Канон вуліцы (Марчук)
Вельмі кароткі змест
Беларускі гарадок, прыкладна канец 20 стагоддзя. Жыццё вуліцы праходзіла павольна і спакойна: дзеці гулялі ў футбол, цуркі, карты, падлеткі сустракалі тры дзяўчыны-прыгажуні. Жыхары ведалі адзін аднаго і разам адзначалі вяселлі і праводзілі ў войска хлопцаў.
Падлетак Жэнік любіў вуліцу, футбол і сяброўскія сустрэчы, але прыйшоў час ісці ў войска. З войска пісьмы ён дасылаў не бацькам, а дзяўчыне, у якую закахаўся.
Жыхары часта збіраліся вечарам, калі былі скончаны ўсе працы, размаўлялі і гулялі ў карты. Юны музыка вучыўся граць песню на баяне, каб спадабацца дзяўчыне. Па вуліцы пахла фарбай, бо жыў мясцовы мастак, хварэў і прадаваў карціны праз жонку. Зімой гулялі вяселлі, летам адносіны разгараліся на дыскатэцы каля клуба.
З часам многія рэчы змяніліся: у дамах з'явілася вада, вуліца была заасфальтавана. Але атмасфера роднага месца засталася нязменнай. Праз гады ўсё яшчэ працягвала жыццярадасна квітнець:
Праз шчыліны ў плоце паўзе на вуліцу да сонца, не баючыся пылу, настурцыя. Патыхае сасной. На вуліцы будуюць новую хату... Не, не памрэ вуліца — родны сэрцу кут.
Падрабязны пераказ
Падзел на главы — рэдактарскі.
Уводзіны ў жыццё вуліцы
Жыццё вуліцы пачыналася са стуку ў шыбу і кліча: "Жэнік, выходзь на вуліцу!". Незалежна ад пары года, маці заўсёды клапатліва прасіла сына цяплей апрануцца. Хлопец хапаў блінец, еў на хаду і выбягаў на вуліцу, дзе яго чакалі сябры і гульні.
Дзіцячыя гульні і забавы
Дзеці на вуліцы гулялі ў розныя гульні: футбол, карты каля перавернутай лодкі, цуркі, маянку. Калі надакучвалі карты, яны проста сядзелі на калодах і гулялі ў пляўкі. Хлопцы заўсёды сачылі, каб не разбіць каму-небудзь акно, бо тады і свае пакараюць, і пацярпелы можа дагнаць.
Часам дзеці назіралі за маці, якая лаяла свайго сямігадовага сына за тое, што ён забіў жабу. Яна крычала: "Навошта забіў жабу? Га? Не забівай. А коб цябе так мучылі, га? О, горэ..."
Юнацтва, каханне і сацыяльныя правілы вуліцы
На вуліцы падлеткі ўпершыню адчувалі прыцягненне да дзяўчат. Калі з'яўляліся тры сяброўкі ў каляровых сукнях да каленяў, хлопцы губляліся, іх далоні пацелі, і яны пачыналі заікацца. Усе шыі, як на аўтапілоце, паварочваліся ўслед за дзяўчатамі.
Свая вуліца — самая свая, самая родная. На сваей вуліцы сваіх аднагодкаў не б'юць і не крыўдзяць. На іншых вуліцах ці каля клуба — там і пабіцца можна, а тут братэрства.
На вуліцы існавалі свае правілы: да дзяўчат са сваёй вуліцы хадзіць не давалі. Можна было танцаваць з імі, але праводзіць дахаты не дазвалялася. Вулічныя мянушкі заставаліся з чалавекам назаўжды, нават калі ён дасягаў высокіх пасад.
Вясельныя і вайсковыя традыцыі вуліцы
Вуліца гудзела двойчы: калі на ёй было вяселле і калі праводзілі хлопцаў у войска. У гэтыя дні выносілі на вуліцу ежу і выпіўку, збіраліся суседзі і сваякі, гучалі песні і музыка.
Родны кут у кожнага свой, для гарадчукоў ён — родная вуліца. У войска праводзяць усёй вуліцай. Прыйдуць сваякі... Прыйдуць суседзі... Плачуць толькі мама і бабуля. — Жэнічак, Жэнічак, ты ж напішы адразу...
Калі Жэніка праводзілі ў войска, прыйшлі ўсе: і сваякі, і суседзі, і тры прыгажуні. Музыкант з клуба іграў на баяне марш "Развітанне славянкі". Усе разам спявалі песні, якія любіў навабранец. Апошні ветэран апошняй вялікай вайны заспяваў "Кацюшу", і ўсе падхапілі.
Вяселле таксама было яркай падзеяй. Нявеста, ідучы ад царквы да хаты, кідала цукеркі дзецям і дарослым, якія суправаджалі маладых. Гэта быў старадаўні звычай, які сімвалізаваў салодкае жыццё. Да вокнаў шчаслівай хаты прыходзілі жанчыны з іншых вуліц, каб "поглядзець на васелле" і ацаніць усё: прыгажосць маладых, багацце стала, вопратку гасцей.
Плёткі, суседзі і падтрымка ў супольнасці
На вуліцы ўсе ведалі ўсё адзін пра аднаго: хто што мае, якога колеру шпалеры ў хаце, колькі яблынь у садзе. Суседзі часта мірылі адзін аднаго, калі ўзнікалі канфлікты з-за дзіцячых свавольстваў: "Суседзе, ты не сварыся на іх. Кралі да нас, мы кралі, і яны крадуць. Шкода табе слоіка вішняў?"
Дома трэба рабіць, а на вуліцы — воля. Рэдка выпадае, калі суседзі сварацца на векі вечныя, хоць дробныя сваркі здараюцца часцяком, ды ўсё на п'яную галаву. Тое, што за плотам, на вуліцы, тое — нічыё.
Жанчыны збіраліся на лаўках пад плотам надвячоркам, калі заканчвалі ўсе хатнія справы. Яны дзяліліся навінамі, абмяркоўвалі суседзяў. Калі станавілася халадней, але разыходзіцца не хацелася, адна з іх прыносіла з хаты цёплыя рэчы для ўсіх.
Змены і мадэрнізацыя сельскага жыцця
З часам жыццё вуліцы змянялася. Знікалі размовы ля калодзежа, бо амаль у кожным двары з'явіўся свой калодзеж з электраматорам. Многія вуліцы ў паслячарнобыльскі час пазалівалі асфальтам. Шанцавала тым вуліцам, па якіх не ездзілі машыны.
Мясцовы філосаф часта разважаў пра прыгажосць прыроды, параўноўваючы мясцовыя краявіды з экзатычнымі: "Аліўкавыя сады, трапічныя пальмы, кактусы ў пустэчы прайграюць нашай вярбе, што зразу расцвіла ў вадзе".
Роздумы пра значэнне роднага кута
На вуліцы жыў адзіны на ўвесь гарадок мастак, але жыхары не цанілі яго талент. Яго хударлявая жонка насіла на базар яго карціны, намаляваныя на бярозавых кавалках, каб зарабіць грошы на лячэнне мужа.
Даруйце штодня адно аднаму дробныя грахі, каб яны не перараслі ў вялікія, недаравальныя. Недзе зусім побач чуюцца гукі акардэона: юны навучэнец музычнай школы штудзіруе яшчэ адзін вальс.