Пра папа Кірылу і яго парабка Гаўрылу (Якімовіч)
Вельмі кароткі змест
Папу Кірылу не шанцавала з парабкамі — ніводзін не выслужыў больш месяца. Аднойчы ён паехаў шукаць чарговага парабка і сустрэў на дарозе хлапца Гаўрылу, які ішоў у белы свет шукаць працу.
Гаўрыла прапанаваў незвычайную плату: калі выслужыць год, дасць грымака папу і пападдзі, а калі не — яны даюць яму грымакі і прагоняць. Поп згадзіўся, думаючы хутка пазбавіцца ад парабка. Гаўрыла аказаўся надзвычай моцным: сёк дровы галымі рукамі, араў поле так, што конь не паспяваў, а калі ўдарыў каня кулаком па крыжы, той паваліўся.
Поп з пападдзёй спалохаліся сілы парабка і вырашылі пазбавіцца ад яго. Пападдзя параіла паслаць Гаўрылу выганяць кароў з аўса, дзе паслі мядзведзі. Але Гаўрыла злавіў мядзведзя і прывалок яго на двор. Тады пападдзя параіла паслаць парабка ўначы ў млын, дзе вадзіліся чэрці. Гаўрыла прымусіў чорта маляць муку і прывёз яго дадому ў прыпрэжцы.
Тады поп паслаў Гаўрылу да цара сыскваць пенсію за тры гады, спадзяючыся, што за гэты час яны з пападдзёй збяруцца і пераедуць. Гаўрыла паехаў на мядзведзі і чорце, атрымаў ад цара тысячу рублёў і вярнуўся. Ён схаваўся ў мяшку на возе, калі поп з пападдзёй збіраліся ўцякаць. Калі яны спыніліся начаваць на беразе возера, пападдзя вырашыла спіхнуць Гаўрылу ў ваду, але спрасонку спіхнула папа. Раніцай Гаўрыла сказаў пападдзі, што поп застаўся на тым свеце і шукае другую жонку:
Яму там так спадабалася, што сказаў: другую пападдзю знойдзе і сюды больш не вернецца... І, як стаяла, бухнулася пападдзя ў возера папа Кірылу на тым свеце шукаць.
А Гаўрыла запрог коней і паехаў сваёю дарогаю.
Падрабязны пераказ
Падзел пераказу на главы — умоўны.
Папа Кіріла наймае парабка Гаўрылу з надзвычайнай сілай
Папу Кірылу не вельмі шанцавала з парабкамі — ніводзін не працаваў у яго больш за месяц.
Папу Кірылу надта не шанцавала на парабкаў. Колькі ён іх ні наймаў, ніводзін больш месяца не выслужыў... Поп скардзіцца, що парабкі вінаваты. А парабкі — што поп: рабіць прымушае, а карміць не жадае.
Аднойчы поп паехаў шукаць чарговага парабка. За пяць вёрст ад дому ён сустрэў хлапца з палкаю і торбаю, які ішоў у белы свет у пошуках працы. Поп прыгледзеўся да падарожнага — хлопец быў невысокі, але плячысты і каржакаваты. Поп запрапанаваў яму наняцца да яго. Хлопец пагадзіўся, але паставіў незвычайную ўмову: калі ён выслужыць год, то дасць раз грымака папу і раз матушцы, а калі не — яны дадуць яму па разу грымака і прагоняць з двара. Папу такі дагавор вельмі спадабаўся.
Поп падумаў, што праз месяц дасць яму з матушкай грымакоў і прагоніць. Хлопец назваўся Гаўрылам, сеў на воз, і яны паехалі назад. Праехаўшы паўдарогі, конь прыстаў — увесь мокры, аж пена шуміць. Гаўрыла заўважыў, што відаць, бацюшка аўса яму шкадуе. Поп падумаў, што праўда, шкадуе, але не ведаў, што гэта яго новы парабак такі цяжкі.
