Нямоглы бацька (Караткевіч)
Кароткае апісанне
Лясная вёска, даўнія часы. Жылі людзі па жорсткім законе: калі бацька ці маці станавіліся старымі, слабымі і не маглі працаваць, іх адвозілі ў лес паміраць. Аднойчы малады вясковец Пятро мусіў завезці ў пушчу свайго немачнага бацьку.
У апошні момант Пятро не змог кінуць бацьку і патаемна вярнуў яго дадому. Калі ў вёсцы пачаўся страшны голад, менавіта бацька падказаў сялянам, што насенне можна сабраць са старых стрэхаў. Потым з'явіўся злы Велікан, які збіраўся знішчыць вёску; бацька зноў параіў Пятру выклікаць сіроцкі плач, ад чаго захварэла дрэва, і замак Велікана абваліўся.
— Вось што,— сказаў тады Максім,— правільна ён зрабіў, пераступіўшы такі закон. Болей таго не будзе. Шануйце дабрыню, хай і слабую. Шануйце мудрасць, хай сабе нямоглую. Насіце на руках бацькоў...
Пасля гэтых падзей жыхары зразумелі сваю памылку і адмовіліся ад старога жорсткага закону, стаўшы шанаваць старых. А падступны сусед Гнат, які заклікаў да жорсткасці, быў выгнаны ў пушчу — і закон назаўжды змяніўся.
Падрабязны пераказ
Падзел на раздзелы - рэдактарскі.
Старажытны звычай пакідаць старых у лесе
У даўнія часы, калі Месяц толькі з'явіўся на небе, існаваў жорсткі звычай: старых бацькоў, якія ўжо не маглі працаваць, адвозілі ў лес і пакідалі там паміраць. Людзі жылі ў голадзе і холадзе, і кожныя рукі лічыліся: ці могуць яны трымаць касу або меч? Калі ўжо не маглі, старых пакідалі ў лесе з невялікім запасам ежы, і тыя або паміралі ад голаду, або іх разрывалі дзікія звяры.
Адвозіў чалавек у лес старога бацьку і ведаў: ягоныя дзеці тое самае з ім зробяць. Як ты віншуеш, так і табе дзякуюць. Бо жылі гэтыя людзі па адзіным законе — законе карысці.
Пятро ратуе бацьку насуперак закону
У адной лясной вёсцы жыў малады чалавек па імені Пятро. Яго бацька састарэў, і суседзі пачалі намякаць, што час ужо адвезці старога ў лес. Асабліва настойваў на гэтым багаты сусед Гнат, які меў уплыў у грамадзе.
Пад ціскам грамады Пятро вымушаны быў адвезці бацьку ў лес. Ён зрабіў яму будан з яловага лапніку, развёў агонь, пакінуў ежу. Але калі бацька настойваў, каб сын забраў усё і ехаў, Пятро адмовіўся пакідаць яго.
— Татка,— глуха сказаў Пятро,— няўжо ты думаеш, што я цябе тут пакіну?
— І пакінеш. Бо закон. Заб'юць цябе,— сказаў бацька.
— Не бойся за мяне,— адказаў Пятро і паехаў.
Ноччу Пятро вярнуўся ў лес і прынёс бацьку дадому. Ён схаваў яго ў каморы, зрабіў пралазы на гару і ў падпамосце, каб стары мог хавацца ад чужых вачэй. Так яны сталі жыць, хаваючыся ад усіх.
Выратаванне ад голаду з дапамогай мудрасці старога
У той год на вёску абрынулася бяда - ураджай быў мізэрны, а перад вясной суседзі напалі на вёску, і ў бойцы згарэлі свірны з насеннем. Людзі ў адчаі не ведалі, што рабіць, бо не было чым засеяць палі.
Тады бацька параіў Пятру, што рабіць. Пятро прыйшоў да людзей і сказаў, каб яны знялі салому са стрэх, абмалацілі яе і падмялі дошкі пад застрэшкамі. Так яны сабралі дастаткова зерня, каб засеяць палі. Пятро таксама параіў падзяліцца насеннем з суседзямі, якія напалі на іх.
Перамога над Веліканам праз слёзы дзяцей
Калі жыта пачало красаваць, над вёскай з'явіўся Велікан. Ён пабудаваў сабе замак на вялізнай асіне і абвясціў, што з'есць увесь ураджай, а потым і саміх людзей. Спробы змагацца з ім былі марнымі - стрэлы не даляталі да замка.
Зноў Пятро звярнуўся да бацькі па параду. Той падказаў, што трэба сабраць дзяцей, асабліва сірот, і хай яны кожны дзень ходзяць пад асіну, плачуць і моляць Велікана. Пятро таксама нешта шапнуў дзецям на вуха.
Доўгі час дзеці плакалі пад дрэвам, а Велікан толькі смяяўся з іх. Але паступова лістота на асіне пачала жаўцець. Аднойчы ноччу наляцеў ураган, бліснула маланка, і дрэва з трэскам абрынулася на зямлю, пахаваўшы пад сабой Велікана.
— Забыў ты,— сказаў бацька,— што «сіроцкія слёзы дарма не мінаюць, пападуць на белы камень — камень прабіваюць».
Нараджэнне новага закону
Пасля перамогі над Веліканам Гнат зноў пачаў падбухторваць людзей супраць Пятра, сцвярджаючы, што ён звязаны з нячыстай сілай. Тады Пятро прызнаўся, што не пакінуў бацьку ў лесе, а вярнуў яго дадому.
Максім, які раней падтрымліваў стары закон, цяпер стаў на бок Пятра. Ён заклікаў людзей шанаваць дабрыню і мудрасць, нават калі яны нямоглыя. Гнат жа застаўся пры сваім меркаванні, і людзі выгналі яго ў пушчу.
Так памёр стары Закон і нарадзіўся новы, заснаваны на павазе да старэйшых і іх мудрасці. А сакрэт перамогі над Веліканам Пятро і дзеці вырашылі захаваць, на выпадак, калі з'явіцца новы Гнат.