На чацвертым годзе вайны (Стральцоў)
Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, чацвёрты год Вялікай Айчыннай вайны. Бабуля адсцябала матузамі малога ўнука за тое, што той паабшчыпаў хлеба, не дачакаўшыся вячэры.
Малы не заплакаў, толькі войкнуў і кінуўся да дзвярэй, а потым выбег на двор і там ужо моцна заплакаў. Маці бачыла ўсё гэта і шкадавала сына.
Старая адчула, што шкадуе ўнука, і выйшла з хаты. Яна пайшла ў агарод, дзе думала пра сына Андрэйку, забітага на вайне. Маруся клікала малога, але ён не адгукаўся - схаваўся ў кустах.
Хлопчык заснуў у кустах, і маці перанесла яго ў хату. Калі ён прачнуўся, то спалохана заклікаў дзеда і заплакаў. Маці пачала яго супакойваць і заплакала сама, жаліўшыся на цяжкое жыццё. Тут падышла старая, і яны разам заплакалі пра забітага Андрэйку.
- Марусечка мая мілая, - не гаварыла, а шаптала, нібы дапытвалася ў некага, старая, - што ж нам цяпер рабіць без нашага Андрэйкі? За якія ж грахі асіраціў нас бог?
Падрабязны пераказ
Дзелянне на раздзелы ўмоўнае.
Бабуля карае ўнука за абшчэпаны хлеб
На чацвертым годзе вайны ў адной сялянскай хаце адбылася сцэна, якая адлюстравала ўсю цяжкасць ваеннага часу. Старая жанчына не стрымалася і пабіла свайго малога ўнука за тое, што ён не дачакаўся вячэры і паабшчыпаў кавалачак хлеба.
Бабуля - высахлая, з учарнелым ад работы і старасці тварам - адсцябала матузамі малога ўнука за тое, што паабшчыпаў, не дачакаўшыся вячэры, акрайчык ацеслівага хлеба.
Малы не заплакаў адразу, толькі войкнуў не сваім голасам, калі спрабаваў схавацца пад ложак. Але на хаду ён перадумаў нечага, разгубіўся, і тут яго дагнала апошні раз балюча сцебанула старая. Хлопчык кінуўся да дзвярэй, з усяе сілы ціснуў на клямку і біў у дзверы нагамі.
Маці бачыць слёзы сына, і ён уцякае з дому
Маці ўсё гэта бачыла, калі таўкла ў хаце проса. Яна заўважыла, як дрыжаў у сына збялелы падбародак, як захліпаўся ён ад першых крыўдлівых і роспачных слёз. Калі сын глядзеў па хаце здзічэлымі, спалоханымі вачамі, ёй здалося, што ён моліць яе пра спагаду і літасць.
У яе тады перавярнулася ўсё нутро, і яна падумала, што і сама часам гэтак жа сцябала малога, і цяпер пашкадавала, што рабіла гэтак. Моцна заплакаў хлопчык ужо на двары, і калі маці пачула гэты плач, ёй чамусьці стала лягчэй.
І ёй тады, калі яна пачула гэты ягоны плач, чамусьці стала лягчэй, нібыта яна сама заплакала і ёй прыйшла са слязьмі палёгка.
Яна глянула на старую, што нечага мітусілася ў хаце, і больш за ўсё яе ўразіў свякроўчын твар - спустошаны і нейкі пакутліва нямы. Маруся зразумела, што старая цяпер таксама шкадуе малога і мітусіцца таму, што не ведае, куды дзець матузы.
Разбурэнне ўпэўненасці бабулі і яе ўнутраная пакута
Старой сапраўды было не па сабе. Яна не хацела, каб гэта заўважыла нявестка, і хутчэй пайшла з хаты. На двары да яе адразу кінуўся худы парсюк, але яна крыкнула на яго і адпіхнула нагой. Не хацелася вяртацца ў хату, і яна пайшла ў агарод.
Была вясна, было пуставата на градах. Старая глянула на свежараскапаную прызбу, убачыла, што трухлее ў хаты ніжні вянец. Яна пачала выбіраць з зямлі падсохлы мох, якім уцяплілі на зіму прызбу, і кідала яго ў баразну. Потым глядзела, як расцуць памідоры і капуста, думала пра будучы год.
страшнай здавалася ёй цяперашняя няўпэўненасць у сваім раней такім бясспрэчным праве караць.
Яна пайшла ў пуню і па драбіне ўзлезла на вышкі збіраць курыныя яйкі. Злазячы долу, абступілася на драбіне і ўпала. Ударылася не вельмі балюча, яйкі засталіся цэлыя, але ёй стала так крыўдна, што яна сядзела і няўцямна глядзела перад сабой. Яна ўспомніла, як некалі даўно несправядліва пабіла свайго сына Андрэйку.
Маці і хлопчык паасобку: пошукі, думкі і планы помсты
Тым часам Маруся малола ячмень самаробнымі жорнамі. Ёй хацелося забыцца ў рабоце, і яна круціла цяжкі скрыгатлівы круг. Пад гэты шоргат прыходзілі да яе невясёлыя думкі пра забітага мужа, з якім жыла ўсяго тры гады, пра сына, які не помніць бацьку. Яна думала пра цяжкасць жыцця без мужчыны ў доме.
Малы тым часам схаваўся ў алешніку каля вуліцы. Ён чуў, як клікала яго маці, але не выходзіў - нейкая помслівая асалода трымала яго ў кустах. Ён даўно ўжо не плакаў і думаў пра свае ўцёкі з вёскі назусім. Хацеў разжыцца хлеба, выкрасці світку і ісці ў мястэчка. Яшчэ хацелося пабіцца з Зміцеравым Васілём, якога называў "паліцаем".
Ён адчуў сябе моцным і адзінокім, і гэта было прыемна яму. Стаў ламаць альховае голле і рабіць будан. У будане ён і заснуў - не чуў, як яго знайшла і перанесла ў хату маці.
Вяртанне ўнука і агульны плач, які абядноўвае сямю
Прачнуўся хлопчык, калі яго клалі ў ложак і ўкрывалі посцілкай. Першым ягоным адчуваннем быў страх. Ён закрычаў: "Дзед, дзед!" і заплакаў. Але дзеда не было, і ніхто не мог заступіцца за яго. Маці спалохана гаварыла над ім, накрывала яго, мацала рукою лоб. Была добрая гэта рука, і ён заплюшчыў вочы і сцішыўся.