Музыка-чарадзей (Якімовіч)
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Дзяцінство музыкі-чарадзея і яго дар
Жыў некалі на свеце адзін музыка, які пачаў граць яшчэ змалку. У дзяцінстве ён пасвіў валоў і рабіў сабе дудачкі з лазы.
Бывала, пасучы валоў, зробіць з лазы дудачку ды як зайграе, дык валы скубці траву перастануць — натапыраць вушы ды слухаюць. У лесе птушкі прыціхнуць, нават жабы ў балоце не крумкаюць.
Калі ён прыязджаў на начлег, дзе хлопцы і дзяўчаты веселяцца, пяюць і жартуюць, і браўся за сваю дудачку, усе адразу суцішаліся. Сядзелі начлежнікі, не зварухнуцца, забыліся, што натруджаныя за дзень рукі і ногі баляць, што голад даймае.
Вандроўкі па свеце і канфлікт з панамі
Музыка меў дзіўны дар: ён мог гуляць так, што кожнаму здавалася, быццам нейкая слодыч улілася яму ў сэрца, нейкая невядомая сіла падхапіла яго і нясе ўсё ўгору ды ўгору — у чыстае сіняе неба, да ясных зорак. Змоўкне дудачка, ды ніхто не адважыцца і з месца скрануцца, каб не спужаць таго чароўнага голасу.
Зноў зайграе дудачка, ужо жаласліва. І тут такая нудота ўсіх ахопіць. Мужчыны і бабы, якія ішлі позна дамоў з паншчыны, пачуюць музыку, спыняцца, заслухаюцца.
Ідуць позна дамоў з паншчыны мужчыны і бабы, пачуюць музыку, спыняцца... Вось так усё іхняе жыццё перад вачамі і стаіць — бядота ды гаркота, ліхі пан ды цівун з прыганятымі.
І такі іх жаль агортваў, што не толькі бабы, а і мужыкі, старыя, барадатыя, плакалі, як над нябожчыкам або нібы сынкоў у салдаты праводзяць. Але вось музыка зайграў вясёлае. Пакідалі мужчыны і бабы косы, граблі, вілы, браліся ў бокі і давалі скакаць. Скакалі людзі, скакалі коні, скакалі дрэвы ў дуброве, скакалі зоркі, скакалі хмаркі — усё скакала і весяліцца.
Падрос музыка, зрабіў сабе скрыпачку ды пайшоў у свет. Куды прыйдзе — пайграе, за гэта яго накормяць, напояць, як самага лепшага госця, і яшчэ на дарогу дадуць.
Доўга хадзіў так па свеце музыка, весяліў добрых людзей, а ліхім панам без нажа сэрца рэзаў: бо куды ён ні прыйдзе, там людзі перастаюць паноў слухаць.
Стаў ён ім упоперак дарогі, як костка ў горле. Надумаліся паны са свету яго звесці. Пачалі падгаворваць аднаго, другога, каб музыку забіў ці ўтапіў. Ды не знайшлося ахвотніка: простыя людзі любілі музыку, а прыганятыя баяліся — думалі, што ён чараўнік. Згаварыліся тады паны з чарцямі.
Першая пастка чарцей: галодныя ваўкі
Ішоў аднаго разу музыка лесам, а чэрці наслалі на яго дванаццаць галодных ваўкоў. Заступілі яны музыку дарогу, сталі, зубамі ляскаюць, вочы, як распаленыя вугалі, гараць. Не было ў музыкі нічога ў руках, толькі пад пахаю скрыпка ў мяшэчку.
Дастаў музыка з мяшэчка скрыпку, каб яшчэ раз перад смерцю пайграць, прыхінуўся да дрэва ды і павёў смычком па струнах. Як жывая загаварыла скрыпка, пайшоў пошчак па лесе. Замерлі кусты і дрэвы — лістком не варухнуць.
Дастаў музыка з мяшэчка скрыпку... А ваўкі як стаялі з разяўленымі пашчамі, так і скамянелі. Слухаюць і пра голад забыліся.
Перастаў музыка іграць, а ваўкі, як сонныя, у лес пацягнуліся. Пайшоў музыка далей.
Другая пастка: вадзяны цар і паводка
Сонейка ўжо за лес закацілася, толькі яшчэ свяціла на самыя верхавінкі, быццам абліваючы іх пазалотаю. Ціха, як у вуху. Вельмі харошы вечар. Сеў музыка на беразе ракі, дастаў з мяшэчка скрыпку і зайграў. Ды так прыгожа, што заслухаліся і неба, і зямля.
А калі ўрэзаў полечку... рыба так узгулялася, што рака кіпіць, як вада ў гаршку. Не вытрымаў і вадзяны цар — пусціўся ў скокі. Ды так разышоўся, што вада заліла берагі.
Чэрці напужаліся і павыскаквалі з рачных нетраў. Усе злосныя, зубамі скрыгочуць, а нічога музыку зрабіць не могуць.
Тым часам бачыў музыка, што вадзяны цар нарабіў людзям бяды — заліў палеткі і агароды. Перастаў ён іграць, паклаў скрыпку ў мяшэчак і пайшоў далей.
Апошняя пастка: баль у пекле
Ішоў ён ды ішоў, аж вось падбягаюць да яго два панічы. Яны сказалі, що ў іх сёння ігрышча, і папрасілі музыку пайграць, абяцаючы заплаціць што захоча. Падумаў музыка — ноч на дварэ, начаваць няма дзе, ды і грошай няма. Згадзіўся ён.
Прывялі панічы музыку ў палац. Бачыў ён — панічоў і паненак там хоць гаць гаці. На стале нейкая вялікая ды глыбокая міска стаяла. Панічы і паненкі па чарзе падбягалі да яе, мачалі палец у міску і мазалі сабе вочы. Падышоў да міскі і музыка. Памачыў палец і памазаў вочы. І толькі зрабіў так, бачыў, що гэта не паненкі і панічы, а ведзьмы і чэрці, што ён не ў палацы, а ў пекле.
Наладзіў ён скрыпку, ударыў смычком па жывых струнах — і тут адразу ўсё пекла ў шчэпкі разляцелася, а чэрці з ведзьмамі разбегліся хто куды.