Здарэнне (Мележ)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска Курані, лета. Хлопчык Валодзька любіў хадзіць у хмызняк за сялом, дзе збіраў птушыныя гнёзды, рабіў кавенькі з крушыны і даследаваў зарослы астравок сярод копані.
У гэты дзень ён сядзеў каля копані з сябрам Хведзькам, кідалі камячкі ў лягушак. Пасля спрэчкі яны вырашылі знайсці сухую алешыну, каб пераправіцца на загадкавы астравок сярод вады.
Шукаючы дрэва ў зарасніку, хлопчыкі напаткалі трох незнаёмых дзядзькоў з дзіўнымі прыладамі. Адзін з іх, Павел, злавіў Валодзьку, але людзі аказаліся добрымі. Хведзька спалохаўся і ўцёк.
Незнаёмцы займаліся землемернымі работамі. Сцяпан Іванавіч дазволіў Валодзьку паглядзець у трубачку сваёй прылады. Хлопчык убачыў там яркую купку куста, брусок з незразумелымі рыскамі.
з якога пачыналася, можа, самае галоўнае ў яго жыцці...
Гэты момант глыбока ўразіў Валодзьку. Ён нібы зазірнуў у зусім інакшы свет, поўны цудаў і загадак. Сустрэча з землемерамі і іх таямнічымі прыладамі адкрыла перад хлопчыкам новыя гарызонты пазнання.
Падрабязны пераказ
Дзяленне твора на раздзелы — умоўнае.
Летняя свабода Валодзькі ў хмызняку
Добра летам было Валодзьку. Добра ўсюды, але, можа, нікуды не вабіла яго так, як у хмызняк за сялом. Ён прыходзіў сюды ледзь не кожны вольны дзень
Хмызняк за Куранямі здаваўся хлопчыку бескрайнім. У нізкіх алешынах з клейкім лісцем хаваліся птушыныя гнёзды, а паміж імі раслі стройныя крушыны, з якіх можна было рабіць кавенькі. Трэба было патрымаць дручок над агнём, каб ён прапацеў, а потым гнуць з яго палазок-кавеньку. Такой кавенькай можна было пахваліцца перад усімі хлопцамі на вуліцы.
У хмызняку раслі розныя травы - горкія-прагоркія, ад якіх язык нібы агнём апякала, і пахучая валяр'янаўка, за якую ў кааперацыі нават грошы давалі. Трава была такая высокая і густая, што праз яе цяжка было церабіцца, як праз каноплі. Але самае цікавае - зараснікі, дзе алешыны, крушына і лаза так густа пераплецены, што лезці ў іх мала хто наважваўся. Дарослыя і Валодзькавы сябры звычайна старалісь ісці сцежкамі.
Копань і небяспечнае падарожжа па зарасніку
У гэты дзень Валодзька доўга сядзеў каля копані. Мама казала, што копань тут не сама па сабе, а яе выкапалі, але Валодзьку ў гэта слаба верылася. Як жа паверыць, калі яна ўся аброслая, так што і падступіцца цяжка. Бераг у копані быў круты, гэта Валодзька ведаў. Адзін раз тарфяная грудка, на якой ён стаяў, адламалася, і Валодзька так шухнуў у ваду, што ледзь не схаваўся з галавой. Яму ўдалося ўхапіцца за лазіну і ўтрымацца, спалохана адчуваючы, што ногі яшчэ не дастаюць дна.
З таго дня Валодзька пабойваўся копані, яе вады. Але, можа, якраз таму так і цягнуў да сябе загадкавы зарослы астравок, што купчасціўся сярод копані. Чаго там, якіх цудаў не ўяўляў сабе Валодзька! Сёння ён сядзеў на беразе са сваім дружком Хведзькам, пазіраў на зялёную пялёнку раскі, такую густую і нібы цвёрдую, што здавалася збоку, хоць ты ступай і ідзі сабе, як па сухому. З раскі то там, то тут цяжка выпоўзвалі зялёныя брыдкія лягушкі.
Дарога да балота і страх перад алешніцкімі
Хлопцы кідалі камячкі ў лягушак, спрачаліся, хто лепш трапляе. Калі Валодзька прамахнуўся, на яго твары адразу паявіўся абыякавы, нудлівы выраз. Хведзька задаволена падскочыў і крыкнуў: "Сам - цалко!" Валодзька адказаў: "Вельмі мне трэба! Каб я хацеў, я адразу б..." "Ты - адразу б? Хвалько!" - адказаў Хведзька. Валодзька ўстаў з рашучым выглядам і перапытаў: "Я - хвалько? Не ведаеш, дык і не кажы!"
Яны пастаялі, памаўчалі, насцярожаныя адзін да аднаго, нібы чужыя. Можа быць, яны б і разышліся, затаіўшы кожны лёд у сэрцы, але вакол было так цёпла, мірна, што лёд гэты не трымаўся. Валодзька паглядзеў на астравок, на загадкавы зараснік, і хмурнасць раптам сышла. "Ведаеш, давай знойдзем алешыну сухую! Пакладзем туды. Адсюль туды - і перабяромся!" Хведзька літасціва згадзіўся: "Ну, давай!"
Сустрэча з незнаёмымі геадэзістамі
Валодзька звярнуў са сцежкі і палез у зараснік, Хведзька з выглядам адвагі пацерабіўся за ім. З галлём і гушчынёй лісця іх цесна абступала невядомасць. Усюды былі, чапляліся за рукі, за ногі высокая трава, галлё, шыю халадзіў сыры цяністы прыцемак, ад якога па спіне прабягалі мурашкі. Здавалася, што нехта з гэтай гушчыні назірае, цікуе, і ў галаву мімаволі лезлі страшныя гісторыі з казак, якія расказваў хворы дзед Ігнат.
Цікаўнасць, дапытлівасць былі, можа быць, самымі моцнымі рысамі яго дзіцячай натуры. Яму чамусьці заўсёды хацелася ўсё бачыць, хацелася да ўсяго падысці пабліжэй
Хведзька знайшоў мокры, тоўсты камель алешыны. Дрэва было чорнае, і тонкая кара на ім пад пальцамі лёгка спаўзала. "Склізкая!" - паскардзіўся Хведзька. "Гнілая!" - заявіў тонам вопытнага чалавека Валодзька. Але дрэва аказалася кароценькай, пераламанай - толькі палавіна. "Не хопіць!" - заключыў Валодзька. Неўзабаве яны трапілі на хліпкую забалочаную мясцінку, збочылі і неспадзявана выбраліся к канаве.
Першы погляд праз прыбор і адкрыццё новага свету
Раптам Валодзька спыніўся так рэзка, што Хведзька ткнуўся тварам у яго спіну. Каля канавы стаялі трое незнаёмых. Адзін быў па-гарадскому апрануты, у пінжаку і ў кепцы, з сумкай цераз плячо. Другі, у зрэбным, трымаў нейкі брус. Гарадскі ўздымаў на плечы нешта вельмі дзіўнае, проста незразумелае. Неспадзевана чыясьці моцная рука ўзяла Валодзьку за локаць. "А-а! Куды?" - пачуўся злавесны голас. Незнаёмы, падобны да першага з тых двух, толькі без кепкі, вельмі весела смяяўся.