Прыехаўшы дадому, поп даў парабку сякеру і паслаў дровы секчы. Але Гаўрыла адмовіўся ад сякеры, падышоў да сцірты дроў, узяў самае большае палена, размахнуўся і гакнуў ім аб зямлю — палена рассыпалася на дробныя кавалкі. Поп глядзеў з акна і радаваўся, што наняў добрага работніка.
Спробы пазбавіцца ад Гаўрылы: мядзведзі і чэрці
Назаўтра поп паслаў Гаўрылу ў поле араць. Парабак упрог каня ў саху і пачаў араць. Конь аж бягом бегаў, бо араты сам саху папіхаў. У поўдзень поп прынёс абед. Гаўрыла выпраг каня і хлопнуў яго далонню па крыжы. Конь як стаяў, так і брыкнуўся з усіх чатырох капытоў. Поп вытрашчыў вочы, а парабак адказаў, што конь качацца захацеў. Пасля абеду Гаўрыла запрапанаваў араць самім, каб конь аддыхаў. Поп узяўся за ручкі сахі, Гаўрыла за дышла, і яны пачалі араць. Поп крыссе падняў, ледзьве паспяваў за парабкам.
Увечары поп хваліўся пападдзі, што ў іх цудоўны парабак — есць што папала, а сіла, як у вала.
Матушка папярэдзіла яго, што калі парабак кулаком каня зваліў, дык што ж будзе з імі, калі ён не выслужыць год. Поп хапіўся за спіну — ён забыўся на дагавор. Матушка параіла паслаць Гаўрылу ў авёс, дзе панадзіліся мядзведзі, каб ён выганяў кароў, а калі зловіць якую, дык гнаў дадому. Мядзведзь яго там і задзярэ.
Поп так і зрабіў. Гаўрыла ўзяў бізун і вяроўку і пайшоў. У аўсе ён убачыў мядзведзяў і крыкнуў на ўсё поле. Мядзведзі напалохаліся і пабеглі. Адзін з перапуду валіў проста на Гаўрылу. Парабак цоп яго за вушы, зашмаргнуў вяроўку на шыю, уляпіў разоў колькі бізуна і пацягнуў на папоў двор.
Прывалок яго сяк-так Гаўрыла на двор і пытаецца, дзе карову паставіць. Поп спрасонку не разабраўся і сказаў загнаць у хлеў. Ледзь загнаў яго Гаўрыла ў хлеў. Раніцай матушка пайшла кароў даіць, бачыць — адны драбы ад іх валяюцца, а побач мядзведзь тупае. Пападдзя ад страху ледзь жывая ў хату прыбегла. Яна закрычала на папа, каб ён паслаў свайго парабка поначы ў млын, няхай яго там чэрці задушаць.
Поп паслаў Гаўрылу ў млын. Парабак запрог каня, накідаў на воз мяшкоў з жытам і паехаў. У тым млыне вадзіліся чэрці, і ніхто з людзей уночы там не малоў. Гаўрыла прыехаў у самую поўнач і трах нагою ў дзверы — тыя і выскачылі. Чэрці ўроссып — каторы ў кусты, каторы ў балота. Гаўрыла схапіў аднаго за каршэнь і прымусіў малоць.
Наваліў Гаўрыла повен воз мяхоў. Запрог ён каня, але конь не цягне такога воза. Схапіў Гаўрыла чорта за рогі, прыпрог у прыпрэжку і — гайда! Дома пусціў чорта ў хлеў, а сам лёг спаць. Назаўтра поп убачыў, што ў хляве чорт скача. Ён спужаўся і пабег да пападдзі. Матушка сказала, што застаецца апошняе — напісаць яму паперу і паслаць да цара, каб тваю пенсію за тры гады сыскаў.
