ліхадзеі! Выгнаў бацька старэйшых сыноў з дому, а з Іванам і цяпер жыве.