Канон школе (Марчук)
Вельмі кароткі змест
Беларускі гарадок, прыкладна другая палова XX стагоддзя. З Усходу ў мясцовую школу прыехала маладая пара настаўнікаў. Яны планавалі жыць тут часова, але засталіся надоўга, абзавяліся гаспадаркай і дзецьмі, прызвычаіліся да мясцовых звычаяў і людзей, якіх спачатку не разумелі.
Жыццё школы было насычана працай і святамі. Дзеці вучыліся бачыць прыгажосць, любіць Радзіму, але часта наведвалі школы дзеля сяброў, танцаў, першых каханняў. Школьныя гады праляталі. Вучні праз гульні і свавольствы паступова сталелі, пазнаючы жыццёвыя ўрокі.
Школа навучыла трохі ўсіх быць людзьмі, бо навучыць адразу на ўсё жыццё немажліва. Не шукайце сабе новых сяброў, лепшых за школьных, іх усё адно не будзе. Прыйдуць дахаты класныя кіраўнікі. Кветкі ў вазах, кветкі ў слоіках, на стале, на табурэтках.
На апошнім званку выпускнікі разам сустрэлі світанне, упершыню адчуваючы маркоту развітання. Класныя кіраўнікі з гордасцю думалі пра свае гады працы ў школе, што стала для іх другой радзімай, дзе яны збіраліся застацца і паставіць дзяцей на ногі.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы — рэдактарскі.
Прыезд настаўнікаў з Усходу і іх першыя ўражанні
Як нялёгка першы раз адчыняць за масіўную ручку цяжкія дзверы школы першакласніку і як лёгка адчыняць у апошнім класе гэтыя дзверы нагой — дзеля форсу, разумеючы, што гэта некультурна.
З Усходу ў невялікі гарадок прыехала маладая пара настаўнікаў, ратуючыся ад голаду. Яны прыбылі з адным чамаданам, вазонам фікусам, без мэблі і посуду.
Усё іх здзівіла: і адносна ладныя хаты, і звычаі, і норавы людзей. Яны не разумелі мясцовую гаворку, але на "вялікім і магутным" даводзілі дзецям свае погляды пра этнас, стрыжань прыстойнасці, самаадукацыю, талерантнасць, гармонію і духоўнасць.
Школьнае жыццё і вучнёўскі досвед
Дзеці ў школе былі ўсюды аднолькавыя: цікаўныя, гарэзлівыя, непаслухмяныя і добрыя.
У школе ўсё іншае: свабода падпарадкоўваецца дысцыпліне і абавязкам. Хадзіць па веды яшчэ не ходзяць, не разумеюць, што веды палягчаюць жыццё, бо, як вучаць бацькі,— грашыма палягчаюць жыццё і толькі імі.
Адны вучні пераходзілі з класа ў клас у чаканні новага адкрыцця свету, іншыя — у чаканні першага пацалунка. Вуліца выяўляла таленты, а школа садзейнічала іх развіццю. У школе, неўпрыкмет сталеючы, дзеці ўвесь час круціліся вакол прывычкі да працы і вакол стрыжня прыстойнасці.
Царква і школа тут не спрачаліся паміж сабой. Усе дзеці былі хрышчоныя, дома ўсе верылі ў Бога, а ў школе рабілі выгляд, што згодны з гісторыкам-атэістам.
Настаўнікі далучаюцца да мясцовых традыцый
Неўпрыкмет настаўнікі перабраліся з цеснай камуналкі ў сваю хату. Купілі ровар, лодачны матор "Вихрь" і тэлевізар. Патроху звыкліся з мясцовым людам, які спачатку не разумелі і не ўсё прымалі.
Цяпер жа на "конікі" самі настаўнікі апраналі маскі Чорта, Дзеда, Бабы, Казы, Мядзведзя, Коніка, улазілі ў старыя лахманы, мянялі галасы і хадзілі ў марозную ноч калядаваць, спяваючы "Шчодры вечор". Ішлі ў хату да бацькоў сваіх дзяцей.
Фізік Ёшка любіў апранацца ў цыганку. Для сугрэву ды каб весялей было, ён браў сто грамаў белай.
Апошні школьны дзень і выпускны
Апошні званок стаў урачыстасцю не толькі школы, але і ўсяго гарадка. На яго прыйшлі Олена, Валодзя, Іван, Надзя, Грыцко, Люба, Паўло, Наталка, Якаў, Лісавета, Яўхім, Марыя і Васіль.
Ад званка да выпускнога заставаўся адзін крок, усе былі спакойныя, бо не было такога выпадку, каб на экзаменах камусьці паставілі двойку. Нервавалі больш бацькі, бо дзеці добры год ужо хадзілі парамі.
Усе выпускнікі сустракаліся на Царкоўнай гары, каб сустрэць усход сонца. Пасля гучнага "ўра-а!" раптам усе замаўчалі. Класны кіраўнік 11 "А" выцер крадком слязу, а класная кіраўніца 11 "Б" адвярнула галаву ўбок.
Заўтра воля. Не, сёння воля! Вось яно і прыйшло, першае выпрабаванне адзінотай. У каго душа яшчэ не зусім прачнулася, таму лягчэй. Бывай, школа. Чаго плакаць? Заўтра будзе інстытут, тэхнікум, а хоць бы і вучылішча...
Настаўнікі становяцца часткай супольнасці
Прыйшлі дахаты класныя кіраўнікі. Кветкі ў вазах, кветкі ў слоіках, на стале, на табурэтках. Стаміліся, перахваляваліся ад светла-сумнай радасці, а спаць не хацелася.
Даўно не ўспамінаюць пра пераезд у вобласць ці, на крайні выпадак, у раён. Школа стала сваей. У новым навучальным годзе класная пойдзе на павышэнне: завучам. Абяцалі дырэктарства і класнаму, скроні якога, нягледзячы на яшчэ маладыя гады, кранула сівізна.