Гаўрыла едзе да цара па пенсію
Поп так і зрабіў. Паклікаў Гаўрылу і даў яму паперу, каб ён ехаў да цара сыскваць яго пенсію за тры гады. Гаўрыла ўзяў старыя драбіны, запрог мядзведзя, чорта ў прыпрэжку і пакаціў да цара. Едзе, толькі гром грыміць ды пыл курыць. Прыязджае ў сталіцу і проста на царскі двор валіць. Вартавыя напалохаліся і далажылі цару, што нейкі невядомы хлапец з невядомага царства на мядзведзі і чорце да яго прыехаў.
Цар спужаўся, за трон схаваўся. Вартавыя запыталіся, чаго ён хоча. Гаўрыла дастаў паперу і падаў вартавым. Тыя зноў да цара з папераю. Цар ніякай пенсіі папам не плаціў, але каб не мець справы з чортам, адлічыў тысячу рублёў і сказаў вартавым аддаць іх паповаму пасланцу, няхай ён толькі хутчэй назад едзе. Гаўрыла ўзяў тысячу рублёў, павярнуў каня і паехаў назад.
Уцёкі гаспадароў і іх трагічны канец
Прыязджае дадому, глядзіць — на двары два вазы стаяць, а на іх усе папоўскія пажыткі. Гаўрыла падумаў, што відаць, гаспадары некуды перабіраюцца. Схаваў ён у пуні мядзведзя і чорта, а сам распораў на адным возе мех, высыпаў сухары, залез у яго і ляжыць. Тым часам вярнуліся гаспадары. Поп сеў на адзін воз, пападдзя на другі, і паехалі. Пападдзя была пудоў з дзесяць вагою. Як села яна на мяшок, у якім Гаўрыла ляжаў, дык парабак і закрахтаў.
Пападдзя сказала папу, што на яе возе нешта трашчыць. Поп падышоў да воза, паглядзеў і сказаў, што гэта яна на сухары села, яны і трашчаць. Пападдзя заспрачалася, што сухары цвёрдыя, а яна на мяккім мяшку сядзіць. Злезла матушка з воза, расхінула мяшок, а там — іх парабак Гаўрыла! У папа з пападдзёю аж вочы на лоб палезлі. Папу рабіць няма чаго. Сеў ён з матушкаю на пярэдні воз, і паехалі. А парабак едзе за імі следам на другім возе.
Настаў вечар. Трапілася добрая мясціна — возера з высокім берагам, кусты. Матушка сказала папу, каб яны перначавалі тут, а Гаўрылу паложылі з краю, бліжэй да вады. Як толькі ён засне, яны возьмуць ды спіхнуць яго ў возера. Парабак усё гэта чуў, бо поп быў глухаваты і матушка яму моцна такі на вуха гаварыла. Спыніліся падарожнікі на беразе возера. Павячэралі і леглі спаць. Поп з пападдзёю змарыліся і адразу паснулі як забітыя. А парабак пайшоў у кусты, паклаў там агню, сядзіць ды грэецца.
Прачнулася ўночы матушка і, не разабраўшыся спрасонку, спіхнула бацюшку ў возера. Поп пляснуўся, як мяшок, і пайшоў на дно. Раніцам Гаўрыла згатаваў снеданне ды будзіць матушку. Працерла пападдзя вочы, аж перад ёю парабак Гаўрыла — жывы і здаровы! Яна здзівілася, ці ён з таго свету вярнуўся. Гаўрыла адказаў, што вярнуўся, і што там вельмі добра. Пападдзя спытала, дзе ж бацюшка. Парабак сказаў, што ён там, дзе і ён быў — на тым свеце, і што яму там так спадабалася, што сказаў: другую пападдзю знойдзе і сюды больш не вернецца.
Матушка залямантавала, што не, стары чорт, яна яму ўсе кудлы павырывае за такую гаворку. І, як стаяла, бухнулася пападдзя ў возера папа Кірылу на тым свеце шукаць. А Гаўрыла запрог коней ды паехаў сабе сваёю дарогаю.