Зорны камень (Шыцік)
Кароткі змест
Планета ў глыбокім космасе, будучыня. Экспедыцыя зямлян прызямлілася на падабенстве Зямлі, дзе не было відаць жывых істот, толькі багатая расліннасць і гэты дзіўны, маўклівы пейзаж. Сярод касманаўтаў быў малады ўрач экспедыцыі Андрэй Кардымон.
Недалёка ад месца пасадкі касманаўты знайшлі загадкавы, нежылы горад з вежамі. У адным з будынкаў яны выявілі астанкі жыхара, які папярэджваў пра небяспеку пад назвай «буну». Толькі пасля выхаду без ахоўнага шлема захварэў член экіпажа Юрзінаў. Так касманаўты выявілі небяспечны вірус, які знішчыў цэлую цывілізацыю. Андрэй здолеў часткова лячыць Юрзінава і ўратаваў яму жыццё.
Капітан Сяргей Волгін і Андрэй паляцелі ў горы, дзе сустрэлі апошняга прадстаўніка народа «ківі». Той распавёў пра катастрофу, якая прывяла да гібелі амаль усёй цывілізацыі. Андрэй прапанаваў застацца з ківі на планеце, каб дапамагчы выратаваць іх культуру і веды:
— Так, капітан, я. Іменна я застануся тут, а вы вернецеся на Зямлю... Недзе пад восемдзесят я вярнуся на Зямлю. Я адзінокі, і мне ўсё роўна, дзе працаваць. А з усіх нас я адзін змагу зрабіць галоўнае — вывесці ківі з палону гор.
Волгін падтрымаў рашэнне Андрэя, але пакінуў яго канчатковае сцвярджэнне на больш пазнейшы час.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на раздзелы – умоўны.
Касманаўты на загадкавай планеце
Экспедыцыя зямных касманаўтаў прызямлілася на невядомай планеце, якая здзівіла іх сваім падабенствам да Зямлі. Наваколле выглядала амаль знаёмым, але нешта было не так.
Тут усё было як зямное. Андрэю нават здалося, што ён ужо недзе бачыў і гэта балота, пакрытае высокай сакавітай травой, і лес, зусім трапічны, апавіты густымі ліянамі... Толькі свяціла было не падобна на Сонца.
Выйшаўшы з карабля, касманаўты заўважылі дзіўную асаблівасць планеты - поўную адсутнасць жывёльнага свету. Андрэй Кардымон першы звярнуў увагу на гэтую незвычайную цішыню.
Ён не разумеў, чаму нідзе не відаць хаця б слядоў тутэйшай фаўны. Не было той логікі, якой заўсёды валодае зямная прырода. Бо як магла самастойна так інтэнсіўна развівацца расліннасць без спалучэння з іншымі арганічнымі формамі жыцця?
Адкрыццё пакінутага горада
Капітан Сяргей Волгін вырашыў накіравацца на захад, дзе паводле фотаздымкаў знаходзілася нешта падобнае на штучнае збудаванне. Касманаўты рушылі ў тым напрамку і ўбачылі дзіўны горад у ружова-фіялетавых промнях вячэрняга свяціла.
Горад выглядаў як нагрувашчванне высокіх вастраверхіх сілуэтаў, якія не мелі ніякага падабенства з зямной архітэктурай. Касманаўты заўважылі, што горад быў копіяй горнага кража, які знаходзіўся непадалёк, але больш фантастычнай і загадкавай.
Горад быў копіяй кража, толькі больш фантастычнай, загадкавай і ў нечым нават грознай. — Навошта? Не разумею, — Андрэй збянтэжана развёў рукамі. — Паўтарэнне прыроды. — Генадзь засмяяўся нечаму свайму.
Капітан вырашыў адкласці даследаванне горада да раніцы, хоць усе гарэлі жаданнем адразу адправіцца туды. Ноч прайшла ў трывожным чаканні, бо ніводзін агеньчык не засвяціўся ў таямнічым горадзе.
Знаходка шкілета і расшыфроўка паслання
Раніцай касманаўты пераправіліся праз раку і пачалі даследаваць горад. Яны хадзілі паміж стромкіх вежаў, але не маглі знайсці ніводнага ўваходу ці акна. Нарэшце яны натрапілі на будынак з расколінай у сцяне і змаглі трапіць унутр.
У зацемненым кутку памяшкання Андрэй знайшоў шкілет істоты, падобнай да чалавека. Гэта было першае сведчанне таго, што планета некалі была населена разумнымі істотамі. Артур Круміньш, астрафізік экспедыцыі, пачаў даследаваць выступ, які нагадваў стол, за якім сядзела істота.
Выкарыстоўваючы біяімітатар, яны змаглі актываваць нейкі механізм, і на стале з'явіўся экран з выявай істоты. Адначасова пачуліся гукі, якія, верагодна, былі мовай жыхароў планеты. Касманаўты запісалі гэтыя гукі і вярнуліся на базу для іх расшыфроўкі.
Малетронны мозг зоркалёта працаваў дваццаць шэсць гадзін, і нарэшце расшыфроўка была завершана. Касманаўты пачулі паведамленне, якое пакінуў апошні жыхар горада.
«Туа... Наступным. Цемень нясе Мегу буну. Вежы не ратуюць. Ківі спяшаюцца... поўначы Мегі Нябесныя горы. Туа застаўся...» Дынамік змоўк. — Небагата, — расчаравана прамовіў Круміньш. — Але ж у гэтым адчуваецца пэўны сэнс.
Вірус і хвароба Юрзінава
Пакуль касманаўты спрабавалі разгадаць сэнс паслання, Генадзь Юрзінаў раптоўна захварэў. Аказалася, што ён здымаў гермашлем, каб адчуць водар планеты, і гэта прывяло да заражэння невядомым вірусам.
