Круты бераг ракі (Быкаў)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, пасляваенны час. Стары Пятровіч штовечар прыходзіў на круты бераг ракі і сядзеў на абрыве, пільна ўглядаючыся ў другі бераг.
Кожны вечар ён збіраў галлё для вогнішча, якое запальваў на абрыве. Мясцовыя рыбакі ведалі яго і не перашкаджалі. Аднойчы на бераг прыплылі на лодцы два рыбакі — Юра Бартош з суседняй вёскі і яго гарадскі сябар Каламіец.
Пакуль Юра пайшоў шукаць дровы для вогнішча, Каламіец застаўся з Пятровічам. Стары расказваў, што чакае сваіх сыноў, якія пайшлі ў партызаны падчас блакады і прасілі яго запаліць агонь на беразе, каб яны маглі вярнуцца.
— Ага, гадоў? Гэта ж дваццаць пяць год мінула, галава яловая. Грымаса глыбокага болю зморшчыла старэчы твар чалавека, вусны яго зусім па-дзіцячы крыўдліва скрывіліся, вочы хуценька зацепалі, і погляд разам патух.
Каламіец жорстка сказаў старому, што яго сыны загінулі і ніколі не вернуцца. Пятровіч, уражаны гэтай праўдай, моўчкі пайшоў. Калі вярнуўся Юра і даведаўся, што зрабіў Каламіец, ён абурыўся, бо ўсе мясцовыя беражліва ставіліся да старога, не разбураючы яго надзею. У тую ноч на абрыве ўпершыню не загарэлася вогнішча.
Падрабязны пераказ
Дзяленне пераказу на раздзелы – умоўнае.
Пятровіч і яго вечаровыя наведванні ракі
Кожны вечар, калі заходзіла сонца і спадала спёка, стары чалавек прыходзіў на круты бераг ракі. Ён садзіўся на камяністы абрыў, з якога адкрываўся шырокі від на раку з яе паваротам, перакатам і чыгуначным мостам удалечыні. Мясцовыя рыбакі ведалі яго і віталіся здалёк, але ён не вельмі ахвотна падтрымліваў размову, відавочна аддаючы перавагу адзіноце.
Звычайна ён прыходзіў сюды на заходзе сонца, калі міналася спёка і ля ракі на яе крутых, зарослых хмызняком берагах пачынала цягнуць прахалодай. Надвячоркам амаль сціхаў вецер, знікала дакучлівая рабізна на вадзе...
Прыбыццё Юры Бартоша і Каламійца
Неўзабаве з-за мастовых апор з'явілася маторная лодка "казанка". У ёй сядзелі двое: Юра Бартош, хлопец з суседняй вёскі, які працаваў у горадзе, і яго сябар Каламіец. За рулём быў Каламіец – крутаплечы чалавек з шырокімі даланямі і цяжкаватым позіркам з-пад казырка фуражкі.
Яны прычалілі да берага, і Юра з Пятровічам выцягнулі лодку на бераг. Пакуль Каламіец зачахляў матор, Юра выгружаў рыбацкія прылады. Стары стаяў убаку і ўважліва глядзеў на той бераг ракі, быццам чакаў адтуль нечага важнага.
Размова пра вогнішча і сыноў Пятровіча
Юра заўважыў, што Пятровіч прынёс трохі дроў для вогнішча, але іх было недастаткова. Стары патлумачыў, што лепш паліць пад ранак, калі людзі спяць і ніхто не зможа дапамагчы ў выпадку чаго. Юра пагадзіўся, але прапанаваў сабраць больш дроў, каб вогнішча было відаць і ноччу.
— Ноччу б, ведама, лепш... А то як пазнаюць? Раней дык вунь хутар быў. А цяпер няма. І гэты мост новы... Незнаёмы. — Вось іменна. — Маленькае хаця б вогнішча. Абы тлела — будзе відаць.
Каламіец, які займаўся донкамі, незадаволена заўважыў, што лепш было б заняцца рыбалкай, чым вогнішчамі. Пятровіч жа сядзеў на абрыве, маўкліва перабіраючы пальцамі краі свайго кіцеля, і ўсё глядзеў на той бераг.
Стары моўчкі прыціх на абрыве, і яго аброслы шызаю шчэццю твар набыў выраз даўняй звыклай задумлівасці. Ён доўга напружана маўчаў, машынальна перабіраў пальцамі зашмальцаваныя краі кіцеля...
Раптам Каламіец рэзка загаварыў, кажучы старому, каб той кінуў "дурня строіць" і "камедзію іграць", бо ніхто ўжо адтуль не прыйдзе. Пятровіч здрыгануўся, але працягваў глядзець на той бераг. Тады ён пачаў расказваць пра сваіх сыноў, якія пайшлі ў партызаны падчас блакады.
Праўда пра блакаду і згубленых сыноў
Пятровіч расказаў, што яго малодшы сын Толік меў праблемы са зрокам – у цемры нічога не бачыў. Старэйшы бачыў добра. Падчас блакады да іх прыбег Цімка і сказаў, што немцы абклалі з усіх бакоў, сілы мала. Абодва сыны пайшлі ў партызаны, хоць малодшы прасіўся застацца. Перад адыходам яны сказалі бацьку, каб той расклаў вогнішча, калі немцы сыдуць.
— Дык гэта малодшы, Толік... Вачамі захварэў. Як змеркнецца, нічога не бачыць. Старшы, той бачыў добра. А калі са старшым што? — Што са старшым, тое ж і з младшым! — груба абарваў яго Каламіец.
Каламіец рэзка перапыніў старога, сказаўшы, што з таго часу мінула ўжо дваццаць пяць гадоў. Пятровіч быў уражаны гэтай навіной. Ён, відаць, не ўсведамляў, колькі часу прайшло. Яго твар скрывіўся ад болю, а позірк страціў сэнс і зышоў з таго берага.
Сыход Пятровіча і незапаленае вогнішча
Каламіец працягваў пераконваць старога, што яго сыны не вернуцца, што "амба абодвум". Пятровіч маўчаў, як глухі. Змрок хутка апускаўся на бераг, з прырэчных равоў паўзлі космы туману. Раптам Пятровіч цяжка падняўся і моўчкі пайшоў прэч з берага.
Напяўшыся ўвесь у якімсь намаганні, ён, мабыць, хацеў і не мог выказаць нейкую важную сваю думку, і ад гэтага непасільнага напружання позірк яго стаў нерухомы, страціў усякі сэнс і зышоў з таго берага.
Калі Юра вярнуўся з дровамі і не знайшоў Пятровіча, ён абурыўся на Каламійца. Той прызнаўся, што сказаў старому праўду. Юра быў узлаваны, бо ведаў, што сыноў Пятровіча забілі ў блакаду, і стары сам адвёз іх на лодцы на той бераг. З таго часу ён чакаў іх вяртання.
Сярод іх у той вечар не загарэўся толькі адзін — на абрыве насупраць ляснога перавозу, дзе да ранку было незвычайна пустынна і глуха. Не загарэўся ён і ў наступную ноч. І, мабыць, не загарыцца ніколі.