Вельмі кароткі змест
Беларуская вёска, да рэвалюцыі. У хаце засцянковага шляхціца Крыніцкага жыла яго дачка Паўлінка.
Яна была закаханая ў маладога настаўніка Якіма Сароку.
Бацька Паўлінкі быў супраць іх адносін.
Ён хацеў выдаць дачку за пана Адольфа Быкоўскага. На вечарынцы ў гонар Пакроваў Быкоўскі спрабаваў заляцацца да Паўлінкі, але яна толькі насміхалася з яго. Тым часам Якім прапанаваў Паўлінцы ўцячы з ім і таемна павянчацца.
Ноччу пасля вечарынкі Паўлінка сабрала рэчы і спрабавала ўцячы праз акно, але бацька злавіў яе. У гэты момант Пранцісь Пустарэвіч прывёў злоўленага каля акна Быкоўскага, якога палічылі злодзеем. Тады ж Паўлінка даведалася, што Якіма арыштавалі за распаўсюд нейкіх афішак.
Якімку арыштавалі! Маю зорачку ясную арыштавалі. Ха-ха-ха! Звяры сляпыя!!!
Пачуўшы гэтую навіну, Паўлінка страціла прытомнасць, а Сцяпан выгнаў Быкоўскага з хаты, абвінаваціўшы яго ў спробе выкрасці дачку.
Падрабязны пераказ па актах
Назвы актаў і іх дзяленне на сцэны – умоўныя.
Акт 1. Вечарынка ў хаце Крыніцкіх
Паўлінка і Якім: таемная сустрэча
У хаце Крыніцкіх Паўлінка сядзела адна і шыла кафтанік. Яна спрабавала спяваць, але песні не спяваліся - сэрца было неспакойнае. Дзяўчына чакала прыходу каханага.
Э-э! штось не пяецца сягоння. Неяк сэрцайка трасецца, як бы хто яго знячэўку перапужаў. А мо гэта песня вінавата? Даліпантачкі, аніяк не магу сама з сабой да ладу прыйсці.
Неўзабаве прыйшоў Якім. Ён асцярожна павітаўся з Паўлінкай, баючыся, што ў хаце могуць быць старыя. Маладыя пачалі жартаваць і гуляць, спрабуючы адабраць адзін у аднаго то папяросу, то кнігу.
І што гэты тата да яго мае. З таго часу як даведаўся, што ён на мяне мілым вокам паглядае, усё роўна як чорная кошка між імі перабегла. Ён-то нічога, але тата - дык жыўцом бы яго з'еў.
Якім прапанаваў Паўлінцы ўцячы з ім і пажаніцца без згоды бацькоў. Ён распавёў, што дамовіўся з папом, які заўтра будзе начаваць у ваколіцы. Паўлінка спачатку вагалася, баючыся ганьбы, але ўрэшце пагадзілася.
Прыход Пустарэвічаў і знаходка фатаграфіі
У хату прыйшлі Пранцісь і Агата Пустарэвічы. Пранцісь быў моцна п'яны і паводзіў сябе нахабна.
Сцяпан Крыніцкі знайшоў за абразом фатаграфію Якіма, якую Паўлінка хавала. Ён раззлаваўся і парваў яе, нягледзячы на просьбы і слёзы дачкі.
Акт 2. Спроба ўцёкаў
Вечарынка і заляцанні Быкоўскага
На наступны дзень у хаце Крыніцкіх сабраліся госці. Сярод іх быў і Адольф Быкоўскі, які заляцаўся да Паўлінкі. Ён хваліўся сваім багаццем і спрабаваў уразіць усіх панскімі манерамі.
Бо... бо Якім з мужыкоў... Калісь былі ўсе мужыкі, ну дык цяпер кожны чалавек мужыцкага роду, хоць каторы і прыкідваецца панам ці графам. Ды і што гаварыць! Адам і Ева і то былі мужыкамі.
Паўлінка размаўляла з цёткай Агатай пра Якіма, выказваючы свае пачуцці і трывогі. Яна расказвала, як ён прыносіў ёй кніжкі і вучыў разумець жыццё і людзей.
Кніжкі мне прыносіў... Хораша так аб усім расказваў... як трэба жыць, як людзей трэба ўсіх любіць, і шмат, шмат чаго. І любіць жа ён гэтых людзей зусім неяк не так, як мы іх любім.
Людзі, кажа, у нас, як звяры: адзін на другога кідаюцца, адзін другога цкуюць, пад'юджваюць, ненавідзяць адзін другога. Змалку дзён, кажа, прывыкаюць у ненавісці жыць.
Няўдалая спроба ўцячы з Якімам
Калі ён такі добры, такі разумны, што і сказаць не магу... Павешуся, цётачка, павешуся, калі мяне з ім разлучаць!.. Калі тут, цётачка, так пад сэрцам баліць, што і жыць неўмагату.
Калі госці разышліся, Паўлінка пачала рыхтавацца да ўцёкаў. Яна сабрала свае рэчы ў клункі і чакала ўмоўленага знаку ад Якіма. Пачуўшы шорах за акном, яна выкінула вузлы, але ў гэты момант прачнуўся Сцяпан.
Калі Паўлінка спрабавала выскачыць праз акно, бацька схапіў яе за ногі. На шум прыбегла Альжбета. У гэты момант Пранцісь, які вяртаўся дадому, заўважыў каля акна Адольфа Быкоўскага з вузламі Паўлінкі.
Сцяпан раззлаваўся, думаючы, што гэта Быкоўскі хацеў украсці яго дачку. Але тут Паўлінка даведалася, што Якіма арыштавалі за распаўсюджванне афішак. Яна страціла прытомнасць, а Сцяпан толькі паўтараў сваё любімае: "Дзве дзюркі ў носе і сканчылася."