Андрэй, як урач экспедыцыі, пачаў даследаваць прычыну хваробы. Пасля доўгіх пошукаў ён выявіў у крыві Генадзя маленькае жаўтаватае цельца, якое пры кантакце з жывой тканкай ажывала і пачынала размнажацца як вірус.
Ён быў моцны, гэты вірус, нібы акружаны бранёй: ён выстаяў нават супраць уздзеяння жорсткіх рэнтгенаўскіх прамянёў, не страціўшы сваёй жыццядзейнасці... Вірус нечакана абмяк, абяссілеў пры сустрэчы з самым звычайным лякарствам.
Стан Генадзя пагаршаўся - на паражаных месцах узнікалі пухліны, падобныя на ракавыя. Касманаўты зразумелі, што сутыкнуліся з той самай пагрозай, якая, магчыма, знішчыла жыхароў планеты Мега.
Лячэнне віруса і разуменне небяспекі
Андрэй змог знайсці спосаб нейтралізаваць вірус і спыніць яго распаўсюджванне ў арганізме Генадзя. Аднак для поўнага вылячэння патрабавалася ўмяшанне ў механізм пашкоджаных клетак, што было магчыма толькі на Зямлі.
Хоць Генадзю больш не пагражала смерць, да канчатковага выздараўлення было далёка. Магчыма, яму давядзецца далечвацца на Зямлі, што азначала пятнаццаць гадоў палёту.
Тым часам Волгін і Андрэй вырашылі адправіцца на поўнач планеты, дзе, згодна з расшыфраваным пасланнем, маглі знаходзіцца выжыўшыя жыхары. Яны пакінулі Круміньша з хворым Генадзем і вылецелі на гравіплане ў напрамку Нябесных гор.
Падарожжа ў горы і сустрэча з Рашатам
Пралятаючы над планетай, касманаўты заўважылі, што расліннасць паступова змянялася, а на гарызонце з'явіўся магутны горны хрыбет. За ім раскінуліся густыя чырванаватыя лясы. Волгін і Андрэй прызямліліся і пачалі пошукі жыхароў.
Яны знайшлі сцяжынку, якая прывяла іх да некалькіх пячор на крутым схіле гары. Раптам пачуўся вокліч, і з пячоры выйшаў кудлаты чалавекападобны жыхар планеты. Гэта быў Рашат - апошні з ківі, як называлі сябе жыхары Мегі.
З дапамогай робата-перакладчыка касманаўты змаглі наладзіць кантакт з Рашатам. Ён расказаў, што жыве адзін у гэтай пячоры, успамінаючы паданні свайго народа, каб потым перадаць іх маладзейшаму. Іншыя ківі жылі далей у гарах, за Кальцом Вялікіх гор.
Легенда пра планету Мегу і зорны камень
Рашат распавёў касманаўтам легенду пра катастрофу, якая здарылася на планеце Мега. Калісьці ківі жылі ў дастатку, мелі разумныя машыны і прыгожыя паселішчы. Але ўсё змянілася праз юнака па імені Катса і яго сяброўку Ляйю.
Аднойчы Ляйя захацела мець зорку з неба. Катса знік на доўгі час, а калі вярнуўся, прынёс ёй іскрысты камень. Але Ляйя ўжо знайшла сабе іншага сябра і нават нарадзіла сына.
«Катса быў ганарысты не менш за Ляйю. Ён не сказаў ёй ні слова ў адказ на папрокі. Павярнуўся і пайшоў. А потым знік... І падаў ёй камень, іскрысты, як сама зорка... Катса ўзлаваўся. Гнеў яго быў такі моцны, што ён... ўдарыў каменем аб падлогу.»
«Усё навокал загуло, загрымела, і многа-многа, як кропелек дажджу, разляцелася іскарак-асколачкаў таго каменя. Наляцеў вецер, падхапіў іх і панёс па Мезе. А там, дзе стаялі Ляйя і Катса, засталася глыбокая яма, поўная вады.»
«Ківі былі вельмі разумныя, усё ведалі. Але і яны не адразу разгледзелі, якую страшную хваробу разнёс вецер разам з каменнымі іскаркамі... На Мезе даўно ніхто нічым не хварэў. А калі смерць пачала забіраць ківі, вучоныя спахапіліся, але зрабіць ужо нічога не змаглі.»
Паводле легенды, толькі нямногім удалося схавацца за Кальцом Вялікіх гор, куды не даляцелі іскаркі зорнага каменя. З таго часу ківі жылі там, баючыся вяртацца ў раўніны, дзе панавала смерць.
Праўда пра планетарную катастрофу
Вярнуўшыся на зоркалёт, Волгін і Андрэй абмеркавалі пачутае. Яны зразумелі, што легенда пра Катсу і Ляйю - гэта мастацкае асэнсаванне рэальнай катастрофы, якая здарылася на планеце тысячу гадоў таму.
Волгін выказаў меркаванне, што цывілізацыя ківі дасягнула высокага ўзроўню развіцця, але нечакана сутыкнулася з невядомым вірусам, магчыма, прынесеным з космасу. Не маючы імунітэту і забыўшыся на медыцыну як навуку, ківі аказаліся бяззбройнымі перад эпідэміяй.
Андрэй прыняў рашэнне застацца на планеце, каб дапамагчы ківі вярнуцца з гор і аднавіць сваю цывілізацыю, пакуль астатнія члены экспедыцыі вернуцца на Зямлю. Волгін, разумеючы важнасць гэтай місіі, падтрымаў рашэнне свайго сябра.