З рога ўсяго многа (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
Жылі сабе дзед з бабай, бедна жылі, толькі тым і карміліся, што зажабравалі. Вясной дзед пасеяў трошкі проса, якое баба прыхавала на насенне. Проса ўзышло і расло, але аднойчы журавель пачаў па ім шпацыраваць і ўсё патаптаў сваімі доўгімі нагамі.
Баба параіла дзеду застрэліць жураўля, каб было хоць мяса замест кашы. Дзед узяў стрэльбу і пайшоў на свой загон. Калі ён хацеў стрэляць, журавель загаварыў чалавечым голасам і папрасіў дараваць яму. Дзед адмовіўся, бо не меў больш нічога. Тады журавель паабяцаў прынесці падарунак за проса.
Журавель прынёс дзеду цудоўную торбачку, якая сама даваяла піццё і ядзенне па загаду. Дзед вярнуўся дахаты, і яны з бабай пачалі запрашаць усіх бедных людзей у госці. Пра торбачку даведаўся пан і прыехаў да дзеда. Ён патрабаваў аддаць яму торбачку, пагражаючы забраць яе сілай. Дзед аддаў торбачку, а пан абяцаў прыслаць ваз ежы, але не выканаў абяцання.
Дзед пайшоў да пана патрабаваць плату, але той загадаў гайдукам збіць яго. Тады дзед знайшоў жураўля і папрасіў яшчэ адну торбачку. Журавель даў яму срэбраны рог, з якога выскоквалі дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі. Дзед пайшоў да пана і загадаў рогу: «З рога ўсяго многа!» Хлапцы пачалі біць усіх.
Найбольш пану трапляла, бо дзед стаяў збоку і камандаваў: — Па гайдуках — раз! Па гасцях — два!! Па пану — тры!!!
Пан згадзіўся аддаць торбачку, але дзед патрабаваў, каб пан аддаў маёнтак бедным людзям і ўцёк. Пан пагадзіўся, і дзед вярнуўся дахаты з торбачкай і рогам. Пан назаўтра ўцёк з маёнтка, баючыся дзедавых памочнікаў.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Ад беднасці да цудоўнай торбачкі
Жылі сабе дзед з бабай у вялікай беднасці. Старыя былі, ні рабіць, ні зарабіць не маглі, толькі жабравалі. Калі надышла вясна і людзі пачалі сеяць, баба папрасіла дзеда пасеяць трошкі проса.
Хоць бы ты, дзеду, пасеяў трошкі проса. Я прыхавала гарчык на насенне. Мы тады кашы наварылі б, а то нажабраваныя сухары дужа цвёрдыя на нашы зубы.
Дзед згадзіўся, ускапаў каля кустоў загончык і пасеяў проса. Проса ўзышло і расло добра, сонца яго грэла, дожджык паліваў. Дзед радаваўся, глядзеў на сваё проса. Але аднойчы ён убачыў, што па яго загоне шпацыруе журавель. Дзед закрычаў на птушку, і журавель паляцеў. Калі дзед паглядзеў на проса, усё было патаптана і паламана.
Засмучаны дзед вярнуўся дадому і расказаў бабе пра бяду. Баба параіла яму ўзяць стрэльбу, якая яшчэ валялася на вышках, і застрэліць жураўля-няго́дніка. Дзед паслухаў, дастаў стрэльбу, ачысціў яе і пайшоў на свой загон. Ён убачыў, што журавель зноў топчацца ў просе, узлаваўся і хацеў стрэляць. Але журавель падняў галаву і загаварыў чалавечым голасам, папрасіў дараваць яго. Ён не ведаў, што гэта дзедава проса, думаў, што панскае. Дзед адказаў, што не можа дараваць, бо цяпер давядзецца з голаду паміраць. Журавель паабяцаў прынесці падарунак за проса і паляцеў за кусты.
Пан прабірае торбачку
Хутка журавель вярнуўся з торбачкай у дзюбе і аддаў яе дзеду. Дзед паглядзеў на звычайную зрэбную торбачку і сказаў, што яна яму не патрэбна. Але журавель растлумачыў, што гэта цудоўная торбачка.
Ты толькі палажы яе перад сабою і скажы: «Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення», — дык адразу ўсё будзе.
Дзед падзякаваў і пайшоў дахаты. Па дарозе ён вырашыў праверыць торбачку, прысеў, палажыў яе на зямлю і прагаварыў патрэбныя словы. Адразу перад ім адкрыўся багаты стол з пірагамі, каравайчыкамі, варанымі і смажанымі стравамі, вяндлінай і рознымі вінамі. Дзед зарадаваўся, наеўся, напіўся, загадаў торбачцы згарнуцца і вясёлы пайшоў дахаты. Дома ён паказаў бабе цудоўную торбачку. Баба здзівілася, наелася і напілася. Яны пачалі клікаць у госці ўсіх бедных людзей.
Пра цудоўную торбачку даведаўся панскі аканом і расказаў пану. Зайздросны пан не мог паверыць, што нейкі жабрак есць і п'е лепш за яго. Ён прыехаў да дзеда і папрасіў паказаць торбачку. Дзед паказаў, і пан аслупянеў ад такіх стравы. Пан пачаў прасіць аддаць яму торбачку, казаў, што яна патрэбна яму для частавання князёў-паноў. Дзед адмовіўся, бо тады яго з бабай ніхто не будзе карміць. Пан паабяцаў прыслаць поўны воз простай ежы.
Не аддасі па ахвоце, — грозіць ён, — забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш. З панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку.
Пан вярнуўся ў свой маёнтак, жыў там, балаваў, кожны дзень склікаў гасцей, а торбачка верна служыла яму. Пра дзеда з бабай пан забыўся. Дзед чакаў платы, але не дачакаўся. Баба параіла яму схадзіць да пана і напомніць пра ўгавор.
Пошукі справядлівасці і срэбраны рог
Дзед пайшоў да пана, але той і гаварыць не хацеў, сказаў, каб ішоў жабраваць. Дзед папрасіў вярнуць торбачку, але пан загадаў гайдукам збіць дзеда.
Гэй, гайдукі, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб больш не хадзіў сюды! Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты.
Дзед вярнуўся дахаты пабіты і расказаў бабе пра ўсё. Баба параіла яму пашукаць жураўля і папрасіць яшчэ адну торбачку. Дзед пайшоў на поле, сеў у просе і чакаў. Калі прыляцеў журавель, дзед расказаў яму пра сваё гора. Журавель падумаў і сказаў, що не дасць другой торбачкі, але дасць рог. Ён паляцеў за кусты і прынёс у дзюбе срэбраны рог.
Выпрабаванне срэбранага рога
Дзед спытаў, што рабіць з рогам. Журавель растлумачыў.
Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы: «З рога ўсяго многа!» А калі задаволіш пана, скажы: «Ох, усе ў рог!»
Журавель паляцеў, а дзед пайшоў дахаты і думаў, ці варта ісці з рогам да пана. Па дарозе ён сустрэў панскага аканома, які спытаў, дзе ён быў. Дзед адказаў, што хадзіў да жураўля, які даў яму срэбраны рог. Аканом папрасіў паказаць рог і спытаў, што з ім рабіць. Дзед сказаў, што, магчыма, з яго золата сыплецца. Цікаўны аканом папрасіў загадаць рогу, і дзед падказаў яму словы.
Аканом крыкнуў патрэбныя словы, і з рога выскачылі дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі, якія пачалі лупцаваць аканома. Аканом заенчыў і папрасіў дзеда спыніць іх. Дзед смяяўся і казаў, каб аканом не быў такім цікаўным і зайздросным. Калі хлапцы-малайцы збілі аканома, дзед загадаў ім вярнуцца ў рог, і яны знікнулі. Дзед зразумеў, для чаго яму журавель даў гэты рог, і падаўся ў маёнтак да пана.
Помста і вяртанне торбачкі
Дзед прыйшоў у маёнтак, дзе ў пана былі поўныя пакоі гасцей. Усе п'юць і гуляюць, на стале ляжыць дзедава торбачка. Пан спытаў, што дзеду трэба. Дзед адказаў, што прыйшоў па торбачку. Пан зарагатаў і загадаў гайдукам усыпаць дзеду дваццаць пяць бізуноў пры ўсіх гасцях. Гайдукі схапілі дзеда, павалілі на падлогу. Але дзед выняў з кішэні срэбраны рог і крыкнуў патрэбныя словы. З рога выскачылі дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі і пачалі біць гайдукоў, пана і яго гасцей.
Дзед стаяў збоку і камандаваў: па гайдуках — раз, па гасцях — два, па пану — тры. Хлапцы-малайцы выконвалі яго каманды. Найбольш трапляла пану. Пан енчыў і папрасіў спыніць хлапцоў, паабяцаў аддаць торбачку. Але дзед сказаў, що адной торбачкай не адкупішся. Пан прапанаваў каня, карову, але дзед адмовіўся. Пан спытаў, што яшчэ трэба. Дзед сказаў, што калі пан хоче застацца жывым, павінен аддаць маёнтак бедным людзям, а сам уцякаць. Пан не хацеў, але хлапцы-малайцы пачалі біць яго яшчэ мацней.
Круціўся, круціўся пан пад бізунамі, як уюн на гарачай патэльні, а потым такі не вытрымаў, нема закрычаў: — Аддам, аддам маёнтак!
Дзед загадаў хлапцам-малайцам вярнуцца ў рог, палажыў рог у кішэнь і папярэдзіў пана, што заўтра прыйдзе праверыць. Калі пан не ўцячэ, дзед зноў выпусціць на яго сваіх памочнікаў. Дзед пайшоў дахаты вясёлы з торбачкай і рогам. А пан назаўтра яшчэ досвіткам пакінуў маёнтак, баючыся, каб дзед не вярнуўся.